Қарши филиали ахборот технологиялар факультети

Ўзига тегишли ресурсларни тақдим этиш ва умумий фойдаланишга хизмат воситаси-ОСнинг сервер қисми (сервер). Бу муҳит хамкорликдаги ишларни чегаралаш,тартиблаш имкониятига эга. М: файл ва ёзувларни қуфлаш (химоялаш), тармоқ ресурсларини бошқариш, ўзининг файл системасига узоқли (кириш) доступ (удаленнй доступ) нинг суровларини ва маълумотлар базасини тахлил қилиш ўзининг периферий қурилмасига узоқли фойдаланувчиларнинг суровлари навбатини бошқариш ва хокозо.

Узоқлашган ресурсларга бўладиган доступ (фойдаланиш ҳуқуқи) суровлари ва хизмати мухити -ТОСнинг мижоз қисми (редиректор). Бу қисм аниклаш ишларини бажаради. Тармоққа узоқлашган ресурсларн суровларини ва фойдаланувчиларни йуналтиради. Сервердан жавобни олишни амалга оширади ва уларни тармоқ формасида узлаштиради, яъний локал ёки узоқлашган суровларнинг бажарилиш тадбиғини фарқлантирмади.

ОС нинг коммуникацион воситалари-Улар ёрдамида тармоқда алмашиниш имконияти пайдо бўлади. Бу қисм маълумотни адреслаш ва буферлаш имкониятини яратади. Маълумотни тармоқда жўнатиш маршуритини танлайди. Хабарни транспартировка қилиш вазифасини бажаради.

Ҳар қандай компьютернинг иш бажариш функциясига кқра унда ОСнинг сервер ёки клент қисми мавжуд булади. 2-расм. Компьютерларнинг ўзаро боғланишида операцион система ком-поненталарининг ўзаро богликлиги кўрсатилган. 1-компьютер “мижоз”, 2- компьютер “сервер” вазифасини бажармокда. 1- компьютер да сервер қисми, 2- компьютерда клент қисми мавжуд эмас. Расмда мижоз компьютернинг редиректор-компонетаси алохида келтирилган. Шу компонента топширикдан келаётган барча суровларни ушлаб қолади ва унларни анализ қилади. Агар суров шу компьютер ресурслари учун таълукли бўлса, редиректор уни локал ОС переадресация қилади, мободо суров узоқлашган ресурс учун бўлса, тармоқка йўналтиради. Бу ерда мижоз қисм суровни локал формадан тармоқ форматига алмаштиради ва транспорт қиладиган подсистемага узатади. Бу подсистема серверга жўнатилинадиган ва олинадиган маълумотга жавоб беради. 2- компьютернинг сервер қисми суровни қабул қилади ва кайта ишлайди ҳамда локал ОСга бажариш учун жўнатади. ОСдан натижа олиниб сервер транспорт подсистемага мурожат қилади ва мижозга жавобни йўналтиради. Мижоз қисми: олинган суровнинг формати ва адресига мос равишда натижани қайта ишлайди ва ўзлаштиради.

2-расм. Компьютерларнинг узаро богланишида операцион система
компоненталарининг узаро богликлиги

3-расм. ТОС ларнинг курилиш варинатлари.
Биринчи ТОС лар локал ОСларни тўлиқ қамраб олган эди, факат уларда тармоқ учун мўлжалланган қобиқ (оболочка) мавжуд эди. Улар минимум тармоқ функциясини, тармоқ кобиги билан ишлаш имконияти мажуд бўлиб, тармоқ ишларининг асосини бажара олганлар. Бу кўринишдаги ТОС ларни MS-DOS ўрнатилаган (3-версиясидан кейин) барча компьютерларда кўриш мумкин. М: файл ва ёзувларни блокровка қилиш, файлларга ҳамкорликда ишлаш доступини ўрнатиш ва хокозо. ТОС ларни локал ОС ларда қобик кўринишида қуриш ва ишлаштиш замонавий ОСларда хам қўлланилиб келинмокда. LANtastic ёки Personal Ware.
Аммо бундан эффектлироқ кўринишда ТОСларни қуришнинг яна бошқа бир тури мавжуд. ОС ёзиш вақтида уни тармоқ функцияларини тўлиқ бажаришга мослаб яратиш, яъний тармоқ учун ишлашга мўлжаллаш. Системанинг асосий модули тармоқ функциясини тўлиқ қамраб оладиган бу-кўринишдаги ОСларни “тармоқ функциялари ичида қурилган ОС” деб юритилинади. Улар тармоқларнинг логик (мантикий) қурилишини таъмин этади, тармоқ эксплутацияси ва модификациясини оддийлаштирадилар ва юкори унимдорликка эгадирлар хамда мақсадли ҳисобланадилар. Буларга Microsoft фирмасининг Windows NT, 2003 server, 2008 servrer ОСларни мисол қилишимиз мумкинки, бошка ОС га кўра унимдорлиги ва маълумотни яхши химоя қила олиши билан кескин фарқ қилади.
Бизга маълумки, тармоқда бирор компьютер ўзининг ресурсларини бошқа компьютер учун тақсимлай олса, бера олса, сервер ҳисобланади. Бошқа компьютернинг ресурсларига мурожат этувчи тармоқдаги компьютер клиент ҳисобланади. Демак тармоқдаги ихтиёрий компьютер ёки сервер ёки клиент вазифасини ёки икки ҳолатни хам мужассамлаштириши мумкин.
Компьютернинг асосий вазифаси сервер функциясини (тармоқдаги бошқа компьютер учун умумий файл бера олса, узаро хамкоролик таклифини, дастурларни хаммага намоён эта олса, хамкорлик факсидан фойдалана олса) бажара олса ажратилган сервер деб юритилади. Сервернинг қандай ресурсларни тақсимлай олишига кўра: серверлар: файл-сервер, факс-сервер,Web,принтер-сервер, илова-серверлар дейилади. (1-расм)