Asadov oybekning

I.BOB. TURIZM VA REKREATSIYA GEOGRAFIYASINING AHAMIYATI
1.1. TURIZM VA REKREATSIYA TUSHUNCHASI
Turizm (fransuzcha: our — sayr, sayohat), sayyohlik — sayohat (safar) qilish; faol dam olish turlaridan biri. Turizm deganda jismoniy shaxsning doimiy istiqomat joyidan sogʻlomlashtirish, maʼrifiy, kasbiyamaliy yoki boshqa maqsadlarda borilgan joyda (mamlakatda) haq toʻlanadigan faoliyat bilan shugʻullanmagan holda uzogʻi bilan 1 yil muddatga joʻnab ketishi (sayohat qilishi) tushuniladi.
Turizm sektori zamonaviy davlatlar iqtisodiyotining tobora muhim tarmog'iga aylanib bormoqda. Shu munosabat bilan ushbu faoliyat sohasining murakkabligi mavjud. Turizm turlari va kichik turlari tizimlari qurilmoqda, yangi modifikatsiyalar paydo bo'ldi. Bularning barchasi nazariyotchilarni tushunishga harakat qilmoqda. Bugungi kunda tadqiqotchilar turizmning rekreatsion asoslari haqida tez-tez gapiradilar, shu munosabat bilan “turizm” va “rekreatsiya” tushunchalari o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida savol tug‘iladi.
Birinchi atama odamlarning dam olish, zavqlanish, bilish, sog'lig'ini yaxshilash va hokazolarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish uchun vaqtincha boshqa hududlarga ko'chishini anglatadi. Ikkinchi atama odatda ish paytida sarflangan inson resurslarini tiklashni anglatadi. Shuningdek, dam olish vaqtida odamlarning bo'sh vaqtlaridan foydalanish faoliyatini tushunish tavsiya etiladi. Shunday qilib, dam olish tushunchasi kengroqdir, chunki turizm insonning dam olish va sog'lomlashtirish usullaridan biridir. Dam olish va turizm o'rtasida umumiy narsa bor: bu ikkala faoliyat ham dam olish, dam olish, kuch va resurslarni tiklash bilan bog'liq. Ammo farqlar ham bor. Dam olish boshqa joyga ko'chmasdan sodir bo'lishi mumkin, masalan, ish kunidan keyin divanda yotish ham tiklanishning bir usuli hisoblanadi. Turizm nafaqat rekreatsion maqsadlarda paydo bo'lishi mumkin, garchi turizm maqsadlarining aksariyati aniq rekreatsion ekanligini aytish adolatli.
Eng umumiy ko'rinishda rekreatsion turizmni quyidagicha tavsiflash mumkin: bu jismoniy va ruhiy resurslarni tiklash uchun odamlarning bo'sh vaqtlarida boshqa hududlarga ko'chishi. Turizmning deyarli barcha turlari ana shu keng qamrovli ta’rifga kiradi. Ammo rekreatsion turizmning asosiy antipodi biznes turizmidir. Umuman olganda, kosmosda pul topish, har qanday vazifa va ishlarni bajarish uchun barcha harakatlar dam olish bilan bog'liq emas va shu bilan o'z resurslarini tiklash maqsadida boshqa barcha sayohatlar dam olishdir. Shunday qilib, turizmning mohiyati, umuman olganda, inson hayotidagi rekreatsion funktsiyani bajarishga qisqartiriladi. Aqliy va jismoniy kuch zaxiralarini to'ldirish uchun sayohat qilish kerak. Ammo barcha sayohatlar samarali dam olishga to'liq yordam bermaydi. Bu erda sayohatchi sayohat qilayotgan joyning turist ehtiyojlarini qondirish uchun potentsial imkoniyat sifatida namoyon bo'ladi. Bunday holda, turizm haqida nafaqat turistik xizmatlar iste'molchisi, balki ularning tashkilotchisi tomonidan ham gapirish kerak. Zero, turizm ham biznes sohasidir. Va bu erda turizmning rekreatsion resurslari haqida gapirish kerak, ular nafaqat joyning tabiiy xususiyatlarini, balki turistik mahsulotni loyihalashtirgan odamlar tomonidan sun'iy ravishda yaratilgan narsalarni ham o'z ichiga oladi.
Rekreatsiya deb, insonlar sog’ligini va mehnatga qobiliyatini dam olish
obyektlarida qayta tiklashi, sayyohlik yo’li bilan tabiatning turli maskanlariga
borishi, arxitektura va tarixiy yodgorliklarni borib ko’rishiga aytiladi.
Rekreatsiya resurslari rekreatsiya va turizmning asosidir. Agar biror joyda ishdan keyin odamning hech bo'lmaganda kuchini tiklashga yordam beradigan hech narsa bo'lmasa, bu erga hech kim kelmaydi. Rekreatsion resurslarning keng qamrovli tasnifi mavjud, ularga quyidagilar kiradi:
- tabiiy ob'ektlar (o'rmon, dengiz, tog', suv, o'tloq);
- sun'iy ob'ektlar (arxitektura yodgorliklari va majmualari, madaniy-tarixiy majmualar, attraksionlar majmuasi bo'lgan shaharlar va aholi punktlari, kurortlar, diniy va diniy ob'ektlar, qadimiy ob'ektlar, shuningdek, turli tadbirlar, shu jumladan sport).
Rekreatsiya resurslari turli xil potentsialga ega bo'lgan juda ko'p turli xil ob'ektlarni o'z ichiga oladi. Rekreatsion resurslar sifatning tugashi va yangilanishi, bir vaqtning o'zida cheklangan foydalanish kabi xususiyatlar bilan tavsiflanadi.
Madaniy va tarixiy rekreatsiya resurslari
Sun'iy ravishda yaratilgan ob'ektlarga quyidagilar kiradi:

• 
  muzeylar;
  
• 
  arxitektura majmualari;
  
• 
  dunyo poytaxtlari;
  
• 
  Rekreatsion turizm tasnifi:Rekreatsion turizm turlarini aniqlashda bir qancha yondashuvlar mavjud. Eng konservativ yondashuvda faqat ikkita tur ajratiladi: sog'lomlashtiruvchi va kognitiv. Biroq, tobora murakkablashib borayotgan turizm tizimi rekreatsion turizm turlarini aniqlashga yanada chuqurroq yondashishni talab qildi. Bularga quyidagilar kiradi:
  

• 
  salomatlik;
  
• 
  ma'lumot beruvchi;
  
• 
  etnografik;
  
• 
  sport;
  
• 
  diniy;
  
• 
  qishloq;
  
• 
  ekologik;
  
• 
  gastronomik;
  
• 
  turizmning madaniy turlari.
  

Hatto bir vaqtning o'zida bir nechta maqsadlarga erishishga qaratilgan turistik va rekreatsion turizmni rivojlantirishni asoslashga urinish mavjud: dam olish, bilim, sog'liqni saqlash. Misol tariqasida, bu o'rinda dam olish maskaniga asosiy maqsad - tibbiy muolajalardan o'tish bilan kelgan dam oluvchilar bor. Shu bilan birga, sayyohlar kurort atrofida ekskursiya qilishadi, sport bilan shug'ullanishadi: trekking, suzish, fitnes, shuningdek, ko'ngilochar joylarga tashrif buyurishadi: kazinolar, boulinglar, diskotekalar. Bu turni aralash yoki aslida rekreatsion deb atash to'g'riroq bo'ladi. Boshqa tasniflash u amalga oshiriladigan soha bilan bog'liq bo'lib, bu holda ular quyidagilarni ajratib ko'rsatishadi:

• 
  tog;
  
• 
  dengiz;
  
• 
  o'rmon,
  
• 
  qishloq,
  
• 
  sanoat,
  

Harakat qilish uslubiga ko'ra ular piyoda, avtomobil, aviatsiya, temir yo'l, velosiped, suv, tog', chang'i va boshqa rekreatsion turizm turlarini ajratadilar. Boshqa tasniflar ham mavjud, ammo sanab o'tilganlar rekreatsion turizm tushunchasini to'liq tavsiflaydi.
Rekreatsion turizm tizimi
Rekreatsion turizm ko'plab qiyinchiliklarga duch kelganligi sababli, uning tashkil etilishi turli xil tadbirlar bilan ham bog'liq. Dam olish turizmini tashkil qilish quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi.

• 
  dam olish yo'nalishini tanlash va uning salohiyati va resurslarini baholash;
  
• 
  marshrutni ishlab chiqish;
  
• 
  zarur va ularni etkazib beruvchilar ro'yxatini tuzish;
  
• 
  ekskursiyada mumkin bo'lgan qo'shimcha mahsulotlar va xizmatlar ro'yxatini tuzish.