Асарнинг бошида муқаддимага ўхшаш нарса, аммо ҳикматлар билан берилади. Айтайлик, муҳтожнинг

Умр ҳам тугаяпти 
Абдуллоҳнинг саҳийлиги шу қадарки, агар қўлида тишлаган нони 
бўлса-ю, кимдир сўраб қолса, ўша нонини бериб юбораверади. Ҳиммати шу 
қадарки, ўз уйини дўстига бўшатиб беради. Ёшимиз олтмишдан ошганидан буён 
унинг пул сарфи кўпайиб қолган. Бир ҳафта олдин бир аёл келиб арз қилиб қолди. 
Арзга Абдуллоҳ ноодатий жавоб берди. 
-Хазрат, ўғлим даргоғингизда етти йил илм таҳсил қилди. Шу вақт 
оралиғида мен анча кексайиб қолдим. Фақат ўқиши учун гилам тўқиб, пул 
етказиб турдим. Энди эса пул ишлаб топишга мадорим кам. Шу пайтда ўғлим 
китоб ёзишга киришган. Ишлагин десам, “китоб ёзсам нариги дунёда иккимизга 
ҳам савоби бориб туради” дейди. Орада бир икки марта бир қўшнимизнинг 
ишларини қилиб пул олиб келди. Тежамкорлик билан ишлатяпмиз, аммо унинг 
бу маблағи бир ҳафтага ҳам етмайди. Насиҳат қилинг. Ишласин. Олдин оилани 
обод қилиб, кейин китоб ёзсин.
-Синглим ойлик харажатларингизга қанча кетади? 
-Юз дирхам. 
-Мен сизга икки юз дирхам ҳар ой жўнатиб тураман. Ўғлингиз китоб ёзсин. 
Унинг илми баланд. Зеҳнини тирикчилик учун сарфламасин. Яна бошқа ёрдам 
керак бўлса тортинмай айтаверинг. 
Аёл бундай бўлишини кутмаганми ё ҳаяжонданми пулни олганидан кейин 
ҳам бир нима деёлмади. У гапиргунича Абдуллоҳ ичкарига кириб кетди. Орадан 
бир фурсат ўтгач, у йиғлаб дуо қила бошлади. Менинг ҳам кўнглим эриб кетди. 
Оҳирги тўққиз ойда етмиш талабага қирқ минг дирхам хайрия қилди. Ўттиз 

---

олимга саксон минг дирхам ёрдам қилди. Уч уйсизга уй қуриб берди ва уларни 
иш билан таъминлади. Олтмиш кишини ҳажга жўнатди. Марв шаҳрида текинга 
китоб тарқатди. Йигирма кишини уйлантирди ва танишларига айтиб иш билан 
таъминлади. Яна бир қанча ёшларга ўз тадбиркорликларини бошлашлари учун 
икки юз динор ажратди. Хуллас яна бир қанча эҳсонлари борки, уларнинг 
ҳаммаси эсласак, гап чўзилиб кетади.
Бугун айниқса роса қизиқ воқеа бўлди. Биз тадбиркорлик, савдо иши билан 
бўлиб, кўп пул топдик. Кейин шу пулларга анча меҳр ҳам қўйибмиз. Аммо 
Абдуллоҳда ундай эмас экан. У пуллари кўпайгани сари эҳсонни, ёрдамни 
кўпайтирарди. Шунинг ҳисобига Аллоҳим барака бераверарди. У ойлик 
даромаднинг ўн фоизини хайрияга сарфларди. Аммо сўнги пайтлар хайрияси 
фойдадан ўтиб, сармоягача келяпти. Табиийки биз хавотирдамиз. Содиқ ҳам 
безовта... 
Эрталаб етмишларни қоралаган нариги маҳаллалик Паҳлавон ака ташвишли 
кириб келди. Биз ҳовлида эдик. Салом бердида Абдуллоҳни сўради. Абдуллоҳ 
унинг овозини эшитиб чиқиб келди. Салом берди. Кейин озроқ суҳбатлашишди.
-Абу Абдураҳмон мени танийсан. Икки кун олдин молларим жарга қулаб 
тушди. Улар ўнта эди. Қирқдан ошиб кўрган ёлғиз ўғлим боқиб юрарди. Жар 
ёқалаб ҳайдаб келаётганда тупроқ ўпирилиб, ҳаммаси тушиб кетибди. Ўғлим ҳам 
сирпанган, аммо икки ханжарини ерга суқиб омон қолган. Уйга бир аҳволда 
кириб келди. Молларни ўлдириб қўйганидан қаттиқ изтиробда. Унга қаттиқ 
гапиролмайман. Шу молларга қараб тургандик. Сал семирса, сотиб ўғлимни 
уйламоқчи, қолганига қўй олиб боқмоқчи эдим. Насиб қилмаган экан. Сендан 
қарз сўраб келдим. Менга йигирма динор бериб турсанг. Бир йилга қолмай 
қайтараман. Яна мол сотиб оламан, боқаман. Бир қисмига ўғлимни 
уйлантираман.
-Оға кўп ғам қилманг. Ўғлингизни танийман. Мендан уч йил дарс олган. 
Одобли йигит. Қуръонни ёд билади. Унинг кўнглига хавотир ораласа, илми 
озайиб қолади. Зехни ўтмаслашади. Мен сизга қарз эмас шундай эллик динор 
бераман. Ўғлингизни уйлантиринг ва савдо иши учун пул беринг. Қўй сотиб 
олинг. Бу пулларни Аллоҳ ризоси учун беряпман. Менда пул борки, Аллоҳим 
муҳтожни жўнатиб сўраттиради. Хизмат бўлса доимо бош устига. Ўғлингизга 
салом айтинг. 
Содиқ Паҳлавон акага пулни бергач, Абдуллоҳнинг олдига келиб, минг 
ҳижолатда бир гап айтди. Жавоби нафақат уни балки мени ҳам танг аҳволга 
солиб қўйди. 

---

... -Устоз, сиз сармоядан ҳам пул олиб бериб юборяпсиз. Пулимиз тугаяпти. 
-Хавотир олма Содиқ умр ҳам тугаяпти. 
Содиқ жавобни эшитганидан кейин ялт этиб Абдуллоҳга қаради. Мен ҳам 
беихтиёр унга қарадим. Олдимда тик қоматли, кенг елкали, ўктам, аммо 
соқолларига оқ оралаган. Кўзлари ўсмир йигитларникидек ёниб турган басавлат 
одам турарди. Унинг умри тугашига ишонгинг келмайди. Аммо муҳлат тугаса не 
– не забардастлару, қанча ёшлар чин дунёга сафар бошлайди. Демак ўтган умр 
сарғисоб қилиниб, қолган умр яхшиликларни кўпайтириш керак. Абдуллоҳ 
сезмаса гапирмайди. Ибодатлари орқали Аллоҳга яқинлашган банданинг дилига 
рост ҳаёллар келади. Шундай экан йўл тайёргарлигини янада қаттиқроқ 
қилавериш керак. Мен ҳам қолган умримни яхшиликлар қилиш учун режалаб 
қўйишим керак (қанча яшашимни билмайман, аммо хайрли ишларга муддат 
белгилаб қўявераман). Умр ҳам тугаяпти. Бу гап қалбимда шундай асар 
қолдирдики, олтин-кумушлар бир арзимас матога айланди. Шу ҳаёллар билан 
омборга бориб қолибман. Қарасам Содиқ бир четда йиғлаб ўтирибди. Унга 
халақит қилмадим. Унга ҳам осон эмас. Шунча йил хизмат қилиб, бир ёмонлик 
кўрмаган, эркаликларини оғринмай кўтарган инсонидан айрилиш чинданда оғир. 
Менга эса минг карра оғир. Ёзсам дафтар ёниб кетса керак дардимдан. Ҳалитдан 
уни соғинмоқдаман. Ё Роббим, унинг умрини зиёда қилгин. Илмидан одамларни 
қиёматгача баҳралантир. Ўзи эккан саҳийлик дарахтларини ҳеч қачон қуритма, 
қовжиратма.