Асарнинг бошида муқаддимага ўхшаш нарса, аммо ҳикматлар билан берилади. Айтайлик, муҳтожнинг

 
8. Чиройли сўраш - илмнинг ярми 
Отам менга доим “Чиройли сўраш - илмнинг ярми”, деб айтарди. Бу ҳақда 
ҳадисларда ҳам келтирилган. Аммо мағзини тўлиқ чақамаган эканман. Бозорга 
илк қадам қўйганимда, газлама савдосини бошлаётган вақтларимда ўша 
ҳикматнинг асл маъносини англаб етдим. Инсон чиройли сўраб, ўзига керак 
бўлган илм, тажрибаларни олиши мумкин. Абдусалом билан бир тўп мато 
сотувчисидан то газлама ишлаб чиқарувчигача етиб борганимиз ҳақиқий исбот 
бўлди. Биз оддийгина хийла қилдик. Озгина моли бор одамдан кўп молни қисқа 
фурсатда топиб беришини талаб қилдик. Оқибат ҳар бир тожир ўзидан йирикроқ 
савдогарнинг олдига жўнатаверди. Ниҳоят ишлаб чиқарувчининг олдига бордик. 
У билан суҳбатлашдик. Бу орқали икки енгилликка эришдик. Биринчиси 
арзон нархда сотиб оламиз, иккинчиси чайқовчидан азият чеккан халққа 
арзон нархда сота оламиз. Натижада харидорларимиз кўпайиб, бозорни эгаллай 
бошладик. Мен ҳар бир илм олувчига, ҳар бир савдо қилгувчига чиройли 
сўрашни маслаҳат бераман. Ниятни ҳолис қилиб, инсонлар манфаатини биринчи 
ўринга қўйган ҳолда, халққа осонлаштириш йўлини қидириш керак. Бугун бир 
инсонга осон қилсак, эртага авлодларимиз бутун халқ юкини енгил қилади. 
Инсоф билан ишлаб, чиройли сўрасак, барака ҳеч қачон аримайди. Чиройли 
сўраш нафақат илмнинг, балки тижоратдаги фойданинг ҳам ярмидир. 
9. Сахийлик бойлик гарови 
Онам менга саҳийликнинг ҳар бир шоҳи жаннатга олиб кириши ҳақидаги 
ҳадисни айтиб берарди. Ёшлигимдан қизғанчиқлик ҳиссидан йироқ ўсдим. Ота-
онамнинг меҳнатлари эвазига саҳийликни ўргандим. Болалигимдаги соддагина 
ҳаётимда ота-онам мени кўп имтиҳон қиларди. Бир куни камонбозлик 
мусобақасидан келсам (ўшанда ўн ёшларда эдим), онам дастурхон ёзаётган экан.
-Кел ўғлим овқатланиб ол, - деб дастурхонга чақирди.

---

Дастурхонда яримтагина нон бор экан. Қорним жуда оч. Отам боғда 
ишлаяпти. Онам нонни қўйиб, ишга чалғиди. Айни тушлик маҳали. Биз доимо 
бирга овқатланардик. Негадир улар келмади. Шу вақт тиланчи кеп қолди. 
Югуриб чиқсам, нон сўраб турибди. Дастурхондаги яримта нонни бериб 
юбордим. Бир муддат онамнинг овқат сузиб келтиришини кутдим. Аммо таомдан 
дарак йўқ. Онамдан қачон тушлик тайёр бўлишини сўрадим. Жавобидан йиғлаб 
юбордим. 
-Ўғлим бугун тушлик тайёрлолмадим. Уйимизда боя сен тиланчига берган 
нондан бўлак ейишга ҳеч вақо йўқ эди. Биз ҳам туз тотмадик. Ўша нонни сен 
учун асраб қўйгандим.
Мен нима дейишни билмай қолдим. Югуриб кўчага чиқдим. Узоқ ўйланмай 
бозор томонга юра бошладим. Шу вақтгача нон уйга қаердан келишини билмас 
эканман. Илм олиб, жанг санъати билан шуғулланиб юраверган эканман. Энди 
ишлайман. Ҳар куни ишлайман. Бозорга бориб, каттароқ бир дўконга кирдим. 
Хўжайинидан иш сўрадим. Иш сўраяпману, негадир уяляпман. Хижолат 
бўляпман. Савдогар инсофли экан. Менга бутун дўконни тозалашни, буюмларни 
тартиблашни эвазига яхшигина пул беришини айтди. Камида беш пора тиловат 
қилгунча вақт сарфлаб ишни битирдим. Менга бир дирхам берди. Тангани 
олдимда, нон растасига бордим. Улар пулни олиб нон берди ва қайтимини ҳам 
унутмади. Қайтимига мева сотиб олдим. Қорним оч ва қаттиқ чарчаган бўлсам-
да, жуда хурсанд эдим. Ота-онам учун нон олиб бораётганимдан шод эдим. 
Ҳовлига кириб боришим билан онамни чақирдим. Югуриб олдимга келди. 
Қўлимдаги нарсаларга қаради. Кейин саволлар берди, мен хурсанд жавоб 
бердим. 
-Ўғлим қўлингдаги нарсаларни қаердан олдинг? 
-Ишладим она. 
-Қаерда ишладинг? 
-Бозордаги бир дўконни тозаладим, буюмларини тартибладим. Эвазига бир 
дирхам берди. Ўша пулга нон ва мева сотиб олдим. 
-Вой ўзимнинг арслоним. Ўғлоним, азаматим.
Онам йиғлаб юборди. Шу пайт қўшни чиқиб қолди. Уйига шошилинч меҳмон 
келганини, нон сўраб келганини айтди. Беихтиёр нонни кўксимга босибман. 
Онам қўлимдаги нон ва меваларни қўшнига шартта бериб юборди. Ичим узилди, 
аммо бир сўз айтолмадим. Индамай сўрига чиқдим. Ҳали ўйлаб улгурмасимдан 

---

онам иссиқ овқат, нон-чой олиб келди. Отамни чақирди. Мен тушунолмай хайрон 
эдим. Онам кулиб отамга қаради. Отам табассум билан бошимни силаб гап 
бошлади. 
-Ўғлим, биз сендаги сахийлик, ишчанлик, тез қарор қабул қилишни синаб 
кўрдик. Аллоҳга шукр ҳеч кимга муҳтож эмасмиз. Сен катта йигит бўлиб 
қолдинг. Сахийлик узоқ машқлар эвазига пайдо бўлади. Сен имтиҳондан ўтдинг. 
Ғайратинг, саҳийлигинг, меҳнатдан уялмаслигинг сенинг улкан ютуғингдир. Сен 
иккиланмай чарчашингга қарамай биз учун нон топишга уриндинг. Бу жасорат, 
ҳақиқий сахийликдир. Унутма саҳий инсон бой бўлади. Саҳийлик фақат олтин-
кумушлар билан эмас, кимдир илмидан, кимдир тажрибасидан, биров кучидан, 
биров меҳридан сахийлик қилади. Берган қўл олган қўлдан хайрлидир, 
дейилган ҳадисларда. Ҳа, ўғлим, Муҳаммад соллоллоҳу алайҳи васалламнинг 
ўгитлари қиёматгача бандалар учун ҳаётий қўлланма бўлади.