Асарнинг бошида муқаддимага ўхшаш нарса, аммо ҳикматлар билан берилади. Айтайлик, муҳтожнинг

Ўзгаларнинг иложсизлиги имконият эмас. 
Устозим менга доим ўзгаларнинг иложсизлиги қулай имконият эмаслигини 
айтарди. Шунинг учун ноиложлигидан бирор нимасини сотаётган ёки қарзини 
узиш учун молини ярим нархда беришга тайёрлардан фойдаланмадим. Бир куни 
бир одам мендан кўп миқдорда мол олди. Белгиланган муддатда қайтаролмади. 
Кейин яхши чопағон отини олиб келиб, ярим нархида қарзи эвазига бермоқчи 
бўлди. Аммо мен ундан асл баҳосида сотиб олдим. Қарзидан ортган пулини 
қайтариб бердим. Жуда хурсанд бўлди. Унинг юзидаги розилик, кўзларидаги 
қувончни кўриб, муҳтожнинг муҳтожлигидан фойдаланмасликка яна бир бор ахд 
қилдим. Кўпчилик баракасини ўзи қочиради. Бозорда ҳар – хил савдогар бор. 
Қарз бўлиб қолган одамдан бирор арзигулик нарсасини қарзидан ортиқ нархда 
турса-да, инсофсизлик қилиб, қарзи эвазига олади. Натижада барака кетади. Ёки 

---

бирон кимса азбаройи муҳтожлигидан бирор нарсасини сотмоқчи бўлади. Унга 
ақча зарурлигини билган олармон ерга уриб сотиб олади ва икки баравар 
қимматига сотади. Бу иш қароқчилик билан баробарлигини, ҳақиқий 
судхўрликдан ошиб тушишини устозим кўп таъкидларди. Ҳалол савдо – илм. 
Уни яхшилаб ўрганиш ва ўзлаштириш керак. Агар шариатни тушунмай савдога 
киришилса, фоизга (рибо, судхрликка) аралашиб қолиш ҳеч гап эмас. 
Инсонларнинг иложсизлиги имконият эмас.
12. 
Қалб бойлиги 
 
Айримлар бойликни аввал бошда мен тушунгандек идрок қилади. Мен 
бойликни қўлим ҳамма нарсага етиши учун эмас, кўп тилла тангаларни йиғиб 
қўйиб, кўнгил тусаган нарсани сотиб олиш. Маишатда камчилик бўлмаслиги деб 
тушунардим. Яна кўпчиликка ўзимни кўрсатиб қўйгим келарди. Кўпчилик эса 
бойликни ёмон деб ўйлайди. Диндан чиқаради, бузади, ҳаловат кетади ҳатто 
жаннатга киришга тўсқинлик қилади, деб ишонади. Бу оддий халқнинг овунчоқ 
фикрларидир. Агар инсон илмли бўлса, тирикчиликнинг ҳалолини касб қилса, 
пул билан муомалани яхши қила олса, бойлик ундай одам учун катта бахт, 
мислсиз имкониятдир. Чунки берган қўл олган қўлдан хайрли экани ҳақида ҳадис 
ҳам бор. Кўпчилик имомларга ҳайронман. Одамларни бойликдан 
нафратлантиради, хорлик сари етаклайди. Бу хато. Аслида мусулмон бой бўлиши 
керак экан. Кучли бўлиши керак. Акс ҳолда номусулмоннинг, ҳатто илмсиз 
мусулмонларнинг орасида хор бўлади. Узоқ йиллик тажрибамдан тушундимки, 
инсонларни бойликдан қўрқитиш, қайтариш яхши эмас. Бойликни обрўни 
сақлаш, қариндош-уруғга яхшилик қилиш, илм толиблари, олимларга эхсон 
қилиш, иш билан таъминлаш учун тўплаган яхши. Барибир мусулмон бой бўлса, 
жамиятда соғлом муҳит шаклланади. Мусулмон бой бўлса, турли фикрлар, 
четдан кириб келадиган алдамчи ғояларга йўл қўймайди. Мусулмон бойиса дин 
ҳеч қачон обрўзислантирилмайди. Яна бир муҳим гап: ҳар бир мусулмон албатта 
жанг санъатларида моҳир бўлиши шарт. Жисмонан бақувват, бой, ақли расо бир 
мусулмон тадбирсиз, кучсиз минглаб мусулмонлардан алодир.