Asosiy qism. Raqamli iqtisodiyotda ilg‘or texnologiyalar o‘rni

Raqamli platformalar
Raqamli platformalarning o‘ziga xos xususiyatlari:
1. Platformaning maqsadi raqamli platforma yordamida amalga oshiriladigan asosiy faoliyatdir.
2. Ishtirokchilar guruhlari yoki raqamli platformadan foydalanadigan partiyalar, shuningdek, asosiy benefitsiar (o‘z mol-mulkini yoki moliyasini daromad olish uchun ishonchli boshqaruvga bergan shaxs) platformadan foydalanish orqali faoliyat natijalari bilan raqamli iqtisodiyotga hissa qo‘shadigan platformaning mavjudligi va ulardan foydalanish. Uning maqsadi va bunday benefitsiarning platformaga bo‘lgan talablari.
3. Platformada ma’lumotlarni qayta ishlash darajasi. Ishtirokchilar tomonidan platformaga kiritiladigan ma’lumotlarga ishlov berish qanday darajadagi samaraga erishish uchun : - axborotni qayta ishlashning ma’lum bir texnologik jarayonini bajarish (ma’lum bir ma’lumotni qayta ishlash texnologiyasiga xos bo‘lgan bir qator texnik operatsiyalarni birlashtirish); - qarorlar qabul qilish uchun ma’lumot olish (ma’lum bir iqtisodiy subyektning biznes jarayonini avtomatlashtirish doirasida bir qator texnologiyalardan foydalanishni yig‘ish ); - iste’molchiga mahsulot, xizmatni taqdim etishdan biznes samarasini olish (iqtisodiyot subyektlari o‘rtasida iqtisodiy bitim doirasida bir qator alohida avtomatlashtirilgan biznes-jarayonlarni qo‘llashni birlashtirish).
4. Raqamli platformaning infratuzilmasi. Raqamli iqtisodiyot subyektlarining faoliyati amalga oshiriladigan «yagona axborot muhiti» nimani anglatishi va nimadan iboratligi. Yuqorida keltirilgan raqamli platformaning ta’rifi va raqamli platformalarning ajralib turadigan xususiyatlari raqamli platformalarni terishga imkon beradi.
Raqamli platformalarning asosiy turlari va ularning tasnifi:
1. Instrumental raqamli platforma. Raqamli platforma, dasturiy ta’minot yoki dasturiy ta’minotga asoslangandasturiy ta’minot yoki ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan kom- 23 pleks(mahsulot)dastur uchun dasturiy va apparat yechimlari beradi. Dasturiy ta’minot yoki dasturiy-apparat yechimlarini ishlab chiqishni tezlashtirish oldindan belgilangan namunaviy ma’lumotlarni taqdim etish orqali axborotni qayta ishlashuchidan uchigacha asoslangan axborotni qayta ishlash uchun funksiyalar va interfeyslar ma’lumotlar bilan ishlash texnologiyalari, shuningdek, dasturiy ta’minot yoki dasturiy-apparat vositalarini ishlab chiqish va disk raskadrovka qilish vositalari.
2. Infratuzilish raqamli platformasi. Axborotlashtirish bozori ishtirokchilarining ekotizimiga asoslangan raqamli platforma, uning maqsadi bozorni tezlashtirish va iqtisodiy sohadagi iste’- molchilarga o‘zlarining faoliyatini avtomatlashtirish uchun yechimlarni (IT - xizmatlar) raqamli ma’lumotlarning so‘nggi texnologiyalaridan foydalangan holda va ma’lumot manbalariga kirishni ta’minlash; ushbu ekotizim infratuzilmasida amalga oshiriladi.
3. Amaliy raqamli platforma . Raqamli texnologiyalardan foydalanish va mehnat taqsimotidagi o‘zgarishlar tufayli tranzaktsion xarajatlarni kamaytiradigan yagona axborot muhitida bitimlarni amalga oshirish orqali bozorning katta miqdordagi mustaqil ishtirokchilari o‘rtasida ma’lum qiymatlarni algoritmlashtirilgan almashinuvini ta’minlaydigan biznes-model ko‘rsatilgan raqamli platformalarning xarakterli xususiyatlariga asoslanib, raqamli platformalarning turlarini taqqoslash taqdim etiladi, bu ularni tasniflashga yanada tizimli yondashish va undan keyinchalik tavsiya etilayotgan platformaning turini aniqlashda qo‘llash imkonini beradi keltirilgan raqamli platformalarning turlari aslida mavjud va yaratilgan raqamli platformalar yuqoridagi belgilar va xususiyatlarning biriga yoki boshqasiga to‘liq mos kelmasligi mumkinligi nuqtai nazaridan juda umumiydir. Bundan tashqari, ko‘pincha u yoki bu raqamli platformaning mohiyatini tushunish qiyin, chunki bitta bozor ishtirokchisi bir vaqtning o‘zida turli xil raqamli platformalarni amalga oshirishi mumkin, ammo marketing nuqtai nazaridan buni bitta brend ostida amalga oshirish qiyin.
Instrumental raqamli platformalar ma’lumotlarni yakuniy raqamli qayta ishlash texnologiyalariga asoslangan dasturiy-texnik va dasturiy echimlarni ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga raqamli iqtisodiyotga va uning samaradorligiga hissa qo‘shadi. Platforma ishtirokchilari va platformaga ulangan ma’lumotlar manbalari o‘rtasida o‘zaro ta’sir o‘tkazish uchun yagona axborot muhiti bo‘lgan infratuzilma va amaliy raqamli platformalar tranAmaliy platforma Yandex taksi Uber Apple App store Network AppStore Infrastrukturali platforma Yandex karta Google xarita GE Predix Instrumental platforma Web GL Apple iOS Cloud foundry 27 zaktsion xarajatlarni kamaytirish orqali raqamli iqtisodiyotga o‘z hissalarini qo‘shadilar . Instrumental raqamli platforma Instrumental raqamli platformalar ushbu texnologiyalarni texnik amalga oshirish uchun vositalarni o‘z ichiga olganligi va shu kabi vositalarga hujjatlashtirilgan kirish interfeysi mavjudligi sababli ma’lumotlar bilan ishlash uchun raqamli texnologiyalarga dasturiy ta’minot yoki apparat-dasturiy ta’minotni ishlab chiquvchilarining keng doirasiga ma’lumotlar bilan ishlash uchun kirish imkoniyatini beradi. Shunday qilib, raqamli platformalar vositalarini ishlatish orqali dasturiy yoki apparat rivojlantirish vaqtni qisqartiradi - apparat resurslari va ularning umumiy xarajatlarini kamaytiradi: qaytaorqali bir marta ishlab chiqilgan va doimiy saqlab vositalari ma’lumotlar bilan ishlash. Instrumental raqamli platformalar ikkala dasturiy kutubxonani va ularga asoslangan yoki ulardan foydalangan holda yanada murakkab amaliy tizimlarni yaratishda foydalaniladigan dasturiy va apparat vositalarini o‘z ichiga oladi . Bozor munosabatlariga instrumental raqamli platformalarni kiritish platforma egasiga litsenziyani tarqatish yoki xizmat ko‘rsatish modeliga muvofiq platformaga kirishni platforma orqali unga asoslangan yechimlar ishlab chiquvchilariga foydalanish huquqini berish orqali amalga oshiriladi . Instrumental raqamli platformaga asoslangan platformaning maqsadi – ma’lumotlarni qayta ishlashning bir yoki bir nechta texnologiyalari asosida dasturiy yoki dasturiy-apparetli ta’minotni ishlab chiqish va tuzatish ishlaridan iborat. Instrumental raqamli platforma bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlarning asosiy ishtirokchilari quyidagilar: platforma asosida dasturiy ta’minot yoki dasturiy-apparatli ta’minotni ishlab chiquvchisi/egasi; ushbu kompleks asosida dasturiy ta’minot yoki dasturiy-texnik yechimlarni ishlab chiquvchilar hisoblanadi. Raqamli platformaga asoslangan faoliyatning asosiy foyda oluvchisi (benefitsiar) amaliy dasturiy ta’minot yoki dasturiyapparatli ta’minotni ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi, chunki u 28 platformaning imkoniyatlariga qo‘yiladigan texnik talablarni aniqlaydi va undan qo‘shimcha qiymat yaratishning keyingi bosqichlarda talab qilinadigan vositalarni ishlab chiqarishda qo‘llaydi. Benefitsiarning instrumental raqamli platformaga qo‘yadigan talablaring turi texnik talablardir.Instrumental raqamli platformalarning mashhur namunalari: Java, Android, iOS hisoblanadi. Raqamli platforma infratuzilmasi Raqamli infratuzilma platformaning ekotizim texnologik elementlariga quyidagila kiradi: axborot manbalari, axborotni yetkazib berish vositalari, ma’lumotlarni saqlash, yig‘ish va boyitish vositalari, instrumental raqamli platforma(yoki bunday platformalar majmuasi) va uni ochish infratuzilmasi, IT – xizmatlar (instrumental raqamli platforma asosida dasturiy echimlarni), platformali IT-xizmatlarni ishlab chiqish va integratsiya qilish vositalari. Raqamli platformaning infratuzilmasini aniqlash nuqtai nazaridan, IT-servis (sohaviy IT-xizmati) deganda infratuzilmaning raqamli platformasi zahirasida saqlanadigan raqamli ma’lumotlarga asoslanib, tadbirkorlik subyektining o‘ziga xos bo‘lgan vazifalarini hal qiladigan, infratuzilma raqamli platformasi ekotizimi doirasida yaratilgan va ishlaydigan ixtisoslashtirilgan dasturiy yechim tushuniladi. IT - xizmati ma’lumotni qayta ishlash uchun funksiya va interfeyslardan foydalanadi, shu jumladan, raqamli platformada infratuzilmaning texnologik asosining tarkibiy qismi bo‘lgan instrumental raqamli platformada amalga oshiriladigan raqamli ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyalaridan foydalanadi. Infratuzilmaliraqamli platformasi bilan bog‘liq aloqalarning asosiy ishtirokchilari: platforma operatori, axborot ta’minotchilari, platforma xizmatlari va axborot manbalariga asoslangan amaliy IT xizmatlarini ishlab chiquvchilar, turli xil iqtisodiyot tarmoqlarida yechimlar iste’molchilari. Platforma operatori quyidagi vazifalarni bajaradi: axborot manbalari egalari bilan munosabatlarni boshqarish, platforma ma’lumotlar zahira va tegishli ma’lumotlar modelini ishlatish, ITxizmatlarni ishlab chiquvchilar uchun platforma biznes jarayonlarini qo‘llab-quvvatlash (maslahat berish, tuzatish, tarqatish va 29 h.k.), instrumental raqamli platformani ishlab chiquvchi bilan aloqalarni boshqarish. Raqamli platformaning infratuzilmasi asosida amalga oshiriladigan faoliyatning asosiy turi sohaviy iste’molchilariga ma’lum turdagi ma’lumotlarga kirish va amaliy yechimlarning bir qismi sifatida ularni qayta ishlash natijalariga asoslangan holda o‘z faoliyatlarini avtomatlashtirish bo‘yicha amaliy yechimlarni (ITxizmatlari) taqdim etishdir. Faoliyatning asosiy foyda oluvchisi (benefislar) IT xizmatlarining buyurtmachisi bo‘lib, u xizmatga tegishli vazifali talablarni aniqlaydi, bu esa o‘z navbatida platforma va unga ulangan axborot manbalari asosida ishlab chiquvchilar tomonidan amalga oshiriladi. Ayrim hollarda infratuzilmali raqamli platformasi raqamli ilovalar platformalarini yaratish uchunasos bo‘lib xizmat qilishi mumkin, ularning asosiy faoliyati iste’molchilarga ekotizim doirasida ishlab chiqilgan AT xizmatlaridan foydalanishni ta’minlashdir. Bunday amaliy raqamli platformalar "ilovalar do‘koni" (appstore) hisoblanib, bir joyda infratuzilmali raqamliplatforma yordamida ma’lumotni qayta ishlashga ixtisoslashgan raqamli xizmatlarning talab va takliflarini birlashtirishga imkon beradi. Amaliy raqamli platformasi Ushbu turdagi platforma doirasida qiymatlar almashuvi iqtisodiyotning ushbu sektorida ma’lum ishlab chiqarish resurslari yoki tovarlar / xizmatlarni yetkazib beruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida amalga oshiriladi. Amaliy platformasining ahamiyati algoritmlash va oshkoraligini oshirish hisobiga almashish imkoniyatini ta’minlash va uni amalga oshirish tartibini osonlashtirishdan iborat. Ilova platformalaridan foydalanishiqtisodiyotdagi tranzaktsion xarajatlarni kamaytiradi, chunki iste’molchilargaishlab chiqarish manbalari yoki tovarlar/xizmatlar haqida ma’lumot olishimkoniyatini beradi, shuningdek, yetkazib beruvchilar va iste’molchilar uchun qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi . Bundan tashqari, amaliy platforma – bu «bog‘lovchi bo‘g‘in» bo‘lib, ularsiz iste’molchilar va yetkazib beruvchilarbir-birlarini topolmaydilar 30 (yoki nisbatan yuqori vaqt va moliyaviy xarajatlarni hisobga olgan holda), shuningdek, yetkazib beruvchilar va iste’molchilar o‘rtasidagi hisob-kitoblarni soddalashtirish mexanizmi . Platformali biznes modelining tamoyillari ko‘plab o‘sib borayotgan kompaniyalarning asosidir. Raqamli platformalarning eng yorqin namunalari: Googlening internet - reklama platformasi (bir nechta reklama beruvchilarning Google qidiruv xizmatining ko‘plab foydalanuvchilari biulan aloqada bo‘lishi), Uber taksi xizmati platformasi (ko‘plab yo‘lovchilarga ko‘plab tashuvchilarni bilan aloqada bo‘lish), Apple kompaniyaning iOS operatsion tizimi uchun "ilova do‘koni" (yetkazib beruvchilarning Apple mobil qurilmalari foydalanuvchilari bilan aloqada bo‘lishi). Platformali biznes modelini shakllanishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiyotning turli sohalariga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (AKT) faol kirib borishi bilan bog‘liq. Aynan AKT tufayli ko‘p sonli iste’molchilar uchun turli xil ishlab chiqarish manbalari yoki tovarlar / xizmatlarning "ko‘rinishini" ta’minlash, shuningdek, real vaqt rejimida yetkazib beruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun texnik imkoniyat paydo bo‘ldi . Amaliy raqamliplatformasi bilan bog‘liq munosabatlarning asosiy ishtirokchilari – bu ma’lum bir tarmoq bozorida yetkazib beruvchilari va iste’molchilari, shuningdek, platforma operatori hisoblanadi. Amaliy raqamli platforma asosida amalga oshiriladigan asosiy faoliyat deganda yetkazib beruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida qiymatlarni almashuvi tushuniladi. Faoliyatning asosiy foyda oluvchisi – mahsulotning/ xizmatning yoki iqtisodiyotning ma’lum bir sektorida Ishlab chiqarish manbasiga kirish, undan past narxlardagi va raqobatbardosh narxda xarid qilinadigan iste’molchi.
Raqamli platformalar – bozorlar tarkibini o‘zgartiradigan va yangi bozorlarni yaratadigan olamshumul innovatsiya. Biznesga kirib kelganda bozordagi uyinchilar modellari, raqamli platformalar egalari o‘z ta’sirini ko‘chaytiradi va ta’minot zanjirini nazorat qiladi, narxlash ustidan nazoratning qo‘shimcha usullarini egallaydi va axborotning sun’iy nomutanosibligini yaratish orqali talab va taklifga ta’sir eta oladi. An’anaviy biznes hozirgi kunda raqamli platformadan foydalanishdan shubhasiz afzalliklarga ega bo‘layapti va shunda strategik jihatdan tavakkalchilikka yo‘l qo‘yapti va solish kanallarini nazorat qila olmay, raqamli platforma egalariga qaram bo‘lib qolmoqda.