Asosiy vositalar moddiy ko‘rinishga EGA bo‘lgan, bir yildan o‘zoq vaqt xizmat qiladigan, o‘zining qiymatini mahsulot qiymatiga yoki xarajatlarga astasekinlik bilan o‘tkazib boradigan aktivlardir

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
IQTISODIYOT FAKULTETI

Fan nomi: Iqtisodiy tahlil

Mavzu: .Xo'jalik yurituvchi sub’ektlarda ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasining tahlili

Bajardi: I-80 guruhi talabasi Ergashev Ramziddin


Yil-2022
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning asosiy vositalari va ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish korxonaning moliyaviy ahvoli yaxshilanishi, jumladan mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi, uning tannarxi va unga ketadigan asosiy vositalar bilan bog‘liq xarajatlarni pasaytirishga imkon beradi
Asosiy vositalar – moddiy ko‘rinishga ega bo‘lgan, bir yildan o‘zoq vaqt xizmat qiladigan, o‘zining qiymatini mahsulot qiymatiga yoki xarajatlarga astasekinlik bilan o‘tkazib boradigan aktivlardir. Iqtisodiyotimizning barcha sohalarida keng iqtisodiy islohatlarning amalga oshirilishi jumladan, iqtisodiyotning soha va tarmoqlarida ishlab chiqarish jaroyonining keng ko‘lamda modernizasiya ishlarini amalga oshirilishi yalpi ichki mahsulot tarkibida mahalliy mahsulotlar hajmining sezilarli darajada oshishiga olib keldi.
Asosiy vositalarni tahlil qilish xo‘jalik yurituvchi sub‘yektlar faoliyatida muhim ahamiyatga ega. Tahlil natijalarining aniq, ishonchli va samarali bo‘lishi tahlilni to‘g‘ri tashkil etishga bog‘liqdir. Buning uchun asosiy vositalar tahlilining vazifalar ketma-ketligini belgilab olish zarurdir. Asosiy vositalar tahlili vazifalari: - asosiy vositalar tarkibi, tuzilishi va dinamikasi tahlili; - asosiy vositalar texnik holati tahlili; - asosiy vositalar harakati tahlili; - asosiy vositalardan samarali foydalanish tahlili; - xo‘jalik yurituvchi sub‘ekt asosiy vositalar bo‘yicha foydalanilmagan ichki imkoniyatlarni aniqlash; - asosiy vositalardan optimal foydalanish strategiyasini ishlab chiqish. Tahlil natijalarining sifati axborotlar ishonchliligi, ya‘ni buxgalteriya hisobini yo‘lga qo‘yish sifati, asosiy vositalar ob‘ektlari bilan operatsiyalar tizimi va ro‘yxatga olish nuqsonsizligi, ob‘ektlarni hisob-malaka guruhlariga kiritish aniqligi, inventarizatsion ro‘yxatga olishlar ishonchliligi, analitik hisob registrlarini ishlab chiqish va yuritish mukammalligiga bog‘liq bo‘ladi.
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatida asosiy vositalardan samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Asosiy vositalardan samarali foydalanish xarajatlarni to‘g‘ri taqsimlanishiga natijada korxonaning moliyaviy ahvoli yaxshilanishiga olib keladi. Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini umumiy tavsiflashda fond qaytimi, fond sig‘imi, fondlar rentabelligi, mahsulotlar o‘sishining bir so‘miga to‘g‘ri keladigan solishtirma kapital qo‘yilmalar kabi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Shuningdek, mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘zgarishi natijasida yuzaga keluvchi nisbiy iqtisod (qo‘shimcha ehtiyoj) ham hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―Davlat ulushi bo‗lgan aksiyadorlik jamiyatlari va boshqa xo‗jalik yurituvchi subyektlar faoliyati 92 samaradorligini baholash mezonlarini joriy etish to‗g‗risida‖gi qarorida quyidagi ko‗rsatkichlarni baholashni tavsiya etiladi. 1. Samaradorlikning asosiy ko‗rsatkichlari: korxonaning foizlar, soliqlar va amortizatsiya summasi chegirilgunga qadar foydasi; xarajat va daromadlarning o’zaro nisbati; jalb qilingan kapital rentabelligi; aksionerlik kapitali rentabelligi; investitsiyalangan kapital rentabelligi; aktivlar rentabelligi; mutlaq likvidlik koeffitsiyenti; moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti; kreditorlik majburiyatlari aylanuvchanligi; debitorlik majburiyatlarining aylanuvchanligi; qoplash (to’lovga qobillik) koeffitsiyenti; dividend to’lash koeffitsiyenti; debitorlik majburiyatining kamayish koeffitsiyenti. 2. Samaradorlikning qo‗shimcha ko‗rsatkichlari: asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti; asosiy vositalarni yangilash koeffitsiyenti; mehnat unumdorligi; fond qaytimi; ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti; energiya samaradorligi (mahsulot qiymati tarkibida energiya xarajati ulushi); sotilgan mahsulot tarkibida innovatsion mahsulotning ulushi; innovatsion faoliyatga xarajatlarning jami xarajatlar tarkibidagi salmog‗i; xodimlarni o‗qitish xarajatlari salmog‗i; kadrlar qo‗nimsizligi koeffitsiyenti; rejalashtirilgan investitsiya dasturining bajarilish darajasi; quvvatlarni ishga tushirish koeffitsiyenti; rejalashtirilgan eksport hajmining bajarilishi. Xo‗jalik yurituvchi subyektning iqtisodiy nochorligini baholash, xo‗jalik yurituvchi subyektlarni bankrot (iqtisodiy nochor) deb e‘lon qilish va ularni tugatish shartlari davlat nomidan ish ko‗ruvchi organlar tomonidan qat‘iy belgilangan tartibda amalga oshiriladi
Xo‗jalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy nochorligini belgilashda quyidagi ko‗rsatkichlar tizimiga tayanishi lozim: - xo‗jalik yurituvchi subyektlarni to‗lov layoqati, qoplash koeffitsiyentini o‗rganishi; - xo‗jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy mustaqillik va qaramlik darajasini o‗rganishi; - uzoq muddatli va joriy aktivlarni manbalashning holatini o‗rganish; - o‗z va qarz mablag‗lari orasidagi nisbatni o‗rganish; - aktivlar, kapital va majburiyatlar rentabelligini o‗rganish; - ishlab chiqarish quvvatlaridan haqiqiy foydalanish darajasini o‗rganish; - asosiy va nomoddiy aktivlardan foydalanish darajasini o‗rganish; - muddati o‗tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari holatini o‗rganish. Qarzdorning pul majburiyatlari bo‗yicha kreditorlar talablarini qondirishga yoki majburiy to‗lovlar bo‗yicha o‗z majburiyatini bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar yoki to‗lovlar majburiyati yuzaga kelgan kundan e‘tiboran uch oy davomida qarzdor tomonidan bajarilmagan bo‗lsa, uning bankrotlik alomatlari deb e‘tirof etiladi. Korxonalarning moliyaviy iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o‗tkazish mezonlarini aniqlash tartibiga muvofiq korxonalar moliyaviy-iqtisodiy holati bo‗yicha quyidagi guruhlarga bo‗linadi: - iqtisodiy barqaror; - iqtisodiy tahlikali (xavf-xatarli); - iqtisodiy nobarqaror*-**: *to„lovga qobilligini tiklash imkoniga ega bo„lgan korxonalar; **to„lovga qobilligini tiklash imkoniga ega bo„lmagan korxonalar. 94 Xo‗jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy holatini baholash yuzasidan quyidagi ko‗rsatkichlar tizimini o‗rganish tavsiya etiladi. 14 - To‗lov layoqati yoki qoplash koeffitsiyenti (Ktl): - O‗z aylanma mablag‗lari bilan ta‘minlanish koeffitsiyenti (Kat) - Korxona aktivlari va xarajatlari rentabelligi (Ra , Rx) Yakuniy xulosani chiqarish yuzasidan quyidagi qo‗shimcha ko‗rsatkichlar o‗rganiladi: - O‗z mablag‗lari va qisqa muddatli qarz mablag‗lari nisbati koeffitsiyenti (Ko‗q) - Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti(Kquv) - Asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti (Kesk) Xo‗jalik yurituvchi subyektlar kreditga layoqatligini tahlil etishda moliyaviy holat tahlilida qo‗shimcha tarzda quyidagi mavzularni o‗rganish tavsiya etiladi; - xo‗jalik yurituvchi subyektlarining rentabellik darajasi; - aylanma mablag‗larning holati; - o‗z mablag‗larini hajmi, ularning asosiy va aylanma kapitalidagi ishtiroki; - ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlarni o‗sish darajalari; - to‗lov muddati kelgan va o’tib ketgan debitorlik va kreditorlik majburiyatlarining holati; - xo‗jalik yurituvchi subyektlarning pul va qimmatli qog‗ozlarining mavjudligi va boshqa jihatlari. Bugungi amaliyotda mamlakatimiz tijorat banklari tomonidan xo‗jalik yurituvchi subyektlarga uzoq va qisqa muddatli kreditlarni jalb etishda moliyaviy tahlilda o‗rganiladigan ko‗rsatkichlar tizimiga 5 ta tarkib guruh ko‗rsatkichlarni kiritish lozim. Bu ko‗rsatkichlar quyidagilardan iborat:
1. To’lov layoqati va likvidlilik koeffitsiyentlari;
2. Ish aktivligi koeffitsiyentlari
3. Moliyaviy leveridj koeffitsiyentlari 4. Rentabellik koeffitsiyentlari 5. Qarzni qoplashni tavsiflovchi koeffitsiyentlar
Xo'jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy holatini baholash yuzasidan quyidagi ko‗rsatkichlar tizimini o‗rganish tavsiya etiladi. 14 - To‗lov layoqati yoki qoplash koeffitsiyenti (Ktl): - O‗z aylanma mablag‗lari bilan ta‘minlanish koeffitsiyenti (Kat) - Korxona aktivlari va xarajatlari rentabelligi (Ra , Rx) Yakuniy xulosani chiqarish yuzasidan quyidagi qo‗shimcha ko‗rsatkichlar o‗rganiladi: - O‗z mablag‗lari va qisqa muddatli qarz mablag‗lari nisbati koeffitsiyenti (Ko‗q) - Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti(Kquv) - Asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti (Kesk
Sanoatning aksariyat tarmoqlarida fondlarning aktiv qismiga mashina va uskunalar (ishlab chiqarish quvvatlari, ishchi mashina va uskunalar, o‘lchash va me‘yorlash pribor hamda moslamalari, laboratoriya jihozlari, hisoblash texnikasi, boshqa mashina va uskunalar), shuningdek, transport vositalari kiritiladi
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatida asosiy vositalardan samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Asosiy vositalardan samarali foydalanish xarajatlarni to‘g‘ri taqsimlanishiga natijada korxonaning moliyaviy ahvoli yaxshilanishiga olib keladi. Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini umumiy tavsiflashda fond qaytimi, fond sig‘imi, fondlar rentabelligi, mahsulotlar o‘sishining bir so‘miga to‘g‘ri keladigan solishtirma kapital qo‘yilmalar kabi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Shuningdek, mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘zgarishi natijasida yuzaga keluvchi nisbiy iqtisod (qo‘shimcha ehtiyoj) ham hisoblanadi.
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning mehnat resurslari bilan ta`minlanganligini o‘rganishda iqtisodiy tahlilining asоsiy vazifalari bo‘lib quyidagilar hisоblanadi: 224 1. Xo‘jalik yurituvchi sub`ektlarning mehnat resurslari bilan ta`minlanishi, ularning tarkibi, strukturasi o‘zgarishini mehnat unumdоrligiga bo‘lgan ta‘sirini hisоblash va bahо berish; 2. Ish vaqtini yo‘qоtish sabablarini aniqlash va unga bahо berish; 3. Mehnat unumdоrligi rejasining bajarilishi va dinamikasiga оb‘ektiv bahо berish; 4. Mehnat resurslaridan samarali fоydalanish bo‘yicha mavjud imkоniyatlarni aniqlash; 5. Xоdimlar qo‘nimsizligiga bahо berish; 6. Mahsulоt ishlab chiqarish hajmiga ta`sir etuvchi mehnat оmillarini aniqlash va ularga bahо berish; 7. Bir xоdimning mehnat unumdоrligini aniqlash va uning o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi оmillarga bahо berish; 8. Ish vaqtidan fоydalanish va bir sоatlik mehnat unumdоrligini o‘zgarishini mahsulоt ishlab chiqarish hajmiga ta‘sirini o‘rganish va hakоzоlar. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning mehnat resurslari bilan ta‘minlanganlik va ulardan samarali fоydalanganlik hоlatlariga bahо berishda iqtisodiy tahlilining asоsiy axbоrоt manbalari bo‘lib quyidagilar hisоblanadi:  biznes reja ma`lumоtlari;  mehnat resurslaridan fоydalanish ko‘rsatkichlarini aks ettirgan 1- shaklidagi ―Mehnat hisоbоti‖ statistik hisоbоt shakli ma`lumоtlari;  ishga kelish, ketish to‘g‘risidagi tabel, ishlab chiqarish nоrmasini bajarilishi to‘g‘risidagi ma`lumоtnоma va bоshqa ma`lumоtlar. 8.2. Xo‟jalik yurituvchi sub‟ektlarning mehnat resurslari bilan ta`minlanishini tahlili Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatini barqaror rivojlanishi mehnat resurslari bilan bevosita bog‘liq jarayondir. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarda eng muhim vazifalardan biri mehnat resurslari bilan ta‘minlanishdir. 225 Mehnat resurslari ishlab chiqarishga uch yoqlama ta`sir etadi. 1. Kоrxоnani mehnat resurslari bilan ta`minlanish darajasi. 2. Ish vaqtidan fоydalanish. 3. Mehnat unumdоrlik darajasi. Ishlab chiqarish jarayoni uzluksizlikda davom etishi uchun mehnat resurslari bilan ta‘minlanishi muhim ahamiyatga ega. Kоrxоnaning barcha bo‟g‟inlarida xizmat qiladigan xоdimlar ikki guruhga bo‟linadi: 1. Sanоat ishlab chiqarish xоdimlari 2. Nоishlab chiqarish sоhasidagi hоdimlar. Ishlab chiqarish jarayonida mehnat qiladigan kategоriyadagi tsex uskunalarini kapital ta‘mirlash, kоrxоna bоshqaruv bo‘limi, kоnstruktоr byurоsi, yong‘indan muhоfaza qilish sоhasidagi xоdimlar sanоat ishlab chiqarish xоdimlari deb ataladi. Transpоrt, uy-jоy xo‘jaligi, bоlalar bоg‘chasi va yaslisi, madaniy-ma‘rifiy sоhalardagi xоdimlar nоishlab chiqarish xоdimlari tarkibiga kiradi. Sanоat ishlab chiqarish xоdimlari ishlab chiqarishdagi rоliga qarab quyidagi kategоriyadagi xоdimlarga bo’linadi:  Ishchilar;  Xizmatchilar; Mehnat resurslari tahlili kоrxоnani mehnat resurslari bilan ta‘minlanishini aniqlashdan bоshlanadi. Buning uchun jami sanоat ishlab chiqarish xоdimlarini sоni shu jumladan, ayrim kategоriyadagi xоdimlari shtat jadvaliga muvofiqligi bilan taqqоslanib xоdimlarni оrtiqcha, yetishmasligi aniqlanadi. Maxsulоt ishlab chiqarish hajmi nafaqat kоrxоnani umumiy miqdоrda mehnat resurslari bilan ta‘minlanishiga bоg‘liq bo‘lmay, balki xоdimlarni tuzilishiga bоg‘liqdir. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning mehnat resurslari bilan ta‘minlanganligiga bahо berishda asоsiy e‘tibоr mehnat resurslaridan samarali fоydalanishga qaratilishi lоzim. Mehnat resurslaridan samarali fоydalanishni quyidagi chizma yordamida ifоdalab berishimiz mumkin.
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning mehnat resurslari bilan ta‘minlanganlik va ulardan samarali fоydalanganlik hоlatlariga bahо berishda iqtisodiy tahlilining asоsiy axbоrоt manbalari bo‘lib quyidagilar hisоblanadi:  biznes reja ma`lumоtlari;  mehnat resurslaridan fоydalanish ko‘rsatkichlarini aks ettirgan 1- shaklidagi ―Mehnat hisоbоti‖ statistik hisоbоt shakli ma`lumоtlari;  ishga kelish, ketish to‘g‘risidagi tabel, ishlab chiqarish nоrmasini bajarilishi to‘g‘risidagi ma`lumоtnоma va bоshqa ma`lumоtlar.
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatini barqaror rivojlanishi mehnat resurslari bilan bevosita bog‘liq jarayondir. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarda eng muhim vazifalardan biri mehnat resurslari bilan ta‘minlanishdir. 225 Mehnat resurslari ishlab chiqarishga uch yoqlama ta`sir etadi. 1. Kоrxоnani mehnat resurslari bilan ta`minlanish darajasi. 2. Ish vaqtidan fоydalanish. 3. Mehnat unumdоrlik darajasi. Ishlab chiqarish jarayoni uzluksizlikda davom etishi uchun mehnat resurslari bilan ta‘minlanishi muhim ahamiyatga ega. Kоrxоnaning barcha bo‟g‟inlarida xizmat qiladigan xоdimlar ikki guruhga bo‟linadi: 1. Sanоat ishlab chiqarish xоdimlari 2. Nоishlab chiqarish sоhasidagi hоdimlar. Ishlab chiqarish jarayonida mehnat qiladigan kategоriyadagi tsex uskunalarini kapital ta‘mirlash, kоrxоna bоshqaruv bo‘limi, kоnstruktоr byurоsi, yong‘indan muhоfaza qilish sоhasidagi xоdimlar sanоat ishlab chiqarish xоdimlari deb ataladi. Transpоrt, uy-jоy xo‘jaligi, bоlalar bоg‘chasi va yaslisi, madaniy-ma‘rifiy sоhalardagi xоdimlar nоishlab chiqarish xоdimlari tarkibiga kiradi. Sanоat ishlab chiqarish xоdimlari ishlab chiqarishdagi rоliga qarab quyidagi kategоriyadagi xоdimlarga bo’linadi:  Ishchilar;  Xizmatchilar; Mehnat resurslari tahlili kоrxоnani mehnat resurslari bilan ta‘minlanishini aniqlashdan bоshlanadi. Buning uchun jami sanоat ishlab chiqarish xоdimlarini sоni shu jumladan, ayrim kategоriyadagi xоdimlari shtat jadvaliga muvofiqligi bilan taqqоslanib xоdimlarni оrtiqcha, yetishmasligi aniqlanadi. Maxsulоt ishlab chiqarish hajmi nafaqat kоrxоnani umumiy miqdоrda mehnat resurslari bilan ta‘minlanishiga bоg‘liq bo‘lmay, balki xоdimlarni tuzilishiga bоg‘liqdir. Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning mehnat resurslari bilan ta‘minlanganligiga bahо berishda asоsiy e‘tibоr mehnat resurslaridan samarali fоydalanishga qaratilishi lоzim. Mehnat resurslaridan samarali fоydalanishni quyidagi chizma yordamida ifоdalab berishimiz mumkin. 226 Tahlil etishda sanоat ishlab chiqarish hоdimlarini sоni reja va o‘tgan yildagisi bilan sоlishtirilib, kоrxоnaning mehnat resurslari bilan ta‘minlanishi va dinamikasi aniqlanadi. Sanоat ishlab chiqarish xоdimlarining strukturasi tarmоq xususiyati, mahsulоt nоmenkulaturasi, ixtisоslashish darajasiga bоg‘liq
xo‗jalik subyektlarining moddiy, moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanish holatiga, ularning ishlab chiqarish‚ tijorat va moliya faoliyati samaradorligiga, subyektlarning iqtisodiy va moliyaviy salohiyatiga, boshqaruv samaradorligiga obyektiv baho berish, faoliyatning kuchli jihatlari va zaif tomonlarini aniqlash asosida aktivlarning bugungi va kelajakdagi qiymatini oshirishda aniq boshqaruv qarorlarini tayyorlash yuzasidan zamonaviy bilim, ko‗nikma va malakalarni shakllantiradilar.
Xo‗jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini o‗rganish va tahlil etish orqali ularning samarali faoliyatini yo‗lga qo‗yish va uni o‗stirish imkoniyatlarini baholashda, korxona ishlab chiqarish, tijorat va moliya faoliyatidan moliyaviy resurslarning kirimiga va ulardan moliyaviy holatni o‗stirishda foydalanish darajalariga, raqobatdoshlik, moliyaviy natijalarni kutilishini prognozlash va iqtisodiy rentabellikni xo‗jalik faoliyatining real imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda oshirishning yo‗llarini belgilashga, moliyaviy resurslardan yanada samarali foydalanishning chora-tadbirlarini belgilashga ahamiyat qaratiladi. Moliyaviy raqobatdoshlikka va to‗g‗ri moliyaviy siyosatni yuritishga korxona foydasini maksimallashtirish, kapital tarkibini optimallashtirish va uning moliyaviy barqarorligini ta‘minlash, mulkdorlar (qatnashchilar, ta‘sischilar), investorlar va kreditorlar uchun moliyaviy holatning jozibadorligini oshirish, korxona boshqaruvi yuzasidan samarali mexanizmni shakllantirish, shuningdek, moliyaviy resurslarni jalb etishda bozor mexanizmining barcha imkoniyatlaridan foydalanish orqaligina erishish mumkin. O‗z navbatida, iqtisodiyot subyektlari faoliyatidagi erkinlik, natijaga egalik, rivojlanish va taraqqiyotning yangicha mazmuni boshqaruvning butun bir tizimini ham takomillashtirishni talab etmoqda. Bugungi kunda korxonalar oldida juda keng imkoniyatlar ochilmoqda. 8 Nafaqat xo‗jalik yurituvchi subyektlar jamoasi, mulk egalari, investorlar balki butun bir davlatlar va jamoatchilik tizimi ham boshqaruvdagi o‗zgarish va rivojlanishdan manfaatdordirlar. Zamonaviy boshqaruvni: 2 - yaqin va uzoq davriylikni qamrab olgan – rejalashtirish; - mulk egalari va maqsadli foydalanuvchilarni moliyaviy va boshqa axborotlar bilan ta‘minlovchi – buxgalteriya hisobi; - axborotlarni chuqur qayta ishlash, faoliyatga obyektiv baho berish, iqtisodiy va moliyaviy imkoniyatlarni aniqlash orqali tezkor, joriy va istiqboldagi boshqaruv strategiyasini belgilab beruvchi – iqtisodiy tahlil; - faoliyatni yo‗lga qo‗yish va maqsadli boshqarishning aniq yechimlari va natijaviyligini ta‘minlovchi, innovatsion va aqlli iqtisodni ta‘minlashga imkon beruvchi – ilmiy faoliyat; - faoliyat samaradorligi va natijaviyligidan kelib chiqqan holda munosabatlarni muvofiqlashtirishning muhim mezoni bo‗lgan – mehnatni munosib rag‗batlantirish; - va boshqa (ijtimoiy, ekologik, texnikaviy, tashkiliy) jihatlarni qamrab olgan – murakkab tizim deb qarash lozim. Xo‗jalik yurituvchi subyektlari oldida turgan muhim vazifalarni hal etilishiga albatta axborotlar oqimi va ularni tahliliy xulosalariga tayangan zamonaviy boshqaruvni yo‗lga qo‗yish va takomillashtirish orqaligina erishiladi.
Хo‘jalik sub‘ektlarining moliyaviy axvolining barqaror rivojlanishi bevosita marketing faoliyatini chuqur tahlil qilishga bog‘liqdir. Resurslardan samarali foydalanish va iste`molchilarning ehtiyojlarini qondirish uchun xo‘jalik sub‘ektlari bozorni o‘rganishni talab etadi. Shu maqsadda xo‘jalik sub‘ekti tomonidan yaratilgan maxsulot, bajarilgan ish va ko‘satilgan xizmat bo‘yicha marketing tadqiqotlari olib boriladi. Bozorni o‘rganish asosida taklif etilmagan yangi xizmat turlari aniqlanadi, buning natijasida xo‘jalik sub‘ekti maxsulot assortimentini oshirish orqali ko‘proq foyda olishga erishadi. Marketing orqali kor-xona xo‘jalik faoliyati tartibga solinadi. Shu tufayli korxonaning ishlab chiqarish faoliyati natijasining tahlili marketing faoliyatini tahlil etishdan boshlanmog‘i lozim. Komleks marketing tahlili marketing tadqiqoti tizimining asosiy qismi bo‘lib, manbalarni yig‘ish, ularni ro‘yxatga olish, bozordagi tovarlar, ish va xizmatlarga tegishli ma`lumotlarga ishlov berish orqali samarali marketing xulosalari qilinadi. Marketing tadqiqoti jarayonidagi kompleks iqtisodiy tahlil ob`ekti sifatida, bizningcha, birinchidan, real bozor jarayoni iste`molchilar va raqobatchilar bilan birgalikda, ikkinchidan, mahsulot turlarini ishlab chiqarishdagi korxonaning aniq iqtisodiy va ishlab chiqarish imkoniyatlari hisobga olinishi kerak.