Atmosfera avosini ifloslanishini atrof muitga va aoli salomatligiga ta’siri Atmosfera avosi sanitariya muofazasi bo’yicha tadbiriy choralar.

Xududlar nomi Gigienik me’yorlarga javob bermaydigan Namunalar
1 O’zbekiston respublikasi 4,3 3,8 8,2
2 Toshkent shaxri 2,0 9,9 26,83
3Samarkand viloyati 11,7 0 6,1
4 Toshkent viloyati 16,4 20,2 7,3
5 Fargona viloyati 2,6 4,2 4,3
6 Korakalpokiston viloyati 7,1 1,0 13,3
Tayanch so’z va iboralar: kommunal gigiena, atmosfera ҳavosi, aҳoli salomatligi, REK, zararli moddalar, aҳoli salomatligi muxofazalovchi chora- tadbirlar, me’yorlashtirish kursatkichlari, yuқumli kasalliklar. Yirik olim V. A. Ryazanov 1946 yili atmosfera xavosining ifloslanish darajaspni belgilab, kuyidagilarga e’tibor berish lozimligini kursatib utdi: 1. Atmosfera xavosida ifloslantiruvchi moddalarning REM i odam organizmiga bevosita yoki bilvosita zararli ta’sir kursatmaydngan mikdorda bulishn kerak Bunda odamning mexnat faoliyatiga va sorliriga putur etkazmaslik nazarda tutiladi. 2. Zararli moddalarga urganib kolishki kungilsiz xolat organizmning zaxarlanishi davri deb tushunmok lozim. Moddaning zararli bulishini tugdiradigan bunday mikdor ruxsat etilmaydigan mikdor xisoblanadi. Moddalarning usimliklar dunyosiga, xudud iklimiga, xavoning musaffoligiga, axolining yashash sharoitiga noxush ta’sir kursatuvchi mikdori xech kachon ruxsat etiladigan mikdor (REM) deb karalmaydi. Shu boisdan xam xar bir kimyoviy moddaning atmosfera xavosidagi REMini ishlab chikish va uni amal da tatbik etish katta axamiyat kasb etadn. Atmosfera xavosiping ifloslaaish darajasi aniklanganda unda moddaning nomi va mikdorini bilishning uzp kifoya kilmaydi. Bunda albatta aniklangan mikdor ruxsat etiladigan mikdordan necha foiz ortganligi suraladi. REM ning xar bir modda uchun ishlab chikilishi atmosfera xavosi ifloslanishi ortib ketmasligining garovidir. Atmosfera xavosidagi zaxarli moddalar REMini aniklash uchun aval eng kichik mikdor aniklanadi. Bu mikdor REM li aniklash uchun kerak bulgan limitli sezgir kursatkichlar bilan izoxlanadi. Masalan, kishining sezgi organlari xavodagi zararli moddaning xidini sezmasa, uning mazkur mikdori organizmga xamda tashki muxitga zarar kilmasa, u xolda zaxarli moddaning limit kursatkichi odamning sszgi organlari xisoblanadi. Chunki eng kichik busaga mikdorii xozirgi xolda insonning sezgi a’zolarigina aniklaydi. Agar mazkur mikdor tashki muxitga ta’sir kilsa, u xkolda gigienik me’yor ishlab chikilayotganda tashki muxitii uzgartiruvchi eng kichik busaga mikdor nazarda tutiladi. Yoringarchilikning atmosfera zxavosi tozalanishiga ta’siri Egingarchilik mikdori (mm xisobida) 1 m2 xavoda kurum chukishi (g xisobida) 0—20 20—40 40 va undai kup 9,8 10,6 16,9 Mustakil Davlatlar Xamdustligi mamlakatlari atmosfera xavosidagi xar bir zararli moddaga gigienik jixatdan ikki xil me’yor belgilanadi. Katta, bir yula va urtacha sutkalik ruxsat etiladigan kichik busaga mikdor shular jumlasidandir. Bir yula, katta REM ni ishilab chikish (20 minut) ifloslangan atmosfera xavosining insonga kiska muddatli ta’siri okibatida paydo buladigan reflektor (xidni sezish, miya yarim sharlarining bioelektrik faolligi, kuzining sszgirligi, va xokazo) reakstiyasiga asoslangai. REM dan turar joylardagi atmosfera xavosining ifloslanishini urganishda foydalaniladi. Urtacha sutkalik REM, moddaning organizmga umumiy ta’siri, kansterogen, mutagen ta’siri surunkali tajriba utkazish yuli bilan urganiladi va organizmga ta’sir etadigan eng kichik busaga mikdor topil ad i. Buning uchun kerak bulgan dalillar tajriba utkazish yuli bilan aniklanadi. Bir yula, katta ruxsat etiladngan mikdorii topish uchun insonning nafas yullari orkali 5—20 minut davomida ish zonasi xavosiga muljallangan REM ta’sir ettiriladi. Bunday mikdor odamlar uchun xavf turdirmaydi. Avval moddaning xidi aniklanadi. Nafas yullari bilan aniklaniladigan moddaning eng kichik mikdoridagi xid aniklaniladi. Bu mikdor busaga bulib, keyin nafas organlarining resteptiv zonalarini kitiklovchi mikdorda busaga va busaga osti mikdorlari topiladi. Busaga osti mikdori ruxsat etiladigan mikdor sifatida kabul kilinadi va maxsus gigienik muammolar komissiya tomonidan tasdiklanib, konunlashtiriladi. Urtacha sutkali REM zaxarlanishlarning oldini olishda katta rol uynaydi. Jumladan, reflektor reakstiyalarii aniklashda xronoreflosometriya, elektroenstfolografiya va boshka usullardan foydalanish mumkin. 151 Urtacha sutkali REM ni topishda muayyan moddaning umumiy ta’siri urganiladi, buning uchun sutkalik maxsus tajriba utkaziladi. Ok kalamush, dengiz chuchkasi kabi laboratoriya xayvonlari ustida tajribalar olib boriladi, bunda organizm bilan urganiladigan moddaning kontakt kilish modeli ishlab chikiladi. Maxsus kameralarda sutkalik tajriba utkaziladi. Bunda 3—4 oy mobaynida xar kuni 24 soat davomida tajribadagi xayvonlarga xavo bilan urganiladigan modda yuboriladi. Tajribada bulgan xayvonlar nafas yuli orkali urganilayottan moddani uz guruxiga karab turli mikdorda (konstentrastiyada) oladi. Eng kichik ta’sir etadigan mikdor shu yusinda topiladi. Bu mikdor moddaning busaga osti mikdori bulib, REM ga asos buladi. Utkaziladigan mazkur tajriba surunkali bulib, 3—4 oy davomida dinamikada xayvonlar sogligi tekshiriladi, ular organizmida sodir bulayotgan uzgarishlar aniklanadi. Xayvon organizmida ruy beradigan uzgarishlarning kichik mikdorli moddalari bilinarbilinmas bulishi mumkin. Shuning uchun kam tajriba davrida eng nozik kichik uzgarishlarii aniklaydigan usullardan va tegishli asbobuskunalardan foydalaniladi. Bunda fizioligik, biokimeviy, gistokimyoviy xamda morfologik usullardan foydalaniladi eng nozik kursatkichlar aniklanadi. Tajriba vaktida oliy nerv tizimidagi uzgarishlarga katta axamiyat beriladi. Ayrim tajribalarda konning fermentali xolati, oksil frakstiyalari, kondagi SN guruxlar xamda organizmlardagi vitaminlardan S, V1 V2 va boshkalarning eng kam mikdorining embrionga, spermatazoidlarga ta’siri, kansterogen, mutagen, allergiya xususiyatlar urganiladi. Darxaxikat, juda kup kimyoviy moddalar yukorida zikr kilingan xususiyatlarga ega ekan, atmosfera xavosining ifloslanishidan turli xil kasalliklar, jumladan, allergiya, rak singari kasalliklar paydo bulmokda. Uzok davom etadigan tajribalar zaxarli moddalarning oz mikdori asab tizimida, konda, fermentlarda uziga xos bulmagan uzgarishlarga olib kelishi kursatadi. Shuni kayd kilib utish kerakki, yukorida keltirilgan ma’lumotlar fakat bironbir zaxarli modda ustida ketyapti. Vaxolanki, axoli turar joylarining atmosfera xavosida kup turli ta’sirchan kimyoviy moddalar bulishi mumkin. Demak organizmga bir kancha zaxarli moddalarning ta’siri kanday bulishini urganish zarur. Bunday tajribalar ancha murakkab kechadi. Gigienachi olimlar gigpenik me’yorlar ishlab chikshining nazariy va amaliy tomonlarini xal kilishda katta faoliyat kursatdilar. Masalan, atmosfera xavosida bir kancha moddalar mavjud bulib, ular birvarakayga uz ta’sirii kursatadigan bulsa, ularning atmosfera xavosidagi ruxsat etiladigan mikdor kuyidagi formula asosida aniklanadn: Bu formulaga kura, moddalarning asl mikdorlari yigindisi va ular REMining nisbati 1 dan oshmasligi kerak Shu narsa ma’lumki, xozirda, shaxarlarning atmosfera xavosi tarkibida juda kup turli zararli moddalar mavjud. Shu boisdan ularning inson organnzmiga birgalikdagi ta’sirini urganish xamda kichik ta’sir etadngan yoxud ta’sir etmaydigan mikdorini topish va ifloslanishlar oldini olish katta axamiyat kasb etadi. Bu masalanpng bir tomoni, ikkinchidan, inson organizmi uz faoliyati va tuzilishi jixatidan murakkab ekotizimga kiradi. Demak atmosfera xavosi iflosliklarining inson organizmiga ta’sirini urganishda yukorida aytib utilgan xolatlar nazarda tutilmasa, bajariladigan vazifalar kutilgan natijani bermaydi. Ma’lumki, tirik organizm bir kancha murakkab funkstiyalarni bajaradi, ular esa asab, yurak kontomir tizimlari, endokrin organlar uchun ayniksa xosdir. Atmosfera xavosi tarkibidagi zararli moddalar ana shu tpzimlarning faoliyatiga ta’sir kursatadi. Xar bir moddaning uziga xos ta’sirini gigienistlar turli matematik modellar tuzish yuli bilan atroflicha urganib, keyngi yillarda kupgina ma’lumotlar tupladilar. Bu 152 ma’lumotlar odam organizmida paydo buladigan patologik, jarayonlarning kelib chikishida turli tarkibpy kismlar rolini aniklashga yordam beradi. Kimyoviy ta’sirotlar natijasida organizmda kechadigan jarayonlarni, ya’ni biokimyoviy reakstpyalarni matematik xisoblash yuli bilan aniklash taxlil kilish va xulosalar chikarish yulga kuyilmokda. REM ning ishlab chikilishi gigiena fanining katta yutugidir, bu esa uz navbatida, sanitariya organlari faoliyatida muxim vositadir. Ma’lumotlarga karaganda, xozirgi atmosfera xavosi uchun 600 ta kimyoviy moddaning REMi ishlab chikilgan, shuniigdek 38 ta moddaning birlashib ta’sir kilishi urganilgan bulib, ular uchun me’yorlar belgilanadi. Gigiena fanida eng murakkab masalalardan biri ishlab chikilgan REM ni inson organizmiga va uning faoliyatiga kuchirishdir. REM odatda xayvonlarda utkir yoki surunkali tajribalar utkazish yuli bilan aniklanadi. Tabiiy savol tugilishi mumkin: tajriba yuli bplan aniklangan eng kichik ta’sir kilmaydigak mikdor inson organizmi uchun tugri keladimi yoki yukmi? Tabiiy sharoitda ishlab chikilgan REM xakikatda odamlarga ta’sir etmasligini bilish uchun ularning salomatligi atroflicha tibbiyot kurigidan utkaziladi. Shuni aytish kerakki surunkali tajriba yuli bilan aniklangan ta’sir etmaydigan eng kichik urtacha REM ni odamga bevosita tadbik kilish mumkin. Busaga osti mikdor busaga mikdoridan 3—10 baravar kam buladi. Shu boisdan mazkur mikdorlar odamlarga ta’sir kursatmaydi. Birok allergen, mutagen, konsterogen, teratogen xususiyatiga ega bulgap kimyoviy moddalar surunkali tajribalar yuli bilan aniklangan bulib, urganilayotgan ta’sirchan moddalar shu xususiyatlarga ega bulsa, u xolda olingan tajriba xulosalarini odamga nisbatan tadbik etib bulmaydi. Xozirgi davrgacha tuplangan ma’lumotlardan olingan xulosaga karaganda ilmiytekshirish institutlarida tajriba yuli bilan ishlab chikarilayotgan REM ning odamlarning real turmush sharoitiga tatbik etilishi ijobiy natijalar bermokda, ya’ni atmosfera xavosidagi zararli moddalar mikdori REMga teng bulsa, odamlar orasida kasalliklar tarkalishi kuzatilmaydi. Demak REMni ta’minlash odamlar soglida biror uzgarishlarni keltirib chikarmaydi, uni xatto yosh bolalar uchun xam tatbik etsa buladi. Agar REM 2—4 baravar oshib ketadigan bulsa, nafas olish organlari faoliyatida uzgarishlar kelib chikishiga sabab buladi. Agar u 57 baravar kupaysa, axoli urtasida kasallikning kupayishi kuzatiladi. Xar bir zararli modda atmosfera xavosi orkali organizmga tushganda, organizm unga uziga xos biologik reakstiyalar bilan javob beradi. Masalan, betob bulib kolada, ulishi xam mumkin. Atmosfera xavosi ifloslanganligining organizmga ta’sir etish darajasi uch davrli bulishi mumkin: 1davr asosan atmosfera xavosi nfloslanishining busaga mikdor osti bulib, uning organizmga xech kanday ta’siri bulmasligi mumkin. 3davrda odam organizmi zararli omil bilan zaxarlanib, unda kechayotgan xastalanish jarayonlari astasekin seziladi. Yukorida kursatib utilgan Iva 3davrlar oralirida 2davr yotadi. Mazkur zonada xastalanish jarayonlari xali anik bulmaydi yoki bu davr kasallanish oldi davri bulib, kasallik bemorning uziga, shuningdek boshkalarga xam sezilmaydi. Kasallikning ikkinchi davrida siydik tarkibida 17 ketosteroidlar mikdorining oshishi, konining ayrim fermentlari, xayvonlardagi shartli reflekslarning buzilishi, bosh miyada biopotenstiallarning uzgarishi va boshkalar juda chukur bulmagan orkaga kaytuvchi uzgarishlardir. Buni organizmni ximoyalanish xamda moslanish reakstiyasi desa xam buladi. Xorijiy mamlakatlarda ruxsat etiladigan mikdorlar kupincha uchinchi davr uzgarishlarini chakiradigan mikdorda tasdiklanadi, ya’ni bunday davlatlarda kabul kilingan REM Mustakil Davlatlar Xamdustligi REM dan ancha kuprok. Masalan, sulfit angidridi uchun xamdustlikda ruxsat etiladigan mikdor 1 m3 atmosfera xavosida 0,05 mg ga teng bulsa, AKShda 0,26 mg, Franstiyada — 0,75 mg, Shvestiyada 153 —0,25 mg, Shvestariyada 0,5—0,75 mg, Polshada — 0,35 mg, Yaponiyada esa 0,1 mg deb kabul kilingan. Keyingi bir necha un yilda amaliy jixatdan tashkiliy uzgirish ruy berdi. Bu borada juda kup konuniyatlar ochildi, ayniksa zararli moddalarning eng kichik mikdorda organizmga surunkali ta’sir etishi tugrisidagi nazariyalar gigiena «fanini ma’lum darajada boyitdi, shu bilan birga ogoxlantirish va kundalik sanitariya nazorati yaxshilanishiga imkoniyat tugdirdi. Masalan, matematik modellar vositasida xisoblab chikilgan formalar yordamida atmosfera xavosi uchun taxminiy bezarar ta’sir etish darajasi ishlab chikildi. Ma’lumki, kimyo sanoati korxonalarining tarakdiyoti xalk xujaligiga turli xil kimyoviy moddalar beryapti, uning ustiga kup mikdorda pestistidlar va boshka xil kimyoviy moddalar chet mamlakatlardan xarid kilinmokda. Birok xalk xujaligi maksadlarida ishlatilayotgan kimyoziy moddalar uchun tashki muxit ob’ektlarida REM ishlab chakilmagai bulsa, ulardan foydalanishga ruxsat berilmaydi. Ogoxlantirishga oid sanitariya nazoratini uyushtirishda taxminiy bezarar ta’sir etish darajasini kullash ifloslantiruvchi omillarni gigienik nuktai nazarda baxolashda yordam beradi. Keyingi vaktda kansterogen moddalarning atmosfera xavosidagi me’yorini ishlab chikish dolzarb masalaga aylandi. Bu moddalarning gigienik me’yorlarini ishlab chikishdagi asosiy prinstiplar kuyidagilardir: 1) kansterogen moddalarning kaysi mikdori tajriba kilinadigan xayvonlarda urganilmasin, eng kichik ta’sir etmaydigan mikdoridan boshlab xayvonlar umrining oxirigacha kuzatish; 2) matematik modsl asosida oxirgi natijaning vaktmikdorga boglik ekanligini xisobga olish; 3) konsterogen moddalarning oz mikdoridan vakt utishi Bilan uning ta’siri ostida usma paydo bulishini oldindan kura bilish; 4) tajriba kilinadigan xayvonlardan olingan dalillarni odamlarga tatbik kilish va boshka ob’ektlar uchun REM ni disoblash. Konsterogen moddalarning mazkur prinstiplar asosida ruxsat etiladigan mikdorini ishlab chikarish atmosfera xavosini muxafaza kilishda, uning sifatini yaxshilashda katta axamiyat kasb etadi. Masalan, 3,4 benz (a) piren uchun ishlab chikiladigan ruxsat etiladngan mikdor gigienistlar tomonidan xar tomonlama tekshirib kurildi, natijada ushbu konsteragen moddaning ishlab chikilgan urtacha sutkalik REMi axoli urtasida rak kasali, ayniksa upka raki kasali tarkalishiga sabab bulmasligi tasdiklandi. Keyingi yillarda atmosfera xavosini muxofaza kilish borasida yana bir kursatkich ruxsat etiladigan darajadagi chikindi, degan me’yor gigiena va sanitariya amaliyotida kullanilmokda. Bunda xar bir sanoat korxonasining uzi uchun ruxsat ztiladigan darajadagi chikindi degan me’yorni ishlab chikxishi va unga amal kilgan xolda faoliyat kursatishi kerak buladi. Turar joylarning atmosfera xavosidagi zararli moddalarning ruxsat etiladigan mikdorini ta’minlash uchun xar bir korxona uzi tashki muxitga chikarib tashlaydigan xar bir kimyoviy modda, xar kaysi ifloslantiruvchi manba buyicha ruxsat etiladigan chikindi me’yorni xisobga olgan xolda faoliyat kursatishi kerak xar bir chikindi xavoga muljallangan me’yorda chikarib tashlanadigan bulsa, turar joylar xavosidagi REM ni nazorat kilish mumkin buladi. Shunday kilib, ruxsat etiladigan chikindi me’yorini ishlab chikishda atmosfera xavosi uchun ruxsat etiladigan mikdor xisobga olinishi lozim, chunki ruxsat etiladigan chixindi me’yori aloxida uziga xos me’yor bula olmaydi, u REM ning xosilidir. Shuni kayd kilish kerakki, gigiena va sanitariya amaliyotiga yukorida zikir kilingan ruxsat etiladigan chikindi me’yorining kiritilishi atmosfera xavosining muxofazasi nazorati fakat gigienik normativlar, ya’nn ruxsat etilgan mikdorlar yordamida amalga oshiriladi. O’zbekiston respublikasining «Atmosfera xavosini muxofaza kilish tugrisida» konuni 1996 yil 27 dekabr № 3541 da chikkan bulib uning 7moddasi «atmosfera xavosining sifatini normativlari» shunday yozilgan: Atmosfera xavosining xolatini baxolashda O’zbekiston Respublikasi xududi uchun atmosfera xavosi sifatining kuyidagicha normativlari belgilanadi
 atmosfera xavosida ifloslantiruvchi moddalar va biologik organizmlarning inson va atrof tabiat muxit ob’ektlari uchun yul kuyiladigan darajada tuplanishi.
fizikaviy omillar atmosfera xavosiga akustik elektromagnit, ionlashtiruvchi va boshka xil xavfli tasir kursatishning inson va atrof tabiiy muxit ob’ektlari uchun yul kuyiladigan darajalari. Yukoridagilardan tashkari Ushbu konunning 18 moddasi: «Kimyoviy moddalarni ishlab chikish va ulardan foydalanishda» kuyidagilar belgilab kuyilgan. Kimyoviy moddalarni ishlab chikuvchi yoki ulardan foydalanuvchi korxona va tashkilotlar bunday moddalarni atmosfera xavosida yul kuyiladigan darajada tuplanish normativlarini, ularni nazorat kilish usullari va ekologik va toksikologik pasportlarni O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasi xamda O’zbekiston respublikasi Soglikni Saklash Vazirligi belgilangan tartibda ishlab chikadilar. Ishlatish takiklangan ishlatishga yaroksiz bulib kolgan kimyoviy moddalarini zararsizlantirish O’zbekiston Respublikasi tabiatni muxofaza kilish kumitasi va Uzbekiton Respublikasi Soglikni Saklash Vazirligi Beradigan ruxsatnoma asosida amalga oshiriladi. Kimyoviy moddalarni, usimliklarni ximoya kilish vositasi, ularni usishini tezlashtiruvchi omil, mineral ugit va boshka preparatlar sifatida fakat erdan turib ishlatishga yul kuyiladi. Kishlok xujaligi ekinlariga kimyoviy moddalar Bilan ishlov berish konun xujjatlarida belgilab kuyilgan tartibda amalga oshiriladi. 23 modda «Kashfiyotlar, ixtirolar sanoat namunalarini texnika va texnologiyalarni joriy etish vaktida atmosfera xavosini muxofaza kilish talablariga rioya etish» kuyidagilar belgilab kuyilgan: atmosfera xavosining xolatiga, iklimga va ozon katlamiga zararli ta’sir kursatishi mumkin bulgan kashfiyotlar, ixtirolar sanoat namunalarini joriy etishni texnikatexnologiyalarni asbob uskunalar xom ashyo va materiallardan yokilgidan foydalanishni xamda tayyor maxsulot chikarishni sertifikatsiz yoki unda belgilangan kursatkichdan chetga chikkan xolda amalga oshirishga yul kuyilmaydi. Shu sababli atmosfera xavosida zararli moddalarni gigienik me’yorlarini ishlab chikish xozirgi kunda dolzarb muammolardan biri bulib kolmokda. Atmosferaning ifloslantiruvchilarning me’yorlashtirishning gigienik asoslari uzaro ikkita yondoshuv natijalari asosida xosil bulgan. Birinchi yondoshuv Amaliy yutuklar asosida atmosferaning ifloslanishi Bilan kurashish, ya’ni atmosferaning ifloslanishini kamaytirish buyicha barcha choralarni kullash. Ikkinchi yondoshuv atmosfera xavosi sifatini boshkarish. Ushbu yondoshuvga xavoning xolatini eng yaxshi bulishini ta’minlovchi standartlarni ishlab chikish kuzda tutilgan. Birinchi yondoshuv birmuncha xakikatga tugri kelmasligi, ya’ni ular nisbiy bulganligi Bilan xarakteranadi. Birinchi marotaba zararli moddalarni REK me’yorlashtirish 1949 yildan boshlangan va birinchi REK 1951 yil ishlab chikilgan. 1968 yilga kelib 8 ta mamlakat xavo sifatini baxolovchi standartlarga ega buldilar. Gigiena xodimlar xavodagi zararli moddalarni ruxsat etiladigan mikdorini aniklash borasida bir kancha nazariy va Amaliy tadbirlar ishlab chikdilar. Bu sanoat korxonalari oldiga iflos chikindilarni mikdorini me’yoridan oshirmaslik vazifasini kuyadi. Shu sababli kupgina korxonalarda texnologik jarayonlar uzgartiriladi. Tutun, chang, kurum va zaxarli gazlarni ushlab koluvchi vositalar urnatiladi. Xar bir kimyoviy moda uchun ruxsat etiladigan mikdor ishlab chikariladi va uni amalda tadbik etishga kata axamiyat beiladi, shuning uchun zararli moddalarning atmosfera xavosida me’yorlashtirish 155 juda kup munozaralar, tortishuvlarga sabab bulgan. Munozaralardan keyin me’yorlashtirishning 3 ta nizomi ishlab chikilgan. Birinchi nizom: atmosfera xavosini ifloslanishining yul kuyilish konsentrastiyasi shunday konsentrastiyali u inson organizmiga tugridan tugri yoki bilvosita ta’sir kursatmaydigan, uning kayfiyatiga va uzini xis etishiga salbiy ta’sir kursatmaydigan konsentrastiyadir. Ikkinchi nizom: moslashuvbu salbiy xolat bkulib Ushbu konsentrastiyaning yul kuyilishi mumkin emasligini kursatadi. Uchinchi nizom: iklimni uzgarishga olib keluvchi yul kuyish mumkin bulmagan konsentastiyalar
Atmosfera ҳavosining ifloslanishi va aҳoli salomatligining keyokin yomonlashuvi ҳozirgi zamonning dolzarb muammolaridan biri bo’lib kelmoқda. Shuning uchun nafaқat soғliқni saқlash organlari balki O’zbekiston Respublikasi ҳukumati tomonidan bir қancha tadbirlar, me’yoriy ҳujjatlar, қonunlar ishlab chiқilgan. Masalan: O’z. Res. ning «Atmosfera ҳavosini muҳofaza қilish to’ғrisida»gi қonuni 1996 yil 27 dekabrdan №354 – I amalga kiritilgan va ushbu қonunning asosiy vazifalari қuyidagilardan iboratdir:
 Atmosfera ҳavosining tabiiy tarkibini saқlash
 Atmosfera ҳavosiga zararli kimyoviy, fizikaviy, biologik va boshқa xil ta’sir ko’rsatilishini oldini olish ҳamda kamaytirish.
 Davlat organlari, korxonalar, muassasalar tashkilotlar, jamoat birlashmalari va fuқarolarning atmosfera ҳavosini muҳofaza қilish soҳasidagi faoliyatini ҳuқuқiy jiҳatdan tartibga solish. Atmosfera ҳavosining ifloslanishining oldini olishga қaratilgan sanitariya chora tadbirlarga қuyidagilar kiradi.
1. Texnologik chora tadbirlar
2. Rejalashtiruvchi chora tadbirlar
3. Sanitar – texnik chora tadbirlar
4. Қonuniy, ilmiy me’yoriy chora tadbirlar
5. Tashkiliy, ma’muriy chora tadbirlar Endi biz atmosfera ҳavosining sanitariya muҳofazasiga қaratilgan texnologik chora tadbirlarni ko’rib chiқamiz. Texnologik chora – tadbirlar atmosfera ҳavosining sanitariya muҳofazasiga қaratilgan chora tadbirlarning asosiysi ҳisoblanadi, chunki bu chora tadbir nafaқat atmosfera ҳavosiga chiқarilayotgan zararli chiқindilarning kamaytirilishga қaratilgan bo’lmay, balki ularni atmosfera ҳavosiga umuman chiқarilmasligiga қaratilgandir. Buni amalga oshirish uchun mutaxassislarga yuklatilgan bo’lib, ular texnologik jarayonlarni rastional to’ғri tashkil қilishlari lozim. Shu munosabat bilan texnologik chora tadbirlarga қuyidagilar kiradi:
1. Ishlab chiқarishdagi zararli xom ashyoni kam zararli bo’lgan usuliga almashtirish. Bunga misol bo’lib қattiқ yoқilғi va mazut yoқilғisini kam zararli bo’lgan yoқilғi turiga ya’ni gazga almashtirish, avtomashinalar ichini yonish dvigatellarini benzin o’rniga spirt va vodorodlarning қo’llash. Bundan tashқari ҳozirda gigienik nuқtai nazardan xavfli bo’lgan maҳsulotlar:  noftilamin, dixlorbenzidin va boshқalarni қullashga ruxsat berilmagan.
2. Xom ashyoni zararli aralashmalardan tozalash. Gigienik va iқtisodiy nuқtai nazardan yoқilғidan oltingugurtni ajratib olish, katta aҳamiyatga ega. Ayniқsa gazlarni yoқish natijasidan tabiiy, koksli, suvli, neftli va boshқa oltitngugurtni ajratib olish yaxshi natijalar bermoқda. Ҳozirda mazut va neftdan oltingugurtni ajratib olish texnologiyasi o’z echimini topgan, ya’ni bunda neftdan oltingugurtni sanoat usulida gidrogenizastiya uslubi orқali ajratilib, kam miқdorda 0,5 – 1 % oltingugurt saқlovchi mazut olinadi. 3. Chang chiқaruvchi maxsulotlarni қuruқ ishlab chiқarishdan xo’l ishlab chiқarishga almashtirish. Bunga misol bo’lib, stementning қuriқ ҳolda maydalashdan xo’l maydalashga o’tkazish kiradi. Yoki Rostov viloyatida yonuvchi terrikonikli tuproқli pulbpolar. Terrikonik 350000 m2 ҳajmli va yoқuvchi maydon kengligi 22000 m2 tashkil etib, atmosfera ҳavosini uglerod oksidi, chang, oltingugurt gazi bilan ifloslantiradi. Ushbu yonuvchi maydon maxsus asboblar yordamida o’chirilib atmosfera ҳavosining yonish maҳsulotlari bilan ifloslanishini oldi olingan. 4. Isitishni alangali – yoқishdan elektr yo’lga almashtirish: ushbu usul yoқilғining yonishidan ajralib chiққan maҳsulotlaridan tashқari, atmosfera ҳavosining ifloslanishini ҳaroratning optimal isishini boshқarib, ifloslanishni oldini oladi. Masalan, Porstef D P ma’lumotlariga ko’ra alyumin eritish zavodida eritish jarayoni shaxtali pechlar o’rniga elektrli indukstion pechlar yordamida bajarilishi natijasida ushbu zavod joylashgan atrofdagi atmosfera ҳavosining ҳolati birmuncha yaxshilangan. 5. germitizastiya ya’ni chang chiқaruvchi maҳsulotlarni gidro va pnevmotransportlar yordamida germitizastiya қilish. Oxirgi yillarda қurilgan asfaltbeton zavodlarida chang chiқaruvchi materiallarni pnevmo uzatish orқali bajarilishi tashkil қilingan va bu eng yuқori samaraga erishini ko’rsatadi. Bunga nafaқat atmosfera ҳavosining ifloslanishini oldi olinadi, balkim iқtisodiy jiҳatdan foydalanilayotgan xom ashyoning tashқi muҳitga chiқib ketishini oldi olinadi. 6. Uzlukli ishlab chiқarish jarayonini uzluksiz ishlab chiқarish jarayoniga almashtirish. Ushbu chora – tadbir ya’ni uzluksiz ishlab chiқarish shuni ko’rsatdiki, bunda atmosfera ҳavosiga yalpi chiқindilarni tashlash ro’y bermaydi. Bizga ma’lumki xom ashyoni қayta ishlash uchun albatta isitish lozim. Bu esa texnologik jarayonning eng barқaror қismi, ekanligi va atmosfera ҳavosiga eng ko’p miқdorda ifloslantiruvchi moddalar chiқishi bilan xarakterlanadi. Shuning uchun uzluksiz ishlab chiқarish jarayoni eng samarali ishlab chiқarish ҳisoblanadi. Atmosfera ҳavosini sanitariya muҳofazasiga қaratilgan texnologik chora – tadbirlarga yuқorida sanab o’tilganlardan tashқari yana қuyidagilar kiradi.