Atomlarning nisbiy elektromanflyligi. Kovalent bog'lanishning

Reja:

1. 
   Atomlarning nisbiy elektromanflyligi.
   
2. 
   Kovalent bog'lanishning paydo bulishini L'yuis gipotezasi asosida tushuntirish.
   
3. 
   Atom orbitallarning gibridlanishi
   
4. 
   Ularning turlari
   
5. 
   Molekulalarning fazoviy shakllari
   
6. 
   Ion bog’lanish va uning hosil bolishi.
   
7. 
   Ion bog’lanishli moddadalarning hususiyatlari.
   
8. 
   Metall bog’lanish
   

Har qanday kimyoviy modda — atomlar va ularning birikishidan hosil bo’lgan kristallar, molekulalar va ionlarlan tashkil topgan materiyadir. Bularda atomlar birbirlari bilan ma’lum turdagi bog’lanishlar (kuch lar) vositasida birikadilar. Bu bog’lanishlar yuzaga kelish mexanizmi, tabiati ularda ishtirok etuvchi zarrachalarning turlariga ko’ra bir necha xil bo’ladi.

Kimyoviy bog’lanishlarga va ularning hosil bo’lishi atomlarning elsktron tuzilishi nuqtai nazaridan qarash lozim. CHunki kimyoviY bog’lanishlarning’ xosil bo’lishi da ishtirok etuvchi asosiy vosita — elektronlar va elektron bulutlaridir, Umuman, qar qanday kimyoviy bog’la nish uzaro birikuvchi atomlar tashqi (va tashqidyan ol dingi) zpsktron qavatdagi I yoki bir necha elsktron bulutlarining yadrolar urtasida qayta taqsimlanishi (birbirini o’zaro qoplashi) natijasmda hosid buluvchi ko’p yadroli va ko’p elektroili sisgemadir.
Kimyoviy bog’lanishlarniig asosiy tavsifnoma^tari qatoriga kimyoviy bog’lanish energiyasi, bog’lanish uzunligi, bog’lar orasidagi burchak (valent burchagi) va bog’lanish tartibi kiradi.
Bog’lanish epergiyasi. Kimyoviy bog’ni uzish uchun zarur oo’lg’an eng kam energiya miqdoriga bog’lanish energiyasi deyiladi. U E bilan belgilanib, kJ/molь va kkal/molь da o’lchanadi.
N₃ — molekulasidagi N —N bog’lanish energiyasi E_n = = 436 kJ/molь. Ikki atomli molekulalarda bog’lanil energiyasi shu molekulani atomlarga parchalanish (dissotstslanish) emergiyasiga teng. Agar molekulada 2 va undan ortiq kimsviy bog’lanish mavjud bo’lsa, har bir bog’lanish ensrgiyasi qiymati umuman molekulaning parchalanish energiyasi boglanishlarn soniga bo’lib hisoblanadi. SN^ molekulasining parchalanish energiyasi 1649 kJteng, Bu molekulada 4 ta S—N bog’i bor. Har bir bog’ning energiyasi E_1S__N> = O/4 = 1649/4 = 412.25 kJ bo’ladi.
Bog’laiish ensrgiyasi qaichalnk katta bo’lsa, bog’ shunchalik barqaror bo’ladi Bog’lanish energ’iyasining qiymati o’zaro birikuvchi atoadlarning tabiatnga, bog’lanish
turi va tartibiga bog’liq bo’ladi Masalan: N_:O molekulasida E(N—O) = 460.5 kJ/molь; N.,5 molekulasila E(N—5) yai 229_T4 kJ/molь bo’lsa, N,5e — molekulasida E(N—5s) = 174.8 kJ/molь; N_?Te la Yo(N—Te) = 140.5 kJ/ molь.
Bog’ning uzunligi. Kimyoviy bog’ning uzunligi gharfi bilan belgilanib, A nm da o’lchanayai,
Batipguzunligi deb, kimeviy aog’lanishning hosil bo’lishida ishtirok etgan atoliar yadroyaari o’rtosidagi masofaga aytipadi. Vodorod molekulasidagi N — N bogining uzunligi G_n__sh= 0,074 nm (14rasm). Kimyoviy bog’lanishlar soni ortishi bilan bir xil element atomlari hosil qilgan bog’ning uzunligi quyidagicha o’zgarali:
Valent burchagi. Kimyoviy bog’panishlar orasidagi burnak valent burchagi deyilodi. Agar N,O molekulasi olib qaralsa. N—O bog’i birbiriga nisbatan 104,5° burchak ostida joylashadi va molskula burchaksimon tuzilishga ega bo’ladi. SN₄ molekulasida bog’lar orasidagi burchak
Bog’lanish tartibi. O’zaro kimyoviy bog’ hosil qilgan atomlar orasida xosil bo’lgan boglanishlar soni bo’lib, birlamchi, ikkilamchi (qush bog’), uchlamchi (uch bog’) va ba’zi hollarla to’rtlamchi boglanish mavjud bo’ladi, Bog’lanishlar tartibi ortishi bilan bog’ning barqarorligi ortadi, uzunligi qisqaradi (yuqoridagi misollarga qarang).
Atom tuzilishining elektron iazariyasi yuzaga kelgandan so’ng 1916 yilda Lьyuis va 1927 yilla V Geytler va F, Lonlon vodorod molekulasining hosil bo’lishini nazariy o’rganib, quyidagi fikrni ilgari surdilar.
Ma’lumki. vodorol molekulasi ikkita vodorod atomining birikshiidan hosil bo’ladi: N + N — N_g
Alohida turgan vodorod atomlarini N (a) va N(v) yasb belgilasak, ularningelsktron formulaei 1$o (a) va 1$o(v) bo’lib, ularning asosida hosil bulayotgan N₂ molekulasining to’lqin funkiinsi ikki xil Ezidishi mumkin. Bu elektronlarning yadrolar urtasida almashina olishi tufayli ro’y beradigan holat.
Hosil bo’lgan molekulaning funkiiyasi bu ikki holat funktsiyalarining "chiziqli kombinaiiyasio" sifatida yozilishi mumkin:
Bundan shunday xulosa kelib chiqadi_ch volorod atomlari g masofaga o’zaro yaqinlashganda 1vodorod atomining elektroni 2vodorod atomi yadrosiga, 2vodorod atomi edektroni 1vodorod atomi yadrosiga tortiladi. SHu vaqtda, bir xil zaryadli bo’lgani uchun, elektronlar o’rtasida o’zaro va yadrolar o’rtasida itarilit kumlari yuzaga kelib g = 0,074A masofada tortishuv kuchlari bilan itarilish kuchlari tenglashadi. Natijada 2 yadroli va 2 elektronln yagona sistema hosil bo’ladi (14rasm). Bu xolat yuz berishi uchun 1vodorod atomida elektroi spini (|) to’g’ri, 2VODOrod atomi elektron SpiNN (|) teskari Yo’nalgan bo’lishi shart. Agar bu shart bajarilmasa (| T ) yoki (II) ikkala yadro o’rtasidagi elektronlar bulutining zichligi minimal (u = 0) bo’ladi va kimyoviy boglanish yuzaga kslmaydi (15 a, brasmlar).