Atomlarning nisbiy elektromanflyligi. Kovalent bog'lanishning

Atom orbitallarining gibridlanishi
Agar davriy jadvaldagi ayrim elementlarning joylashuvi o’rniga va ular namoyon etadigan valentliklariga e’tibor bersak:
Ve atomining tashqi elektron qavatida 2 ta s-elektroni bo’lib, ular o’zaro juftlashgan va shu sababli toq elektroni bo’lmagani uchun kovalent bog’ hosil qila olmasligi kerak, ammo 2 ta kovalent bog’lanish hosil qiladi: S — atomida 2 ta s va 2 ta elektronlar bo’lib, ulardan faqat p-elektronlarigina toq holatda bo’lgani uchun uglerod atomi birikmalarla faqat ikki valentli bo’lishi kerak edi, lekin uglerod asosan to’rt valentli bo’ladi. SHu singari ko’pchilik metallarning ionlari oksid-lanmsh darajasi past bo’lsa-da, (Si*²) kompleks birikmalarda Si(NH₃)₄]⁺ to’rt, [Si(NO)₆]⁺ olti valentli (koordinatsion sonli) bo’ladi va bu holatlarda qanday-dir nomuvofiklik bordek tuyuladi.
Agar yuqoridagi holatlarni chuqurroq tah,1il etsak va atomlarning asosiy va qo’zg’algan holatlarining elektron tuzilishi o’rtasila farq mavjudligini hamda atom orbitallari gibridlanishi mumkinligini e’tiborga olsak. bu savollarga yetarlicha asosli javob berish mumkin.
"Gibridlanish nima" degan savolga uglerod atomi normal va ko’zg’algan holatining elektron tuzilishini o’rganish bil.an javob berish mumkin, Ma’lumki, C — atomining normal holati va qo’zg’algan holatga o’tishi:
C 1s²2s²2p²
S — atomida 4 ta (1 ta s, 3 ta p) orbitalda 4 ta toq elektron joylashgan.
Lekin bu elektron orbitallar bir-biridan ko’rinishi va energiya och (asosan s va p-orbitallar) bilan farq qiladi va ular kimyoviy bog’lanish hosil bo’lishila mak-simal darajada boьchqa bog’lanuvchi orbitallar bilan o’zaro qoplana olmaydi. Bu "noqulaylik" ni bartaraf etish uchun ko’rinishi va energiyasi bilan farq qiluvchi (s va p) orbitallarning o’zaro ko’shilib ketib, energiyasi va ko’rinishlari bir xil bo’leai ya.chgi zlektron orbitallarniig hosil bo’lish hodisasi atom orbitallarning gibridlanishi deyi-ladi.
Gibridlanish natijasida hosil bo’lgan orbitallar nosimmetrik — bir tomoni katta, ikkinchi tomoni kchik bo’lib, kimyovii' bog’lanishda katta tomoni bilan ishtirok etadi. Gibridllnishda eng kamida 2 ta (s va. p yoki boshqa A,o’) orbitallar ishtirok etadi va nechta orbital ishtirok etsa, shuncha gibrid orbitallar hosil bo’ladi. Buni quyidagi misollarda ko’rib chiqamiz:
S'₍^_g’> — atomidagi 1 ta s- va 1 ty p-(3 ta p dan) orbital o’zaro gibridlansa: 1 ta 5 + 1 ta r = 2 ta sp gibrid orbrtallar hosil bo’ladi va 2 ta p-orbital gibridlanishda ishtrok etmaydi, ular "gantelsimon" ko’rinishda qolaveradi. Hosil bo’lgan 2 ta ^] gibrid orbitallar fazoda bir-biriga nisbatan 180^& burchak ostida joylashadi va ular ishtirokida hosil bo’lgan molekulalar chiziqsimon tuzilishi bo’ladi.

gibridlanish turi va bo?lanishda ishtirok etmagan elеk-tronlar juftlarining ўzaro joylashuviga kўra molеku-lalarning tuzilishi ?uyidagicha bўladi;Markaziy atomning gibridlannsh turn va molеkulalar tuznlishi

9 maruza
Mavzu: Ion bog’lanish va uning hosil bolishi. Ion bog’lanishli moddadalarning hususiyatlari. Metall bog’lanish
Reja.

12. 
    Ion bog’lanish va uning hosil bolishi.
    
13. 
    Ion bog’lanishli moddadalarning hususiyatlari.
    
14. 
    Metall bog’lanish
    

Kimyoviy bog’lanishning hosil bo’lishida elektromanfiyliklari bir-biridan keskin farq qiladigan elementlar (metallar va metallmaslar)ishtirok etsa, kimyoviy bog’lanish turi va uning hosil bo’lish mexanizmi bosh-qacha bo’ladi- Misol tariqasida NA va CL atomlari o’rtasida NA—CL bog’ining hosil bo’lishini ko’rib chiqamiz
NA davriy jadvalning III davr I gruppa elementi, uning elektromanfiyligi 0,9 ga teng. CL shu davrning VII gruppasi elementi₅ elektromanfiyligi 3,0 ga teng, Bu atomlar o’zaro ta’sirlashganda CL atomi NA atomining tashqi elektron qavatidagi bitta elektronny "tor-tib¹¹ oladi:
Natijada Na+ ioni va CL- ioni hosil bo’lali, Bu erkin ionlar o’rtasida o’zaro elektrostatik tortishuv kuchlari yuzaga keladi va NA—CL (ion) bog’i hosil bo’ladi. Ioi bog’lanish deb qarama-qarshi zaryadli ionyaarning elektrostatik tortishuv kuchlari vositasidp yuzaga keluvchi kimeviy bog’lanishga aytiyaadi,
Ion bog’lanishla ishtirok etuvchi elektron(lar) doimo elektromanfiyligi kam bo’lgan atomdan elektromanfiyligi yuqori bo’lgan element atomiga qarab siljiydi. Ion bog’lanishli moddalar (ko’pchilik tuzlar), asosan qattiq (kristall) holda bo’lib, ular suvli eritmalarda eriganda ionlarga ajraladi (dissotsilanadi). Yuqori temperaturada suyuklanadi
Ioi bog’lanish to’yinish va yo’nalganyaik xossalariga ega emas, Ma’lumki, ionlar sharsimon tuzilishga ega bo’lib, ularda zaryad (ionning butun sirti bo’yicha) bir xil tarqaladi. SHu sababli bir-biri bilan tortishuvi uchun ular fazola ma’lum yo’nalish bo’yicha joylashuvi shart emas, shu sababli ionlar o’zaro xohlagan holatda tortishadilar. Bunday tortishuv tufayli hosil bo’lgan bog’lanish yo’nalishga ega bo’yamaydi.
SHarsimon zarracha ko’rinishidag’i ion(lar) boshqa cheklanmagan sondagi ionlar bilan o’zaro tortishuv kuch-lari hosil qiladi va atrofida qarama-qarshi zaryadli boshqa ionlarning bir nechtasini "ushlab" turadi. Bu ion bog’lanishning to’yinmovchanligini ko’rsatadi. Bir ion atrofida teskari zaryadli iechta ion joylashganini ko’rsatuvchi son shu ionning koordinatsion soni (k. s) deyi-ladi. №CL molekulasi kristallarida qar bir NA ioni atrofida 6 ta Cl va har bir Cl ioni atrofida 6 ta Na+ ioni joylashgan. SHunga ko’ra, NA+ ning koordinatsion soni 6 ga, CL" ionining koordinatsion soni ham 6 ga teng, Koordinatsion sonning qiymati xar bir ionning radiusi (g)ga va g larning nisbatiga bog’liq bo’ladi. Agar kation radiusi anion radiusidan katta g_k > g_l bo’lsa, 1 ta kation atrofida bir necha anion joylashadi va kationning koordinatsion soni katta bo’ladi. g,/g nisbatga ko’ra koordinatsion son 2, 4, 6, 8 va 12 gacha bo’ladi.