Atomning elementar zarrachalari protonlar, neytronlar, elektronlar

2-masala. Natriyning ionlanish potensiali I=5,14 eV. Natriyning ionlanish energiyasini aniqlang (kDj/mol).
Echish. Agar 1 eV = 1,602∙10^-19 kDj/mol bo’lsa natriyning ionlanish energiyasini hisoblaymiz: I = 5,14∙1,602∙10^-19∙6,02∙10²³=495 kDj/mol.
Elektromanfiylik – biror bir element atomining boshqa element atomlarining elektron bulutlarini o’ziga tomon tortish xususiyatidir. eng elektromanfiy element ftor bo’lib, eng elektromusbati seziydir.
3-masala. Bromning ionlanish energiyasi I=1140,8 kDj/mol. Bromning elektronga moyilligi e=3,54 eV/atom. Bromning nisbiy elektromanfiyligini aniqlang.
Echish. elektromanfiylikni quyidagicha ifodalash mumkin:
EM = (I+E). Bromning elektronga moyilligini aniqlaymiz: e = 3,54∙1,602∙ 10^-19 ∙6,02∙10²³=341,4 kDj/mol. Brom elekrtromanfiyligini hisoblaymiz: eM=1140,8+341,4=1482,2kDj/m. elektromanfiylik birligi sifatida litiyning eletromanfiylik qiymati qabul qilingan (536,0kDj/m). Demak brom uchun nisbiy elektomanfiylik qiymati 1482/536,0=2,8 ga teng.

Radioaktivlik va radioaktiv izotoplar. yadroviy o’zgarishlar
Radioaktiv emirilishning asosiy qonunlari
Radioaktivlik – bu ba’zi beqaror izotoplarning o’z-o’zidan nurlar chiqarish qobiliyatidir. Radioaktiv nurlanishning (emirilish) ma’lum bir o’ziga xos jihatlari bor. Bunday jarayonlar bir jinsli emas (tarkib bo’yicha), elektr maydonda nurlar α, β va γ nurlanishga bo’linadi:α–nurlar geliy yadro si oqimi (4 m.a.b.) va 2 elektron zaryadiga (3,2·10^-19 kulon) ega bo’lgan musbat yadro zaryadli zarrachalar oqimi. β –nurlar 0,00055 uglerod massa birligi va manfiy zaryadli 1,6·10^-19 kulonga ega zarrachalar, ya’ni elektronlar oqimi. β⁺ -nurlar yadro zaryadi musbat bo’lgan elektron zaryadiga ega (1,6·10^-19 kulon) zarrachalar, ya’ni pozitronlar oqimi.
γ – nurlar elektromagnit oqimlar bo’lib, juda qisqa to’lqin uzunlikka (5·10^-4 nm dan 4·10^-2 nm gacha) ega zaryadsiz zarrachalar oqimi.
Radioaktiv emirilishning quyidagi turlari mabjud:
1. -emirilish. element -emirilganda -zarracha geliy yadro si (2p,2n) ajralib chiqib, izotopning massa soni 4 ga, yadro zaryadi 2 ga kamayadi.

2. 
   - emirilish ikki xil ^ va ^ bo’ladi. ^ (ko’p hollarda - emirilish deb yuritiladi) - emirilishda electron ajralib chiqib, izotopning yadro zaryadi bir birlikka ortadi, ammo massasi o’zgarmaydi. Chunki neytronning protonga aylanishi natijasida yadro da qo’shimcha proton hosil bo’ladi:
   

;
⁺ - emirilishda positron ajralishi natijasida yadro zaryadi bir birlikka kamayadi, massasi esa o’zgarmaydi. Pozitron elektronga o’xshasada, undan musbat zaryadi bialn farq qiladi. ⁺ -emirilishda protonning neytronga aylanishidan pozitron hosil bo’ladi.

3.  - emirilish yuqori energiyali roentgen nurlarga o’xshasg elektromagnit nurlanish bo’lib, ularning yuqori chastotali va to’lqin uzunliklari qisqa bo’lgani uchun yuqori o’tuvchanlik xossaga ega. Bunday emirilishda atomning yadro zaryadi ham, massasi ham o’zgarmaydi, faqatgina yadro energiyasi kamayadi.
4. elektron qamrab olish. yadroga eng yaqin bo’lgan qavatdan elektron yadro ga qulab, protonga birikadi va proton neytronga aylanadi: e^- + p = n. elektron qamrob olishda izotop massa i o’zgarmay, yadro zaryadi bir birlikka kamayadi (⁺ - emirilish).
Radioaktiv emirilish asosiy qonunida e’tirof etilishicha vaqt birligi ichida emirilayotgan radioaktiv element atomlari soni mavjud atomlar soniga to’g’ri proporsional va proporsionallik faktorini emirilish konstantasi (λ) belgilaydi.
t vaqt davomida mavjud bo’la oladigan (qoladigan) emirilishdan so’nggi mahsulot miqdori quyidagicha aniqlanadi:
N = N_{0 e}^-λt
N₀- moddaning boshlang’ich miqdori;
N – t vaqt davomida emirilish mahsuloti miqdori;
e – natural logarifm asosi, e = 2,711828;
λ – emirilish konstantasi.
Yarim emirilish davrini T_1/2 ko’rinishida ifodalasak, unda emirilishda mahsulot t vaqtdan so’ng qolgan modda miqdori quyidagicha bo’ladi:
N = ; =N₀e^λT
Yuqoridagi formulalarni ixchamlaSak:

bundan: λT_1/2 = ln2 = 0,693 yoki T_1/2 =
Yarim emirilish davridan foydalanib, ma’lum t vaqt ichida qolgan modda massasini topishning matematik ifodasini tuzamiz:
m (t) = m₀
m (t) – emirilishda ma’lum t vaqt ichida qolgan modda massasi;
m₀ – Radioaktiv elementning boshlang’ich massasi;
t – emirilishga Sarflangan vaqt;
T_1/2 – Yarim emirilish davri.
Radioaktiv elementning o’rtacha saqlanish davrini topish formulasi quyidagicha bo’ladi:
T’ = 1/λ yoki T’ = T_1/2 = 1,44 T_1/2