Ату ва ииа маърузалар матни doc

Tajriba  paykali.  Dala  tajribasi  ma’lum  kattalikka  va  shaklga  ega  bo’lgan 
paykallarda  o’tkaziladi.  Paykal  –  ma’lum  maydondagi  territoriya  yoki  uchastka 
bo’lib,  unda  o’rganiladigan  yoki  kontrol  variantni  joylashtirish  uchun  xizmat 
qiladi. 
Ekinlar  bo’yicha  tajribaning  aniqligiga  paykallarning  quyidagi  optimal 
maydonida  erishish  mumkin.  Zig’irda  25-50  m
2
,  g’alladoshlarda  50-100  qator 
oralari ishlanadigan ekinlarda 100-250 m
2
. 
Paykallar  razmerini  kichraytirish  yoki  oshirish  mumkin.  Seleksiyada  0,5-2  m
2
 
kattalikdagi,  nav  sinashda  esa  kichikroq  5-10  m
2
  kattalikdagi  paykallardan 
foydalanilidi.  Puxta  ishlov  berilgan  tajribadan  yuqori  aniqlikka  ega  bo’linadi. 
Konkursga  oid  nav  sinash  50-100  m
2
  li  va  kamdan-kam  200  m
2
  li  maydonda 
o’tkaziladi.  
       Har  qaysi  paykalda  alohida  mashina  va  qurollardan  foydalanishni  talab 
etiladigan,  tuproqqa  ishlov  berish  usullari  yoki  boshqa  pryomlarni  o’rganishda, 
uning kattaligini 300 gacha va hatto 1000 m
2
 gacha oshirishga to’g’ri keladi.  
       Keng doirada,  ishlab chiqarish sharoitida o’tkaziladigan ko’zatishlarda tajriba 
paykallarning kattaligi - 100 dan 3000 m
2
 gacha oshiriladi. 
       Paykalning  shakli  –  paykalning  shakli  deb  uning  kengligini  bo’yicha  bo’lgan 
nisbatiga aytiladi.  
      Sug’orish  sharoitida  paykalning  eng  qulay  shakli  tomonlari  taxminan  1:10, 
1:15  nisbatda  bo’lgan  to’g’ri  burchakli  chiziq  hisoblanib,  odatda  uning  uzun 
tomoni nishablikka nisbatan uzunasiga joylashadi.   
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

 
Paykallarni  bunday  joylashtirishning  sababi  ko’pchilik  hollarda  tuproq 
unumdorligi  dalaning  nishabligi  bo’ylab  o’zgaradi.  Demak,  tajriba  paykallarining 
har qaysisi mazkur tajriba uchastkasidagi hamma tafovutlardan ozmi kupmi bir xil 
darajada  seyalkaning  asosiy  qamrov  kengligi  bilan  muvofiq  bo’lishi  lozim.  U 
tajribada qo’llaniladigan qator oralig’i 60 va 90 sm bo’lganto’rt qatorli va 8 qatorli 
paxta  seyalkalariga  muvofik  ravishda  2,4  va  3,6  hamda  4,8  va  7,2  m  bo’ladi. 
tajribaning har qaysi paykali kengligi bo’yicha seyalkaning to’liq borib kelishidan 
hosil  bo’lgan  ma’lum  sondagi,  qatorlarga  ega  bo’lgan  kerak.  Bu  bilan 
o’rganiladigan variantlar natijalarini o’zaro taqqoslashga katta sharoit yaratiladi.  
Tuprog’i ishlaniladigan dala tajribalarida paykallarning minimal kengligi kamida 8 
qatorni  tashkil  etib,  bundan  4  qatori  hisob  olib  boriladigan    va  4  tasi  esa  himoya 
kator (paykallarning har qaysi tomonidan 2 qatordan) hisoblanadi. 
Dala tajribasining har kanday natijasi ko’p jihatdan yillik ob-havo sharoitiga 
bog’liq  bo’ladi.  shuning  uchun  ko’pchilik  hollarda  tajribani    maydonlar  bo’yicha 
takrorlash    bilan  bir  qatorda    ishonchli  natijalar  olish  uchun    dala  tajribalarini  yil 
bo’yi  vaqtga  qarab  ham  takrorlash  zarur.  Bu  xulosalarning  ishonchliligini 
oshiribgina  qolmay,  balki  ayrim  yillarda  –  quruq,  normal,  nam  va  hakozolarda 
o’rganiladigan  usullarning  samaradorligi  to’g’risida  juda  qimmatli  qushimcha 
ma’lumotlar olish imkoniyatini beradi. 
 
Tajribalar  davomiyligiga  ko’ra  qisqa  muddatli  va  ko’p  yillikka  bo’linadi. 
Qisqa  muddatli  tajribaning  vaktga  qarab  takroriyligi  3  yildan  kam  bo’lmasligi 
kerak.  Almashlab  ekishdagi  tekshirishlar,  turli  agrotexnika  usullarini  qo’llash 
natijasida  chirindi  zapasi  va  tuproq  unumdorligining  o’zgarishi  singari,  sekin 
o’tadigan  hodisalar  ustida  kuzatish  olib  borish  kup  yillik  stasionar  tajribalar 
o’tkazishni  talab  qiladi.  Ko’pincha,  bunday  tajribalarning  davomiyligi  50-100  yil 
va undan ortiq davom etadi.