Auditorlik tekshiruvida firibgarlikni aniqlash

Auditorlar tomonidan aniqlangan firibgarlik uchburchagi:

• “Firibgarlik” terminii bundan 30 yil oldin Don Kressi tomonidan kiritilgan edi. Don Kressi firibgarlik mohiyatini o’rganib, barcha firibgarlikda mavjud bo’lgan uchta omilni ajratib ko’rsatdi. Keyingi yigirma yil davrda firibgarlik uchburchak modeli mustahkamlandi. Moliyaviy hisobot bilan bog’liq bo’lgan katta qo’llamli salat yog’i firibgarigi bugungi kundagi firibgarlikka misol bo’la oladi. Mazkur firibgarlik Nyu-Djersida Xom ashyo o’simlik yog’i Itifoqi tomonidan amalga oshirilgan edi.

Ilovada berilgan firibgarlikning uchta elementi quyidagilarni o’z ichiga kamrab oladi:
• Firibgarlikni amalga oshirish uchun rag’bat;
• Firibgarlikni amalga oshirish va uni yashirish imkoniyati;
• Ratsionalizatsiya – o’z firibgarliginii oqlash uchun kerak bo’lgan firibgarning fikrlash tarzi
Auditor firibgarlik sodir etilishi ehtimolini ko’rib chiqqayotganda –aktivlarni noqonuniy o’zlashtirilishi, moliyaviy hisobotni ataylab noto’g’ri ko’rsatilishi – firibgarlik uchburchagining elementlarini hisobga olib, ish boshlashi lozim. Firibgar sodir etilishiga sababchi bo’lgan rag’bat yoki bosim. Auditorlik guruh har bir tadbir bo’yicha firib sodir etilishiga bo’lgan rag’bat yoki bosimni , shu jumladan firibgarlik sodir etililshi mumkin bo’lgan ehtimoliy sohalarni ham ko’rib chiqishi lozim.
Bu rag’batlar quyidagilarni kamrab oladi:
• kompensatsiyaning boshqaruv chizmasi;
• har qanday yaxshi foyda yoki yaxshilangan balans uchun boshqa moliyaviy bosimlar;
• qarz shartnomalari;
• aktsiyalar optsioni qo’llashining oxirigacha yoki muddati tugaguncha
• moliyaviy natijalar , kompaniya faoliyatining og’ir ahvoli yoki kompaniya faoliyatining davom etilish bilan bog’liq bo’lgan shaxsiy farofonlik
Auditor ko’rib chiqishi kerak bo’lgan firibgarlikni amalga oshirish imkoniyatlari quyidagilarni kamrab oladi:
• Ishtirokchilar bilan katta bitimlar tuzish
• Rahbariyatning aktivlar yoki buxgalteriya baholarida kelisha olmasligi
• Nazoratnin kuchsiz yoki mavjud bo’lmagan ichki vositalari
• Murakab yoki nobarqaror tashkiliy tuzilma