Audittin etikaliq kodeksi

Etika kodeksiniń tiykarǵı talapları

Etika kodeksiniń talapları tómendegiler bolıp tabıladı:

• 
  Ulıwma ruwxıy norma hám principlerge ámel qılıw
  
• 
  Jámiyet qızıǵıwshılıqların inabatqa alıw
  
• 
  Auditorning ob'ektivligi
  
• 
  Auditorning itibarliligi (ziyrekligi)
  
• 
  Klient informaciyasınıń jasırınlıǵı
  
• 
  Auditorlar ortasındaǵı munasábetler
  
• 
  Professional xızmetke baylanıslı bolmaǵan tarawda auditorning háreketi
  
• 
  Auditorning ǵárezsizligi Auditorning kásiplik uqıpı
  
• 
  Salıq munasábetleri
  
• 
  Professional xızmet ushın aqsha tólew
  
• 
  Xızmetkerlerdiń auditorliq shólkemleri menen munasábeti
  
• 
  Baspa etiletuǵın informaciya hám reklama
  
• 
  Xalıq aralıq iskerlik
  

1. Ulıwma ruwxıy norma hám principlerge ámel qılıw. Auditorlar óziniń turmısı, islewi dawamında ulıwma insanıylıq qaǵıyda hám normalarǵa ámel etiwge májbúr.

2. Jámiyet qızıǵıwshılıqların inabatqa alıw. Sırtqı auditor tek buyırtpashınıń emes, bálki buxgalteriya esabatınan paydalanıwshılardıń hámmesiniń qızıǵıwshılıqların inabatqa alıwı kerek. Klienttiń salıq, sud, basqa yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar menen munasábetin qorǵaw ete turıp, auditor qorǵaw etetuǵın tárepler nızamlı hám ádalatlı bolıwın ańǵarıwı zárúr. Egerde klienttiń qızıǵıwshılıqları nızamǵa qarsı bolsa, ol qorǵawdan bas tartıwı zárúr.
3. Auditorning ob'ektivligi. Talap etilgen maǵlıwmatlardıń anıq kólemigine
auditorning qarar qabıllaw, usınıslar beriw hám juwmaq jazıwda ob'ektiv hasası bolıwı múmkin. Auditorlar nadurıs informaciyanı fakt retinde aytpaslıǵı kerek. Hár qanday professional xizmet kórsetiw dáwirinde auditorlar jaǵdaylarǵa hám anıq faktlarni ob'ektiv dárejede ashıp beriwleri zárúr.
4. Auditorning itibarliligi (ziyrekligi). Professional xizmet kórsetiw dáwirinde auditor maksimal dárejede dıqqattı tekserilip atırǵan ob'ektke tartıwı kerek. Auditorlar óz jumisına ziyreklik hám saldamlılıq menen jantasıwı, auditorlik standartlarına ámel qılıwı, jumıstı tuwrı joybarlawı hám baqlawı hám de qol astındaǵı qánigelerdi úzliksiz tekserip barıwı zárúr.
5. Auditorning ǵárezsizligi. Auditorlik xızmeti kórsetiw nátiyjesinde dúzilgen
juwmaq yamasa basqa hújjette óziniń klient aldındaǵı ǵárezsizligin bayanlawı kerek. Esabat dúziw boyınsha tapsırma qabıl etkende, auditorlar ǵárezsiz bolıwları hám tártiplilik, qalıslıq hám ǵárezsizlik principlerıge qarsı dep tán alınıwı múmkin bolǵan hár qanday mápdarlıqtan erkin bolıwı shárt.
Tómendegi jaǵdaylar auditorlarning ǵárezsizligine rahna salıp qoyıwı múmkin:
- klient shólkemdiń jumısı sudta bolsa ;
- klient shólkemdiń jumıslarında auditor finanslıq tárepten qatnassa ;
- auditor klient aldında finanslıq hám múlkshilik baylanıslılıǵı bolsa ;
- klient shólkemde aǵayınları islewi munasábeti boyınsha tikkeley bolmaǵan
finanslıq tárepten qatnassa ;
- klient shólkem direktorı hám basqa basqarıw xızmetkerleri menen aǵayın yamasa jeke dos sıpatında munasábette bolsa ;
- klient shólkem basqarıwında auditorning qatnasıwı bolsa. Joqarıda
kórsetilgen jaǵdaylarda ǵárezsizlik principi buzılǵan boladı.
6. Auditorning kásiplik uqıpı. Auditor klientke kerek bolǵan auditorlik xızmetiniń etarli professional dárejesin támiyinlewi kerek. Auditor juwapkershilikti óz moynına alıwda málim tarawda óziniń uqıpı bar ekenligine ıseniwi kerek.
Auditor óziniń kásiplik uqıpına tuwrı kelmaytuǵın professional xızmetten waz keshiwi múmkin. Auditorlik shólkemi arnawlı bir wazıypalardı sheshiwde qánigelerdi tartıwı múmkin. Auditorning professional ilmiy tájriybesi nızamshılıqta belgilep qoyılǵan. Auditor buxgalteriya esabı, salıqqa tartıw, puqaralıq huqıqı, auditni shólkemlestiriw, xalıq aralıq hám milliy standartlar boyınsha bilimin asırıp barıwı kerek. Kásiplik uqıp eki basqıshqa bóliniwi múmkin:
A) kásiplik uqıplılıq dárejesine erisiw. Kásiplik uqıplılıqtı ózlestiriw daslep ulıwma tálimdiń joqarı dárejede bolıwın talap etedi, odan keyin arnawlı tálim, tiyisli oqıw pánleri boyınsha bilimlerge tayarlaw hám tekseriw hám de tiyisli kásiplik pánler boyınsha imtixanlar ótkeriw, sonıń menen birge, jumıs stajınıń bar ekenligi;
B) kásiplik uqıplılıqtı tiyisli dárejede saqlap turıw. Kásiplik uqıplılıqtı tiyisli dárejede saqlap turıw bilimlerdi úzliksiz jańalap barıwdı talap etedi.Auditor tekseriw sapasınıń qadaǵalawın támiyinleytuǵın programma boyınsha islewi kerek.
7. Klient informaciyasınıń jasırınlıǵı. Auditor klientke xizmet kórsetiw
dáwirinde ol menen baylanıstıń dawam jetip atırǵanlıǵı yamasa toqtatilganidan qaramastan, onıń jasırın informaciyaların sır saqlawı kerek. Auditor professional xızmet kórsetip bolǵanınan keyin klienttiń jasırın informaciyaın óziniń paydası, 3-shaxstıń paydası yamasa klientke zıyan etkazish
maqsetinde aytpaslıǵı kerek.
Tómendegi jaǵdaylarda klienttiń jasırın informaciyaın jarıyalaw nızamǵa qayshı esaplanbaydı :

• 
  klienttiń ruxsatı menen;
  
• 
  sud shólkemleri sheshimi yamasa nızam shıǵarıwshı organlar hújjetlerine
  

qaray kórip chiqilsa;
- klient professional normalarına keri túrde auditorga salıstırǵanda háreketde bolsa.
8. Salıq munasábetleri. Klient ushın eń kóp qolaylıq rejimin jaratıw salıqqa tartıw salasında kásiplik xızmet kórsetiwshi auditorning wazıypası esaplanadı. Usınıs etiletuǵın xızmetler kásiplik bilimpazlıq menen ámelge asırılıwı, hesh qanday jaǵdayda hadallıq hám qalıslıq principlerıni buzmasligi kerek. Auditor salıqqa tartıwdıń hámme tarawları boyınsha nızamshılıqqa ámel etiwi zárúr : óziniń yamasa basqa adamlardıń mápinen kelip shıǵıp, dáramatlardı asırmasliklari kerek.
Professional xizmet kórsetiw dáwirinde auditor klienttiń qızıǵıwshılıqları boyınsha jumıs júrgizedi. Sonday jaǵdayda auditor klienttiń salıqlardı tólew hám salıq inspektsiyasini aldaw boyınsha hatti-háreketlerine nızamshılıq kóz qarasınan juwap beriwi kerek.
Májburiy audit dawamında auditor salıqqa tartıw boyınsha aljasıqlardı anıqlasa, klient shólkemdiń administraciyaına hám ishki qadaǵalaw bólimi (baqlaw komissiyası ) ga qátelerdi tuwrılaw boyınsha jazba túrde sıpatlama beriwi kerek. Auditor salıq boyınsha hár qanday kórsetpelerdi tek jazba túrde beriwi kerek.
9. Professional xızmet ushın aqsha tólew. Professional xızmet ushın aqsha
muǵdarı kórsetilgen xızmettiń quramalılıǵı, auditorning ilmiy tájriybesi, tájiriybesi,
professional orını hám qaniygelik dárejesine baylanıslı. Xızmet haqi erisilgen anıq bir nátiyje, tabısqa baylanıslı bolmawi kerek. Auditor mámlekette ornatılǵan esap -kitaplar normaınan artıq túrde kórsetilgen xızmet ushın naq pul kórinisinde aqsha alıwı múmkin emes. Auditor xizmet kórsetiw ushın alatuǵın haqning tártibi hám shártleri tuwrısında jazba túrde aldınan klientti xabarlı etip qoyıwı kerek.
10. Auditorlar ortasındaǵı munasábetler. Auditorlar bir-birlerine salıstırǵanda
shın júrekten bolıwı kerek. Hamkablari ústinen kásiplik uqıp boyınsha sın pikir bıdırdıwı múmkin emes Eger auditorlarning klienti óz-ara almassa, 1-auditor 2-auditorga jazba túrde onıń informaciyaın beriwi kerek. Eger bir auditor 2-auditorga klient haqqında informaciya bermasa, ol halda 2-auditor unamlı juwap alıwǵa haqqi bar. Auditorlar basqa auditorni járdemge shaqırsa, olar ortasındaǵı munasábet jumıs maydanınan bolıwı kerek.
11. Xızmetkerlerdiń auditorlik shólkemleri menen munasábeti. Auditorlik
shólkemi xızmetkerleri auditorlik shólkemi abıraysın kóteriw hám rawajlandırıw
boyınsha háreket etiwi, basqa xızmetkerler hám basshılar menen shın júrekten munasábetti qollap-quwatlawı kerek. Auditorlik shólkemi professional iskerlik boyınsha usıllardı ámelge engiziw, óziniń xızmetkerleri ilmiy tájriybesi hám bilimin asırıw boyınsha mudami qayǵılanıwı kerek. Auditorlar mudami óziniń jumısın sidqidildan orınlawı kerek. Auditorlarning óz auditorlik firmaların tez-tez ózgertirip turıwı etika normalarına qarsı jaǵday esaplanadı. Auditor auditorlik shólkemin tark jetip atırǵanında auditorlik shólkemine tiyisli barlıq jaǵdaylardı tolıq kólemde hám hújdan menen tapsırıwı kerek.
12. Baspa etiletuǵın informaciya hám reklama. Auditorlar haqqındaǵı maǵlıwmattı jarıyalaw hám auditorlik xızmetlerin reklama qılıw ǵalaba xabar quralları, auditorlarning arnawlı baspaları hám basqalarda ámelge asırılıwı múmkin. Auditorlik xızmetin reklama qılıw tuwrı, anıq hám isenimli bolıwı kerek. Etika kodeksine qarsı bolǵan tómendegi reklama hám baspalarǵa ruxsat berilmaydi:
-klientler tuwrısındaǵı jasırın informaciyanı ashıw múmkin bolǵan maǵlıwmat ;
-arnawlı bir tarawdaǵı qandayda -bir qánigege tiykarlanmagan shaǵım.
13. Professional xızmetke baylanıslı bolmaǵan tarawda auditorning háreketi. Auditor auditorlik iskerligi dáwirinde basqa isbilermenlik iskerligi menen shuǵıllanmasligi kerek.
14. Xalıq aralıq iskerlik. Etikalıq talaplardı qóllawda xalıq aralıq ámeliyatda
bir qatar jaǵdaylar júzege keliwi múmkin. Auditor tek bir mámlekettiń kásiplik shólkemi wákili esaplanıwı yamasa ózi xızmet kórsetip atırǵan mámlekette kásiplik Shólkem wákili esaplanıwı jaǵdayı hár bir bólek jaǵdayda jumıstı júrgiziw usılına tásir etpewi kerek. Bir mámlekette attestatsiyalangan auditor basqa mámlekette jasawı yamasa xızmet kórsetiwi maqsetinde ol erda waqtınsha bolıwı múmkin. Hár qanday halda da auditor audit standartları hám etikalıq talaplarǵa muwapıq túrde kásiplik xızmetler kórsetiwi kerek. Eger auditor «A» mámlekette xızmetler kórsetsa hám bul mámlekettiń etikalıq talapları «v» mámlekette qabıl etilgen talaplardan parıqlansa, tómendegi qaǵıydalar qollanıladı :
- xızmet usınıs atırǵan «A» mámlekettiń etikalıq talapları «v» mámleket auditorlarining etika kodeksinde názerde tutılǵanlarınan kóre kiyim-kensheklew bolsa, bul halda «v» mámleket auditorlarining etika kodeksi qollanılıwı kerek;
- xızmetler usınıs atırǵan «A» mámlekettiń etikalıq talapları «v» mámleket
auditorlarining etika kodeksinde názerde tutılǵanlarınan kóre qattılaw bolsa, bul halda xızmetler kórsetilayotgan «A» mámleket degi etikalıq talaplar qollanılıwı kerek.
-mámlekettiń milliy (etikalıq ) talapları mámleket sırtında xızmetlerdi orınlawda májburiy esaplansa hám joqarıda aytilganlardan kóre qattılaw bolsa, bul halda milliy talaplar qollanılıwı kerek.

3.