Avtomatik tarjima

Avtomatik tarjima

Avtomatlashtirilgan tarjima (AT. ingliz, kompyuter yordamida tarjima) - kompyuter texnologiyasidan foydalangan holda kompyuterda matnlarni tarjima qilish. Uning mashina tarjimasidan (MT) farqi shundaki, butun tarjima jarayoni shaxs tomonidan amalga oshiriladi, kompyuter unga faqat tayyor matnni qisqa vaqt ichida yoki sifatliroq ishlab chiqarishga yordam beradi.

Avtomatlashtirilgan tarjima g'oyasining kashfiyotlaridan biri sovet olimi Pyotr Petrovich Troyanskiy bo'lib, u 1933 yilda "bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilishda so'zlarni tanlash va chop etish mashinasi" ni taklif qilgan. Mashina yeg'imli sirtli stoldan iborat bo'lib, uning oldida kamera o'rnatilgan, yozuv mashinkasi bilan sinxronlashtirilgan. Stol yuzasida "lug'at maydoni" bor edi - uch, to'rt yoki undan ortiq tilda so'zlar bosilgan erkin harakatlanuvchi plastinka
Avtomatlashtirilgan tarjima g'oyasini amaliy amalga oshirish kompyuterlarning paydo bo'lishi bilan boshlandi: tarjimonlar har doim o'sha yillarda kompyuter tilshunosligi sohasidagi ko'plab tadqiqotlar yo'naltirilgan MTning standart kontseptsiyasiga qarshi bo'lishdi, ammo ulardan foydalanishni qo'llab-quvvatladilar. tarjimonlarga yordam berish uchun kompyuterlar.
1960-yillarda Evropa ko'mir va po'lat hamjamiyati (zamonaviy Evropa Ittifoqining asoschisi) Eurodicautom umumiy nomi ostida terminologik ma'lumotlar bazalarini yaratishni boshladi Sovet Ittifoqida VINITI ushbu turdagi bazalarni yaratish uchun yaratilgan.
Zamonaviy shaklda AP g'oyasi 1980 yilda Martin Kay [3] tomonidan quyidagi tezisni ilgari surgan maqolasida ishlab chiqilgan: "Mexanik va odatiy narsalarni o'z zimmasiga olib, u (kompyuter) odamlarni nima uchun ozod qiladi. mohiyatan insondir" ("Kompyuter muntazam operatsiyalarni o'z zimmasiga oladi va odamni insoniy fikrlashni talab qiladigan operatsiyalar uchun ozod qiladi").
Hozirgi vaqtda tarjimada kompyuterlardan foydalanishning eng keng tarqalgan usullari lug'atlar va lug'atlar bilan ishlash, tarjima xotirasi (inglizcha: translation memory, TM ) ilgari tarjima qilingan matnlar misollarini, terminologik asoslarni, shuningdek, bir yoki bir nechta tillarda so'zlar va iboralar qanday ishlatilishini qisqacha tavsiflovchi korpus deb ataladigan narsalardan foydalanishni o'z ichiga oladi. umuman til yoki ma'lum bir mavzu sohasida.
Dasturiy ta'minotni lokalizatsiya qilish uchun ko'pincha maxsus vositalar qo'llaniladi, masalan, Passolo, bu sizga menyular va xabarlarni dasturiy ta'minot resurslarida va to'g'ridan-to'g'ri kompilyatsiya qilingan dasturlarda tarjima qilish imkonini beradi, shuningdek, mahalliylashtirishning to'g'riligini tekshirishga imkon beradi. Audiovizual materiallarni (asosan filmlarni) tarjima qilish uchun, shuningdek, tarjima xotirasining ba'zi jihatlarini birlashtirgan Aegisub kabi maxsus vositalar qo'llaniladi, lekin qo'shimcha ravishda subtitrlarni o'z vaqtida ko'rsatish, ularni ekranda formatlash, video standartlariga rioya qilish, va boshqalar.
Sinxron tarjima bilan avtomatlashtirilgan tarjima vositalaridan foydalanish o'ziga xos xususiyatlari tufayli cheklangan. Misollardan biri, PDA'larga yuklab olingan lug'atlardan foydalanishdir. Yana bir misol, tor mavzu bo'yicha sinxron tarjimaga tayyorgarlik ko'rish uchun atamalar ro'yxatini yarim avtomatik ravishda ajratib olishdir .
Ko'p sonli manba matnlari va yaxshi o'rnatilgan terminologiyaga ega bo'lgan tor mavzularda tarjimonlar terminologiyaning sifatli tarjimasini va tor sohada ifodalarni o'rnatishni ta'minlaydigan mashina tarjimasidan ham foydalanishlari mumkin. Bunday holda, tarjimon olingan matnni post-tahrirlashni amalga oshiradi. Evropa Komissiyasi tarkibidagi matnlarning yarmidan ko'pi (asosan yuridik matnlar va joriy yozishmalar) MT yordamida tarjima qilingan.
Umumiy ko'rib chiqish
Avtomatlashtirilgan tarjima keng ko'lamli va unchalik aniq bo'lmagan tushuncha bo'lib, oddiy va murakkab vositalarning keng doirasini qamrab oladi. Ular quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
Matn muharrirlari yoki qo'shimcha dasturlarga o'rnatilishi mumkin bo'lgan imlo tekshiruvi ;
Grammatik tekshiruvlar, ular ham matn muharrirlariga yoki qo'shimcha dasturlarga o'rnatilgan;
Tarjimonlarga o'z termin bazasini elektron tarzda boshqarish imkonini beruvchi terminologiyani boshqarish dasturlari. Bu matn muharririda yaratilgan oddiy jadval yoki elektron jadval yoki FileMakerda yaratilgan ma'lumotlar bazasi bo'lishi mumkin. Ko'proq vaqt talab qiladigan (va qimmatroq) echimlar uchun LogiTerm, MultiTerm, Termex, TermStar va boshqalar kabi maxsus dasturlar mavjud. P.
CD, bir tilli yoki ko'p tilli lug'atlar ;
CD larda saqlanadigan yoki Internet orqali ulangan terminologik ma'lumotlar bazalari, masalan, The Open Terminology Forum yoki TERMIUM;
To'liq matnli qidiruv dasturlari (yoki indeksatorlar ) foydalanuvchiga avval tarjima qilingan matnlarni yoki turli xil ma'lumotnoma hujjatlarini so'rash imkonini beradi. Tarjima sanoati Naturel, ISYS Search Software va dtSearch kabi indekserlarni biladi;
Bitmatn yoki tarjima xotirasi sifatida bir tilli, ikki tilli yoki ko'p tilli korpusda ishlatiladigan kontekstda so'zlar yoki iboralar misollarini topish imkonini beruvchi muvofiqlashtirish dasturlari, masalan, Transit NXT ;
Bitext, so'nggi yangiliklardan biri, manba matni va uning tarjimasini birlashtirish natijasi bo'lib, keyinchalik uni to'liq matnli qidiruv dasturlari yoki muvofiqlik yordamida tahlil qilish mumkin;
Tilshunoslarga murakkab tarjima loyihalarini tuzish, turli xodimlarga turli vazifalarni topshirish va ushbu vazifalarning borishini kuzatish imkonini beruvchi loyihalarni boshqarish dasturi ;
Transit NXT kabi bir yoki bir nechta maqsadli tillarga manba til matni segmentlari va ularning tarjimalari ma'lumotlar bazasidan tashkil topgan tarjima xotirasini boshqarish (TMM) dasturlari;
Mashina tarjimasiga o'xshash deyarli to'liq avtomatik tizimlar, lekin foydalanuvchiga shubhali holatlarda ma'lum o'zgarishlar kiritish imkonini beradi. Ba'zan bunday dasturlarni inson yordami bilan mashina tarjimasi deb atashadi.
Mashina tarjimasi - bir tabiiy tildan ikkinchi tilga matnni raqamli hisoblash mashinalari va kompyuterlar yordamida tarjima qilish. EHM va kompyuterlar uchun dasturlar tuzish, matematik lingvistika va amaliy lingvistika kabi yoʻnalishlar bilan chambarchas bogʻliq. Mashina tarjimasi tizimini yaratish i. t.lar mahsuli hisoblanadi. Mashina tarjimasi gʻoyasini birinchi boʻlib fransuz ixtirochisi J. Arsruni va undan mustaqil ravishda rus ixtirochisi P. P. Smirnov-Troyanskiylar 1933-yil ilgari surishgan. Pekin u, asosan, 20-asr 40— 50-yillarida rivojlangan. Mashina tarjimasi jarayoni matnni tarjima qilish uchun uni tahlil etish, yaʼni morfologik, sintaktik nuqtai nazaridan oʻrganib chiqishni taqozo qiladi. Mashina tarjimasi tizimi uchun maʼlumotlar bilan taʼminlashning ushbu 5 turi zarur: lingvistik taʼminot (matnni taxlil va sintez qilish uchun grammatik hamda semantik maʼlumotlarni beruvchi avtomatik lugʻatlar); matematik-algoritmik taʼminot (matnga ishlov berish algoritmlari va maʼlumotlar va algoritmlarni qayd qilish uchun qoidalar tizimi), dasturiy taʼminot (tarjima algoritmini amalga oshiruvchi va qoʻshimcha dasturlar), informatsion taʼminot (tegishli fan sohalariga doyr maʼlumotlar bazasi) hamda mantiqiy taʼminot (matnni fan sohasiga doyr maʼlumotlar bilan taqqoslash uchun mantikiy xulosalar usullari) zarur boʻladi. Mashina tarjimasi tizimida qaysi tildan qaysi tilga tarjima kilinsa, oʻsha tillarning ham grammatik, ham semantik, imloviy xususiyatlarini aks ettiradigan maxsus dastur tuzib olish kerak boʻladi. Zarur hollarda Mashina tarjimasi ishiga inson-muharrir ham aralashadi.

Mashina tarjimasi tizimi kiruvchi va chiquvchi tillarning lingvistik tavsifi (yaʼni barcha darajadagi avtomatik lugʻatlar va shartli grammatika) va algoritm (yaʼni bu lugʻatlar va grammatikadan foydalanishga doyr yoʻl-yoʻrikdar) dan iborat. Tarjima shu asosga asoslanib bajariladi. Mashina tarjimasida asosiy kiruvchi tillar — ingliz, fransuz, rus tillari; chikuvchi tillar — oʻzbek, nemis, yapon, chex va boshqa tillar. Agar maxsus dasturlar tuzilsa, aksincha (mas, oʻzbek tilidan rus tiliga) tarjima qilish mumkin.

Informatsiyaning geometrik progressiya asosida keskin ko’payishi ularni boshqa tillarga tezkor tarjima qilinishini ta’minlovchi tizimlarga bo’lgan ehtiyojni keltirib chiqardi. Bunga javoban mashina tarjimasi yoki avtomatik tarjima yo’nalishida amaliy tadqiqotlar yaratila boshlandi. Eng ahamiyatli tomoni shundaki, mashina tarjimasiga oid izlanishlar kompyuter lingvistikasi fanining yuzaga kelishida tayanch nuqta bo’lib hisoblanadi.
Avtomatik tarjima bo’yicha dastlabki g’oyalar ingliz olimi Charlz Bebbidj
tomonidan 1836-1848 yillarda ilgari surilgan. Uning fikricha, mexanik-elektron
mashinalar tillar o’rtasidagi struktur o’xshashliklar asosida kodlashtirilgan avtomatik tarjimani amalga oshirishi mumkin. Uning loyihasi bo’yicha 50 ming ta so’z xotira kuchiga ega bo’lgan elektron mashinalar 100000 ta so’zni avtomatik ravishda tarjima qilishi zarur bo’ladi.