Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

1 2.5. Ортиш-туш ириш машиналаринииг иш уиуми
Ҳар қандай маш инанинг иш унуми вақт бирлигида (соат, 
смена, сутка, ой, йил) унинг ердамида иш лаб чиқарилган 
маҳсулот микдори билан аниқланади. Транспорт операция- 
сида ишлатилувчи ортиш -туш ириш маш ина ва механизмла- 
рининг иш унуми ҳам ана шундай йўл билан аниқланади. 
Ф ақат уларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, бунда 
ишлаб чиқарилган маҳсулот тоннада ўлчанувчи ортилган ёки 
туширилган юк микдоридир. Баъзи маш ина (механизм) лар 
ёки юк турларига кўра ортиш -туш ириш иш лари бўйича иш 
унуми дона ёки кубметрда ҳам ўлчаниш и мумкин.
Барча қўлланувчи ор ти ш -ту ш и р и ш ускуна (м аш и н а ва 
м ехан и зм )лари н и и кки турга бўлиш мум кин:
иш орган и даврий ҳаракатлан увчи , бунда орти ш ва ту­
ш и ри ш иш лари бир ёки бир неча қайтарилувчи иш ц и к л- 
лари да баж арилади (кран лар, экскав ато р л ар , ортки члар ва 
шу кабилар);
иш органи узлуксиз ҳаракатланувчи. Бунда м аш ина (ме- 
хан и зм )н и нг иш органи ортиш ёки туш ириш иш ларини 
баж ариш да узлуксиз ҳаракатланади. М асалан, транспортёр- 
лар (ю кларни ж о й д ан -ж ой га бетўхтов узатувчи механизм ), 
элеваторлар, пневм ати к қурилм а ва шу кабилар.
Иш орган и д ав р и й ҳаракатлан увчи о р ти ш -ту ш и р и ш
м а ш и н а л а р и н и н г, иш уиум и қуй и даги ф о рм ул а би лан
аникдан ади:
W =3600 q >
7
/ t K, т /с о а т
(94)
бунда: W — м а ш и н а н и н г бир со атл и к иш унуми, т; 
q —м аш и н а (м ех ан и зм )н и н г ю к кўтарувчан лиги , т; 
t K — секундда ўлчанувчи юклаш оп ерац и яси тўли қ цикл 
вақти;
187

---

rj-
м ехан изм лар иш ида йўқоти ш ларн и ҳисобга олувчи 
к о э ф ф и ц и ен т (тахм и нан 0,9 га тенг).
Агар иш органи даврий ҳаракатланувчи машина сочилади- 
ган юкларни ортишда қатнашса ва унинг юк кутарувчанлиги 
ўрнига чўмичининг ҳажми маълум бўлса, бундай машиналар- 
нинг иш унуми куйидаги формула билан аникданади:
W = 3600 V X ту / tK т /с о а т
(95)
бунда: 
1
] —
1 куб метр ю к н и н г ҳаж мий оғи рли ги , т;
V — чўмич ёки б о ш қ а уш лаги ч н и н г ҳаж м и, м3;
X — тўлдириш ко эф ф и ц и ен ти .
Иш органи узлуксиз ҳаракатланувчи м аш и н ал ар н и н г 
иш унум и ам алда ан ч а ю қори ва б ар қар о р л и ги билан 
ф аркданади , ам м о бундай м аш иналар ҳаракатланувчи ме- 
хан и зм н и н г кўтариш хусусиятига мос оғирликдаги ю клар­
ни узлуксиз ва бир маромда узатиб туриш ни талаб этади.
Т р ан сп ортёр ко н вей ери да б и р хил вазндаги 
(q ,
кг) д о ­
нали ю кларн и тахм и н ан бир орали кд а 
(а ,
м) ж ой л аш ти - 
риб ҳамда кон вей ер ҳаракат тезлиги V м /с бўлганда та­
ш иш да к о н в ей ер н и н г иш унуми Wg=3600VTy/a д о н а /с о а т
ёки WT=3,6VvTy/a, т /с о а т бўлади.
Т ран сп ортёрл ар б илан уй илган ёки сочилувчи ю кл ар­
ни узатиш да уларн и н г иш унуми ҳаракатланувчи тасм а- 
ларн и н г бир текис ю кланганлигига қараб аникданади. Бун­
да бир соатлик иш унуми ҳаракатланувчи тасм ан и н г эни 
ва ҳаракат тезли ги ҳам да бир метр тасм ан и н г ю кланган 
вазнига кўра: W
t
= 3600V F
v
7/, т /с о а т ёки W
k
=3600FV
t
;, 
м 3/  
соат ф орм ула бўйи ча ан и қлан ад и бунда: Ғ — тасм а билан 
харакатланувчи ю к қатлам и н и н г кўндаланг кеси м и ; V — 
тран сп ортёр тас м ас и н и н г ҳаракат тезли ги , м /с; v — ю к ­
н и н г ҳаж м ий оги рли ги , т /м 3.