Avtotransport vositalari va

---

AVTOTRANSPORT 
VOSITALARI VA 
ULAR ISH 
FAOLIYATINING 
HISOBI
Hafizov Umid

---

Avtotransport vositalarining tasnifi, tavsifi va baholanishi
- Avtotransport
korxonalari
moddiy-texnika
bazasida
avtotransport
vositalari (ATV) bosh rolni o‘ynaydi. Ularsiz avtotransport korxonalari
o‘zlarining yuk tashish, yo‘ lovchi tashish hamda boshqa ish (xizmat)lardan
iborat bo‘ lgan asosiy faoliyatini yurita olmaydilar. Shu bois ham
avtotransport
korxonalarida
ATVlamingyetarli
miqdordamavjudligi,
ulamingbutligi, ishga yaroqligi, yangilanib turishi, shuningdek har bir
avtomobil ish faoliyati qat’i hisobini yuritish o‘tamuhim ahamiyat kasb etadi.
- Avtotransport korxonalari ixtiyoridagi ATVlami buxgalteriya hisobi obyekti
sifatida turli belgilari bo‘yicha tasniflash mumkin. Ishlatilish maqsadiga
ko‘ra avtotransport korxonalari ATVlari yo‘ lovchi tashish, yuk tashish va
maxsus ishlarga mo‘ lj allangan bo‘ ladi

---

- Yo‘Iovchi tashishga mo‘ljallangan ATVlarga avtobuslar, mikroavtobuslar
hamda taksi sifatida ishlatiladigan yengil avtomobillar kiradi. Yuk tashishga
mo‘ljallangan ATVlarga bortli, furgonli, o‘zi to‘kgich (samosval), tortgichli
avtomashinalar, shuningdek ulaming tirkamalari va yarimtirikamalari misol
bo‘ladi. Maxsus ish (xizmat)larni bajarishga mo‘ljallangan ATVlarga suv, sut,
yoqilg4 i, non va boshqa turdagi yuklami tashuvchi, shuningdek maxsus
ishlami, masalan qurilish moslamalari va konstruksiyalarini ko‘tarish,
sindirish, yanchish mashinalari, yong‘in o‘chirish, axlat tashish, asfalt yo‘llami
qor va muzlardan tozalash, supirish, suv sepish kabi ishlami bajaruvchi
avtomobillar kiradi. Barcha turdagi ushbu ATV ishlab chiqilgan joyi, nomi,
markasi, iste’mol qiladigan yoqilg1 i turiga ko‘ra bir biridan farqlanadi.

---

- ATVlar
modernizatsiyasi
deganda,
odatda,
ularning
texnikekspluatasion
xususiyatlari
(quvvati,
foydali
xizmat
muddati
va
boshqa
jihatlari)ni
yaxshilashga,
qo‘llash
sohasini
o‘zgarishigaolib
keladigan
ishlar
tushuniladi.
Modemizasiya
ishlariga,
chunonchi, ATY ning eski dvigatelining
quvvati katta bo‘lgan boshqa dvigatelga
almashtirish, uning bortini uzaytirish yoki
qayta
jihozlash,
qo‘shimcharessorlarqo‘yish kabi ishlar
misol boMadi. Ushbu maqsadlardagi
xarajatlarA'rVlarboshlang‘ichqiymatigaqo‘
shiladi.

---

. 
Avtotransport vositalari holati va harakatining
hisobi
- Avtotransport korxonalarida ATVlar holati va harakatining sintetik hisobi
bosh kitobda ochiladigan 0160 «Transport vositalari» schotida yuritiladi.
ATVlar holati va harakatining tahliliy hisobi ulaming har biriga ochilgan hisob
kartochkalarida yoki «Asosiy vositalar hisob-kitobi»da olib boriladi. Hisob
kartochkalari avtotransport korxonasida har bir ATVga davlat ro‘yxatidan
o‘tgandan so‘ng ochilad . Ushbu kartochkada ATV ning barcha texnik
ma’lumotlari, uning sotibolinishi (bepul olinishi)ni tasdiqlovchi hujjatning tartib
raqami, sanasi, shuningdek boshlang1 ich qiymati, tiklangan qiymati, jamlanib
boruvchi eskirish summasi, qoldiq qiymati hisobot davrlari bo‘yicha aks
ettiriladi. Hisob kartochkasi ATVning korxonada foydali xizmat muddatida
to‘liq saqlanadi

---

- ATVlami boshqa yuridik va j ismoniy
shaxslardan bepul olinishi tuzilgan
shartnoma shartlariga ko‘ra va schot-
fakturalar
asosida
avtotransport
korxonasi balansiga kirim qilinadi.
Buxgalteriya
hisobida
ushbu
operatsiyaga
quyidagicha
yozuv
qilinadi
- : Debet 0160 «Transport vositalari»;
- Kredit 8530 «Bepul olingan mulk».

---

- Avtotransport korxonalari o‘zATVlarini boshqa yuridik shaxslarga ta’sis
badali sifatida ham kiritishlari mumkin. Bunday operatsiyalami amalga
oshirishga tuzilgan shartnomalar asos bo‘ ladi. ATVlami ta’sis badali
sifatida berilishi qabul qilish-topshirish dalolatnomalari, schot-fakturalar
hamda buxgalteriyaningtegishli ma’lumotnomalari asosida hisobgaolinadi.
- Avtotransport korxonalarida ATVlar boshqa asosiy vositalar singari ikki
yilda kamida bir marotaba inventarizatsiya qilinishi lozim. ATVlar
inventarizatsiyasi, uning natijalarini hujjatli rasmiylashtirish hamda
hisobga olish respublikamizning 19-son BHMS «Inventarizatsiyani tashkil
qilish va o‘tkazish»ga muvofiq amalga osliiriladi.

---

Avtotransport vositalari ish faoliyati
ko‘rsatkichlarining hisobi
- Avtotransport korxonalarida har bir ATV ish faoliyati alohida yuritiladi.
Buning uchun ATVlaming har biriga maxsus «Avtotransport ish faoliyati
hisobi kartochkasi» ochiladi. Bu kartochkalarda ATVlar ish faoliyatini
ifodalovchi soniy va sifat ko‘rsatkichlar davrlar bo‘yicha aks ettiriladi hamda
jamlab boriladi. ATVlar ish faoliyati hajmini ifodalovchi soniy ko‘rsatkichlar
boiib tashilgan yuk hajmi va yuk aylanmasi (yuk aylanmai) hisoblanadi.
- Tonna-kilometr (t/km) - transport tomonidan 1 tonna yukni 1 km masofaga
tashish bo'yicha bajarilgan ishni hisobga olish uchun qabul qilingan shartli
birlik.

---

Kishi-kilometr (k/km) - transport tomonidan 1 kishini 1 km masofaga tashish 
bo‘yicha bajarilgan ishni hisobga olish uchun qabul qilingan shartli birlik.
-1 tonna-kilometr (t/km) yuk aylanm asining tannarxi. Bu ko‘rsatkich yuk 
tashish avtomobil transportini ekspluatasiyasi uchun sarflangan jami 
xarajatlami jami bajarilgan ish hajmi, ya’ni yuk aylanmasi (t/km) miqdoriga 
bo‘lish orqali topiladi.
-1 kishi-kilometr (k/km)yo‘lovchi aylanmasining tannarxi. Bu ko‘rsatkich 
yo‘lovchi tashuvchi avtomobil transportini ekspluatasiyasi uchun 
sarflangan jami xarajatlarni jam i bajarilgan ish hajm
- avtom obillarning texnik tayyorgarlik koeffitsiyenti. Bu ko‘rsatkich ma’lum 
davrdajami texnik soz hamdayuk tashish (yolovchi tashish) uchun yaroqli 
bo‘lgan avtomobillar sonini ulaming shu davrda jami ro‘yxatdagi soniga 
bo‘lish orqali topiladi.
shdagi avtomobil-kunlar soni. Bu ko‘rsatkich ma’lum davrdagi jami 
avtomobil-kunlar sonini shu davrdagi avtomobillarni ishga chiqish 
koeffitsiyentiga ko‘paytirish orqali topiladi.

---

Avtomobillar ish vaqtidan 
foydalanish koeffitsiyenti. 
Bu ko‘rsatkich 
avtomobillaming 
harakatdagi vaqtini 
naryadda bo‘lgan vaqtiga 
boMish orqali topiladi
- Bosib o‘tilgan masofaning 
foydalilik koeffitsiyenti. Bu 
ko‘rsatkich 
avtomobillaming ma’lum 
davrda yuk bilan bosib 
o‘tgan masofasini jami yuk 
bilan vayuksiz bosib o‘tgan 
masofasigabo‘lish orqali 
topiladi.
Yuk ko‘tarish imkoniyatidan 
foydalanish koeffitsiyenti. 
Bu ko‘rsatkich avtomobillar 
tomonidan ma’lum davrda 
haqiqatda tashilgan yuk 
hajmini ularning shu davrga 
to‘g‘ri keladigan jami yuk 
tashish imkoniyatiga boiish 
orqali topiladi