Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati


Download 9.86 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/103
Sana09.02.2017
Hajmi9.86 Mb.
#51
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   103
DSSS 

qisq.: Direct-Sequencing Spread Spectrum 

Spektr 


kengaytirish 

texnologiyasi, 

DSSS 

texnologiyasi.  Ma’lumotlarni  keng  yo‘l-yo‘lli 



uzatish texnologiyasi. 

 

DSSSL 

qisq.:  Document  Style  Semantics  and  Specification 

Language 

Hujjatlar 

uslubiyati 

semantikasi 

va 

spetsifikatsiyasini 



belgilovchi 

til. 


SGML 

hujjatlarining  aks  ettirilishini  boshqarish  tili. 

XML  hujjatlari  uchun  ham  qo‘llanilishi 

mumkin. «Dizel» deb talaffuz qilinadi. 



 

DTC 

qisq.: Data Transmission Channel 

qarang: ma’lumotlar uzatish kanali 

 

DTD 

qisq.: Document Type Definition 

Hujjat turini aniqlash. SGML va XML belgilash 

tillarida – hujjat qolipining rasmiy aniqlanishi. 

 

DTP 

qisq.: Distributed Transaction Processing 

Taqsimlangan tranzaksiyalarga ishlov berish. 



 

DTR 

qisq.: 

1.  Data  Transfer  Rate  –  Ma’lumotlarni  uzatish 

tezligi. 

2.  Data  Terminal  Ready  –  Ma’lumotlarni 

uzatishga tayyorlik signali. 

 

DVD 

qisq.: 

qarang: raqamli videodisk 

 

DVD-1 

DVD 


disklar 

uchun 


birinchi 

avlod 


yuritmalarining  shartli  nomi.  Oddiy  CD-ROM 

disklarini o‘qish tezligi 8dan oshmaydi, bundan 

tashqari,  CD-R  va  CD-RW  disklarini  o‘qiy 

olmaydi. 



 

DVD-2 

DVD 


disklar 

uchun 


ikkinchi 

avlod 


yuritmalarining  shartli  nomi.  Oddiy  CD-ROM 

disklarini  o‘qish tezligi 24gacha  yetadi,  bundan 

tashqari,  CD-R  va  CD-RW  disklarini  o‘qiy 

oladi. 


 

DVI 

qisq.: Digital Video Interactive 

(shuningdek  DV-I)  O‘zaro  faol  raqamli  video, 

DVI  standarti.  Videoqator  va  birga  aks 

ettiriluvchi tovushni zichlash standarti. 



 

DVI kirish 

ingl.: DVI input 

rus.: DVI вход 

Monitorni  kompyuterga  ulash  uchun  xizmat 

qiluvchi va monitorni kompyuterdan boshqarish, 

jumladan  uning  ichki  mo‘ljallarini  kalibrovka 

qilish,  tasvirning  geometrik  parametrlarini 

sozlash  va  h.k.  imkonini  beruvchi  raqamli 

interfeys. 

Raqamli 


DVI-D 

kirishlar 

videokartalarni  mustaqil  tanlash  va  qulay 

ulanish  imkonini  beradi.  SK  monitorlar  odatda 

videokartangiz  qo‘llab-quvvatlovchi  kirishga 

ko‘ra  analog  va  DVI  kirishlar  orasidan  tanlash 

imkonini  beradi.  DVI  afzalligi  signalni  o‘girish 

DVI kirish 

 


 

72 


zarurati  yo‘qligidir,  ya’ni  monitorni  yoqqandan 

keyin  tasvir  kalibrovkasini  amalga  oshirish 

lozim emas. 

 

DVR 

qisq.: Digital Video Recorder 

Raqamli videomagnitofon. 



 

DWDM 

qisq.: Dense Wavelength Division Multiplexing 

Spektral  zichlashtirish.  Optik  tola  aloqa 

liniyalarining 

o‘tkazish 

tezligini 

oshirish 

imkonini beradi. 

 

DVR 


 

 

73 


Ee

 

 

e’lonlar taxtasi 

ingl.: www-board 

rus.: доска объявлений 

O‘z  e’loningizni  joylashtirish  mumkin  bo‘lgan 

sayt – oddiy hayotda e’lonlar taxtasi yoki bepul 

e’lonlar  gazetasiga  o‘xshash.  Odatda  bunday 

taxtalar 

bepul, 


mavzu 

bo‘yicha 

tashkillashtirilgan 

va 


nazorat 

qilinadigan 

bo‘ladi.  Bunday  taxtada  o‘z  e’loningizni 

osonlik  bilan,  uning  mavzusini  va  saqlash 

muddatini  belgilab,  joylashtirish  mumkin  va  u 

taxtada deyarli darrov paydo bo‘ladi. 



 

EAN 

qisq.: European Article Numbering 

Yevropa 


mahsulotlari 

kodi. 


Yevropada 

qo‘llaniladigan uzluk- chiziqli kod. 



 

EAPROM 

qisq.:  Electrically  Alterable  Programmable  Read-

Only Memory 

Elektr  yordamida  qayta  dasturlashtiriluvchi 

DXQ. 

 

EARN 

qisq.: European Academic Research Network 

qarang: Yevropa akademik tadqiqot tarmog‘i 

 

EAROM 

qisq.: Electrically Alterable Read-Only Memory 

Elektr yordamida dasturlashtiriluvchi DXQ. 



 

EBCDIC 

qisq.:  Extended  Binary  Coded  Decimal  Interchange 

Code 

Axborot  almashishning  kengaytirilgan  ikkilik-

o‘nlik 

kodi. 


IBM 

meynfreymlarida 

ishlatiladigan belgilarning bir baytli kodirovkasi. 

 

EBNF 

qisq.: Extended Backus-Naur Form, Extended Backus 

Normal Form 

Bekus-Naurning  kengaytirilgan  normal  shakli, 

RBNF.  Til  sintaksisini  rasman  belgilash  uchun 

kengaytirilgan matn notatsiyasi. 



 

EBS 

qisq.: Electronic Banking System 

Elektron bank tizimi. 



 

ECBS 

qisq.: European Commitee for Banking Standards 

qarang:  bank  standartlari  bo‘yicha  Yevropa 

qo‘mitasi 



 

ECC 

qisq.:  Error  Correction  Code,  Error  Checking  and 

Correcting 

Xatolarni  tuzatish  mumkin  bo‘lgan  kod, 

xatolarni  tekshirish  va  to‘g‘rilash.  Serverlar  va 

ish 


stansiyalari 

uchun 


mikrosxemalarda, 

shuningdek  ma’lumotlarni  uzatish  va  buferlash 

bosqichlarida  ishlatiladi.  Odatda  dastlabki 

ma’lumotlarning  har  64  bitiga  qo‘shimcha  7 

bitni  saqlashga  (uzatishga)  asoslangan  Rid-

Solomon  kodi  qo‘llaniladi.  Bunday  kod  bir 

marta  uchraydigan  xatolarni  to‘g‘rilash  va  ikki 

marta  uchraydigan  xatolarni  aniqlash  imkonini 

beradi. 

 

ECMA 

qisq.: 

European 

Computer 

Manufacturers 

Association 

Yevropa 


kompyuterlar 

ishlab 


chiqarish 

uyushmasi. 

Axborot 

texnologiyalari 

va 

telekommunikatsiyalar 



sohasida 

standartlashtirish 

masalalari 

bilan 


shug‘ullanuvchi notijorat tashkilot. 

 

ECP 

qisq.: Extended Capabilities Port 

Kengaytirilgan imkoniyatlarga ega bo‘lgan port, 

ECP  porti.  SHK  va  chekka  qurilma  orasida 

parallel port orqali ikki tomonlama ma’lumotlar 

almashuvini  ta’minlovchi  spetsifikatsiya.  EPP 

spetsifikatsiyasi  bilan  raqobatdosh.  Zamonaviy 

ona  platalari  ikkala  standartni  ham  qo‘llab-

quvvatlaydi. 



 

EDF 

qisq.: Electronic document flow 

qarang: elektron hujjat aylanishi 

 

EDGE 

qisq.: Enhanced Data GSM Environment 

Ma’lumotlarni  uzatish  uchun  yaxshilangan 

GSM.  Alohida  modulyatsiya  turi  tufayli 

standart 

chastotalar 

oralig‘i 

GSMdan 

foydalanganda  ma’lumotlarning  yuqori  tezlikda 



(384 

Kbit/s 


gacha) 

uzatilishiga 

erishish 

imkonini beradi. 



 

EDGE 


 

 

74 


EDI 

qisq.: Electronic Data Interchange 

qarang: ma’lumotlarni elektron almashuvi 

 

EDIFACT 

qisq.: Electronic Data Interchange for Administration, 

Commerce and Transportation 

Boshqarish, 

savdo 

va 


qatnovlar 

uchun 


ma’lumotlarning elektron almashuvi. 

 

efir 

ingl.: ether 

rus.: эфир 

Radiotarmoq  va  infraqizil  tarmoqlar  kanallari 

yotqiziladigan  va  elektromagnit  nurlanishlar 

tarqaladigan fazo. Shuni nazarda tutish kerakki, 

elektromagnit  maydon  maxsus  tashuvchiga 

muhtoj emas. 



 

EFT 

qisq.: Electronic Funds Transfer 

qarang: pul vositalarining elektron almashuvi 

 

EGA 

qisq.: Enhanced Graphics Adapter 

Mukammallashtirilgan  grafik  moslagich.  1984 

yilda  qabul  qilingan  grafik  moslagich standarti, 

VGA va SVGA tomonidan siqib chiqarilgan. 



 

egiluvchan disk 

ingl.: floppy disk 

rus.: гибкий диск 

qarang: epchil disk 

 

EGP 

qisq.: Exterior Gateway Protocol 

Tashqi 


yo‘naltirish 

bayonnomasi, 

EGP 

bayonnomasi.  Tavsifi  RFC  827  va  904da 



keltirilgan.  EGP  bayonnomasi  AQSHdagi 

cheklangan idoraviy tarmoqlarda ishlatiladi. 



 

EIDE 

qisq.: Enhanced Integrated Drive Electronics 

Qattiq  disklarning  birlashtirilgan  elektronika 

bilan 

mukammallashtirilgan 



interfeysi, 

yaxshilangan  IDE.  IDE  o‘rniga  kelgan  qattiq 

disklar interfeysi. Boshqa nomi – Fast ATA-2. 

 

EISA 

qisq.: Enhanced Industry Standard Architecture 

Sanoat  standarti  shinasining  yaxshilangan 

arxitekturasi.  32-razradli  mikroprotsessorlar 

uchun  shina  standarti,  ISA  arxitekturasining 

kengaytmasi. 

 

EJB 

qisq.: Enterprise Java Beans 

Java server tarkibiy qismlari, EJB texnologiyasi. 

Sun  kompaniyasining  Java  imkoniyatlarini 

kengaytiruvchi 

texnologiyasi. 

J2EE 


maslagining tarkibiy qismi. 

 

ekran 

ingl.: screen 

rus.: экран 

Axborot  aks  ettirilayotgan  yuza.  Ekran  displey 

va 

monitorning 



asosiy 

qismidir. 

Oddiy 

ekranning  kengligi  bilan  balandligiga  nisbati 



4:3  ga  teng,  kengyo‘l-yo‘lli  ekran  esa  16:9 

nisbatga  ega  bo‘ladi.  Ish  prinsipiga  ko‘ra 

ekranlar faol va sust turga bo‘linadi. Faol ekran 

unda  yuz  berayotgan  fizik  jarayonlar  evaziga 

yoritiladi,  masalan,  lyuminessensiya  evaziga. 

Sust  ekran  tashqi  yorug‘lik  manbalarining 

nurlarini aks ettirish hisobiga ishlaydi (masalan, 

proyeksion  ekran,  matodan  yoki  plastmassadan 

yasalgan  oq  tekis  yuza).  Foydalanuvchi  yoki 

operator 

foydalanadigan 

axborot 


ekranga 

chiqariladi.  Shu  bilan  birga,  sezgir  qurilmalar 

bilan  uyg‘unlashgan  ekranlar  yaratilgan  bo‘lib, 

ularda  qo‘l  barmoqlarini  tekkizish  yo‘li  bilan 

kompyuterga axborot kiriladi. 

 

ekran ajrata olishi 

ingl.: display resolution 

rus.: разрешение экрана 

Ekranda  aks  ettirish  mumkin  bo‘lgan  eng  ko‘p 

piksellar  soni.  U  gorizontal  bo‘yicha  piksellar 

sonini  vertikal  bo‘yicha  piksellar  soniga 

ko‘paytmasiga 

teng, 


masalan, 

1024x768. 

Gorizontal  ajrata  olishni  vertikal  ajrata  olishga 

nisbati,  odatda  4:3  ni  tashkil  qiladi,  bu  oddiy 

televizorning ekranidagi nisbatga mos keladi. 

 

ekran dasturi 

ingl.: screen program 

rus.: экранная программа 

Ekranda  aks  ettirilgan  qurilma  harakatlarini 

uning 

ishiga 


taqlid 

natijasi 

sifatida 

ko‘rsatadigan amaliy dastur. Ekran dasturi qator 

vazifalar bajarilishini juda sodda va ko‘rgazmali 

namoyish qiladi. Masalan, dastur kalkulatorning 

klaviaturasini  kompyuter  ekranida  aks  ettiradi. 

Bu 


kursorni 

tugmachaga 

keltirib 

sichqonchaning 

tugmasini 

«bosish», 

kompyuterning 

klaviaturasining 

o‘sha 

tugmachasini  barmoq  bilan  bosish  o‘rniga 



EDI 

 


 

75 


o‘tadi.  Shu  usulda  yaratilgan  taqvim-xotira 

ekranda  varaqlanayotgan  sahifalarni  vaqt  va 

sana bilan birga aks ettiriladi. Dastur – soat ham 

juda ko‘rgazmali tarzda taqdim qilingan. 



 

ekranlangan o‘rama juft 

ingl.: Shielded Twisted Pair (STP) 

rus.: экранированная витая пара 

Simni  elektromagnit  to‘siqlardan  muhofazalash 

maqsadida,  har  bir  kabeli  yoki  simi  alohida 

ekranlangan «o‘rama juft» kabeli. 



 

ekranlash 

ingl.: screening 

rus.: экранирование 

Tarmoqlararo  ekran  vazifasi.U  ruxsatsiz  tashqi 

qismdan kelayotgan so‘rovlarga e’tibor bermay, 

ichki  qism  obyektlarining  xavfsizligini  saqlab 

turish imkonini beradi. 

 

ekspert tizim 

ingl.: expert system 

rus.: экспертная система 

Boshqa 


holda 

ekspert-inson 

tomonidan 

bajarilishi mumkin bo‘lgan vazifani bajaradigan 

kompyuter 

tizimi. 


Masalan, 

bemorlarni 

tashxislaydigan,  moliyaviy  bashoratlaydigan, 

tovarni  yetkazishning  eng  yaxshi  yo‘llarini 

belgilaydigan  ekspert  tizimlar  mavjud.  Ayrim 

ekspert  tizimlar  ekspert  –  insonni  almashtirish 

uchun  yaratilgan  bo‘lsa,  boshqalari  unga  faqat 

ko‘mak  berish  uchun  yaratilgan.  Ekspert 

tizimlar bilimlarga asoslangan va inson tajribasi 

asosida 


yaratilgan 

bilimlar 

bazasidan 

xulosalardan  foydalanib,  maxsus  yoki  amaliy 

sohalarda masalar yechishni ta’minlaydi. Ayrim 

ekspert  tizimlar  o‘zining  bilimlar  bazasini 

takomillashtirishi  va  xulosa  chiqarish  uchun, 

bundan  avvalgi  muammolar  bilan  bog‘liq 

tajribalarga  asoslangan  holda  yangi  qoidalarni 

rivojlantirishi mumkin. Ekspert tizimlar bundan 

ham  umumiyroq  kompyuter  tizimlari,  sun’iy 

tafakkur deb ataluvchi, toifasining qismidir. 



 

eksport 

ingl.: export 

rus.: экспорт 

1.  Tovarlar  va  xizmatlarni  chet  elga  uzatish. 

Informatikaning  rivojlanishi  bilan  tovarlarni 

mamlakat  hududidan  olib  chiqmay  eksport 

qilish  imkoni  yaratildi.  Masalan,  pullarni 

o‘tkazish,  videofilm,  dastur  va  MB  dagi 

axborotlarni  sotish,  maslahatlar  berish  va 

tarmoqlar yordamida masofadan o‘qitish. 

2. 

Ma’lumotlarni 



bir 

axborot 


tizimidan 

boshqasiga uzatish. 



 

ekstranet tarmog‘i 

ingl.: extranet 

rus.: экстранет 

Yopiq  korporativ  intratarmoqni  kengaytirish 

natijasida  hosil  bo‘lgan  tarmoq.  U  biznesni 

samaraliroq  olib  borish  uchun  tashkilot axborot 

tizimidan  tanlov  asosida  erkin  foydalanish 

zarurati  bo‘lgan  mijoz,  yetkazib  beruvchi, 

subpudradchi  va  ishchan  hamkorlarni  hamda 

tashkilotga  nisbatan  boshqa  tashqi  tomonlarni, 

o‘zaro bog‘laydi. 

 

elektr aloqasi 

ingl.: electrical communication 

rus.: электрическая связь 

Simli,  radio-,  optik  va  boshqa  elektromagnit 

tizimlar  orqali  belgilar,  signallar,  yozma  matn, 

tasvirlar  va  tovushni  har  qanday  uzatish  va 

qabul qilish. 

 

elektr aloqasi xabari 

ingl.: telecommunication message 

rus.: сообщение электросвязи 

Simli,  radio  -  optik  va  boshqa  elektrmagnit 

tizimlari 

orqali 


uzatiladigan 

yoki 


qabul 

qilinadigan  belgi,  signal,  yozma  matn,  tasvir, 

tovush. 

 

elektromagnit nurlanish 

ingl.: electromagnetic radiation 

rus.: электромагнитное излучение 

Fazoda  elektromagnit  to‘lqinlarning  nursimon 

tarqalishi.  Elektromagnit  nurlanish,  fotonlardan 

(bu  nurlanish  elementar  zarralaridan)  tarkib 

topgan. U vaakumda ham, efirda ham yorug‘lik 

tezligida tarqaladi. 



 

elektromagnit spektr 

ingl.: electromagnetic spectrum 

rus.: электромагнитный спектр 

Elektromagnit nurlanishlarning spektri. 



 

elektromagnit to‘lqin 

ingl.: electromagnetic wave 

rus.: электромагнитная волна 

Fazoda  tarqaladigan  elektromagnit tebranishlar. 

Radionurlanish,  yorug‘lik  va  boshqa  turdagi 

elektromagnit 

tebranishlar, 

tebranishlar 

chastotasi  har  xil  bo‘lgan  elektromagnit 

elektromagnit to‘lqin 

 


 

76 


to‘lqinlardir. 

Ular,  elektromagnit  spektrni 

tashkil qiladi. 

 

elektromagnit uyg‘unlik 

ingl.: electromagnetic compatibility 

rus.: электромагнитная совместимость 

Radioelektron 

vositalarni 

xalal 


beruvchi 

radioshovqinlar ta’siri ostida bir paytda, mavjud 

ish sharoitlarida talab qilingan sifat bilan ishlay 

olish qobiliyati. 



 

elektron aravacha 

ingl.: shopping cart program 

rus.: электронная тележка 

Veb-saytda  ishga  tushiriladigan  va  tashrifchi 

tomonidan  tanlangan  tovarlar  yig‘masi  haqida 

ma’lumot to‘playdigan dastur. 



 

elektron armiya 

ingl.: electronic army 

rus.: электронная армия 

Informatika va telekommunikatsiya tizimlaridan 

harbiy ishda foydalanish texnologiyasi. 

 

elektron arxiv 

ingl.: electronic archive 

rus.: электронный архив 

Avtomatlashtirilgan 

axborot 

tizimlarida 

foydalanishga  yaraydigan  elektron  shaklda 

taqdim qilingan hujjatlar arxivi. 



 

elektron auksion 

ingl.: electronic auction 

rus.: электронный аукцион 

Bir sotuvchi va bir necha xaridor bo‘lgan holda, 

turli  tovarlarni  elektron  biznes  doirasida 

auksionda 

sotish. 

Muayyan 


takliflardan 

manfaatdor 

bo‘lgan 

mijozlar 

sotuvchiga 

to‘lovni  o‘tkazadilar  va  belgilangan  vaqt 

mobaynida kerakli tovarni oladilar. 

 

elektron bank 

ingl.: electronic bank 

rus.: электронный банк 

Axborot  tarmog‘ining  vositalari  yordamida 

yaratilgan  bank.  Virtual  yoki  elektron  bank, 

bank  tizimining  rivojlangan  turi  bo‘lib,  unda 

banklarda  mijozlar  uchun  operatsion  zallarga 

extiyoj  qolmaydi.  Virtual  bankda  barcha 

moliyaviy  amallar,  jamiyatda  va  mijozlarning 

uylarida  joylashgan  shaxsiy  kompyuterlar  va 

do‘konlarda,  mehmonxona,  vokzal  va  hatto 

ko‘chalarda 

joylashtirilgan 

bankomatlar 

yordamida bajariladi. 

qarang: virtual bank 

 

elektron billing 

ingl.: electronic billing 

rus.: электронный биллинг 

Bank  va  mijoz  o‘rtasidagi,  haqiqiy  vaqt 

maromida,  chiqarib  qo‘yilgan  hisob  raqamlarni 

olish  va  ko‘rsatilgan  xizmatlar  uchun to‘langan 

hisob  raqamlarni  yuborish  imkonini  beradigan, 

o‘zaro hisob-kitoblar mexanizmi. 



 

elektron birja 

ingl.: electronic exchange 

rus.: электронная биржа 

1.  Ko‘p  sotuvchilar  va  ko‘p  xaridorlar  mavjud 

bo‘lganda,  elektron  biznes  doirasida  birjada 

xilma  xil  tovarlar  oldi  –  sotdisi.  Muayyan 

taklifga ehtiyoji bo‘lgan mijoz, kontraktni yutib 

olib,  sotuvchiga  to‘lovni  o‘tkazadi  va  muayyan 

vaqt davomida kerakli tovarni oladi. 

2.  Axborot  tarmog‘idan  foydalangan  holda 

sotuvlarni  olib  boruvchi  birja.  Oldi  –  sotdi 

amallari  foydalanuvchilar  tomonidan  axborot 

tizimiga  ulangan  abonent  tizimlar  yordamida 

bajariladi. 



 

elektron biznes 

ingl.: electronic business (e-business) 

rus.: электронный бизнес 

1. 


Qo‘shimcha 

qiymatning 

birlashtirilgan 

zanjirini  yaratish  va  ishchan  hamkorlarning 

optimal  o‘zaro  ishlashini  ta’minlash  uchun 

axborot 


texnologiyalaridan 

foydadanishga 

asoslangan  Internet  –  biznes.  Elektron  savdo 

tushunchasiga  nisbatan  kengroq  tushuncha. 

Elektron  biznes  quyidagilarni  o‘z  ichiga  oladi: 

sotuvlar,  marketing,  moliyaviy  tahlil,  to‘lovlar, 

xodimlarni  izlash,  foydalanuvchilarni  qo‘llash 

va hamkorlik munosabatlarini qo‘llash. 

2. 

Asosiy 


biznes 

jarayonlarini 

Internet 

texnologiyalari  yordamida  o‘zgartirish.  E-

biznes  deb  global  axborot  tarmoqlarining 

imkoniyatlaridan,  foyda  olish  maqsadida  ichki 

va 

tashqi 


aloqalarni 

o‘zgartirish 

uchun, 

foydalanadigan  ishchan  faollikka  aytiladi. 



Xodimlarning  o‘zaro  ishlash  samaradorligini 

oshiruvchi  va  rejalash  hamda  boshqarish 

jarayonlarini 

optimallashtiruvchi 

yagona 

axborot 


tarmog‘i 

(Intranet) 

asosida 

kompaniyani  ichki  tashkillashtirish;  hamkorlar, 

yetkazib  beruvchilar  va  mijozlar  bilan  tashqi 

elektromagnit uyg‘unlik 

 


 

77 


o‘zaro  ishlash  (Ekstranet),  bular  hammasi 

elektron biznesning tarkibiy qismlaridir. 



Download 9.86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   103




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling