Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
generator ingl.: generator rus.: генератор 1. Mexanik energiyani elektr energiyasiga aylantirib beruvchi qurilma. 2. Muttasil signal chiqaradigan qurilma. Yana qaralsin: kalitlar oqimi generatori, kalitlar generatori, tasodifiy sonlar generatori. geoaxborot texnologiyalari (GAT texnologiyalari) ingl.: geographic information technologies (GIS technologies) Gg
101
rus.: геоинформационные технологии (ГИС технологии) GAT ning funksional imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga imkon beradigan geografik axborot tizimi yaratishning texnologik asosi. geografik axborot tizimi (GAT) ingl.: Geographic Information System (GIS) rus.: географическая информационная система (ГИС) 1. Axborot tizimi. U elektron geografik xaritalarni va
ularga tegishli fazoviy ma’lumotlarni yig‘ish, saqlash, ishlov berish, aks ettirish, tarqatish va
undan erkin
foydalanishni ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Geografik axborot tizimi fazoviy obyektlar va ular shaklining raqamli aksiga oid (vektorli, rastrli, kvadrotomik va
o‘zgacha) ma’lumotlarga ishlov berish
uchun o‘z
vazifalariga mos funksional imkoniyatlarga ega. 2. GATning dasturiy vositasi uning funksional imkoniyatlarini amalga oshiruvchi dasturiy mahsulotdir. geoinformatika ingl.: geoinformatics rus.: геоинформатика Ilmiy, texnologik va ishlab chiqarish faoliyati. U amaliy yoki geoilmiy maqsadlarda ilmiy asoslash, loyihalash, yaratish, ekspluatatsiya qilish va geografik axborot tizimlaridan foydalanish, geoaxborot texnologiyalarni ishlab chiqish hamda amaliy jihatlar yoki GAT qo‘llanmalari bilan shug‘ullanadi. geomatika ingl.: geomatics rus.: геоматика 1. Axborot texnologiyalari, multimedia va telekommunikatsiya vositalaridan foydalanish yo‘nalishi. Ma’lumotlarga ishlov
berish, geotizimlarni tahlil qilish va avtomatlashtirilgan xaritaga olish mazkur ilmiy yo‘nalishning asosiy vazifasidir. 2. Geoinformatika yoki geoaxborotlashgan xaritaga olish atamalarining sinonimi sifatida ham ishlatiladigan atama.
Turli ishlab chiqaruvchilarning tizimlari har xil bayonnomalar asosida ishlashini ta’minlaydigan axborot tarmog‘i. geytvey ingl.: gateway page rus.: гейтвей Ko‘p sonli murojaatlardan tashkil topgan veb- sahifa.
Milliard FLOPS. GGP qisq.: Gateway-Gateway Protocol Shluzlararo bayonnoma. GGSN qisq.: Gateway GPRS Support Node GPRS shluzini qo‘llab-quvvatlash bog‘lamasi. GPRS tarmog‘ining ma’lumotlarni paketli uzatish tarmoqlari (TCP/IP, X.25) bilan aloqasini ta’minlaydi.
Gigagers. Chastota o‘lchashning fizikaviy miqdori (milliard Gers).
Ma’lumolarni ham chiqarishni, ham kiritishni ta’minlovchi ekran. Gibrid ekran maxsus jarayonlarda masalan, dispetcherlar, sotuvchilar, bank xizmatchilari bajaradigan ixtisoslashgan jarayonlarda alohida katta ahamiyat kasb etadi. Texnologiyalar orasida quyidagi ikki tamoyil ko‘proq
ishlatiladi. Sig‘imli tamoyilda, foydalanuvchining qo‘l barmog‘i ekranga chiqarilgan tasvir detallariga tegishi bilan ma’lumot kiritish yuz beradi. Buning uchun, suyuq kristalli indikatorning old va orqa tomonlaridan elektr o‘tkazuvchi qatlamli shisha plastinalar qo‘yiladi, yon tomonda
esa elektrodlar joylashadi. Elektrmagnit tamoyili maxsus pero ishlatishga asoslangan. Buning uchun, suyuq kristalli indikatorning orqa tomoniga sezgir panjara yoki magnit konturlari joylashtiriladi. Pero, ekran qabul qilayotgan kuchlanishni induksiyalaydi.
gibrid uzib-ulash
102
ingl.: hybrid switching rus.: гибридная узиб-улаш Kanallar uzib-ulashi va paketlar uzib-ulashini ta’minlovchi kompleks transport xizmat
ko‘rsatish turi. GIF qisq.: Graphics Interchange Format Grafik axborot almashish formati, GIF formati. Internetda eng keng tarqalgan grafik format. 256 ranggacha bo‘lgan tasvirlarni saqlash imkonini beradi,
shaffoflik, animatsiya, qatorlararo yoyilmasi, bitta faylda bir necha tasvirni saqlash kabi
amallarni qo‘llab-
quvvatlaydi. Gigabit Ethernet Axborotni uzatish tezligi 1 Gbit/s gacha bo‘lgan Ethernet texnologiyasi.
ORB orasida kommunikatsiya uchun umumiy bayonnoma.
N-o‘lchovli fazodagi kub. Giperkub g‘oyasi, superkompyuterlar me’moriy tuzilmasining variantlaridan birini ishlab chiqishda ishlatiladi. Bunday me’moriy tuzilma bog‘lama bloklarni ishlatishga asoslanadi, ularning har birida, protsessor, xotira va aloqa vositalari bo‘lgan transpyuter mavjud. Kubning har bir bloki bevosita n -1 qo‘shni bloklar bilan o‘zaro ta’sirda bo‘ladi. Qolgan bloklar orasidagi o‘zaro ta’sir vositachi-bloklar orqali amalga oshiriladi. Xabarlar ko‘p sonli bloklar orqali o‘tganligi sababli, ko‘rilayotgan me’moriy tuzilma
ma’lumotlarni uzatishda sezilarli kechikishlar bilan xarakterlanadi. Shu bilan birga, u minglab protsessorlarni ulash imkonini beradi.
1. Matnni kompyuterda ifodalash shakli. Unda ajratilgan tushunchalar, obyektlar va bo‘limlar orasidagi ma’noli bog‘lanishlar avtomatik tarzda qo‘llab-quvvatlanadigan. 2.
Displeyning ekraniga gipermatnni chiqaradigan va ma’noli aloqalar bo‘yicha o‘tishlarni amalga oshiradigan axborot dasturi. Gipermatn klaviatura yoki
sichqoncha yordamida, matnning rang bilan ajratilgan qismi - murojaatni shu zahotiyoq ekranga chiqaradi. Bular mazkur so‘z yoki jumlaga ta’rif va izohlar, adabiyotlar ro‘yxatiga murojaatlar va bundan keyingi o‘qishga oid tavsiyalar bo‘lishi mumkin. Gipermatnnlarning ikki
guruhini ajratishadi.Uning muallifi tomonidan ko‘zda tutilmagan obyektlarni unga qo‘shish mumkin bo‘lsa, u ochiq gipermatn deb ataladi. Dinamik gipermatn turi uchun, uni kattalashtirish amalini qo‘llash odatiy holdir. Gipermatn, global ulanish xizmatida WWW sahifalarini yozishda keng
ishlatiladi. Zamonaviy dasturiy vositalarning so‘rov (Help) tizimlari gipermatn ko‘rinishida yaratilmoqda. Gipermatnlar ta’lim tizimlarida, izohli lug‘atlarda va masofaviy o‘qitishda keng ishlatilmoqda.
Veb
bog‘lamalaridagi hujjatlarni o‘qishni ta’minlovchi transport bayonnomasi. Ushbu holatda u aslida veb bog‘lamalariga bo‘lgan barcha so‘rovlarni bajaradi. gipermatnli markerlash tili ingl.: HyperText Markup Language (HTML) rus.: гипертекстовый язык разметки Markerlash tili. Internetning global ulanish xizmatida hujjatlarni yozma shaklini belgilaydi. HTML
tili, matn
muharriri yordamida tayyorlangan matnga kiritiladigan buyruqlar majmuiasidan iborat bo‘lib, veb-sahifalarni GIF
103
yaratishda ishlatiladi. HTML abzatslarni formatlash, sarlavha bilan ishlash, ramzlarni formatlash, axborot bloklarini ifodalash, dastlabki tayyorlangan matnlarni, tasvirlarni va tovush parchalarini qo‘llanma qilib qo‘shish; gipermatnli murojaatlarini yaratish; ma’lumotlarni kiritishning interaktiv formalarini tashkillashtirish kabilarni yuzaga chiqaradi.
Veb-sahifa yaratish tillaridan biri. W3C forumi quvvatlaydigan ochiq standart. Xuddi HTML ga o‘xshash, teglar tuzulmasini ishlatadi, ammo HTML dan farqli, gipermatnli hujjatning elementlarini aks ettirmay, shu elementlarning mazmunini aniqlaydi. Bundan tashqari, XML ishlab chiquvchiga xususiy teglarni ta’riflash va kiritish imkonini beradi. XML, B2B tizimlarida elektron tranzaksiyalarni quvvatlaydi. U elektron hujjat aylanishining ustun turadigan formati bo‘lib qolishi kutilmoqda. gipermatnli murojaat ingl.: hyperlink rus.: гипертекстовая ссылка qarang: gipermurojaat gipermedia ingl.: hypermedia rus.: гипермедиа 1. Turli ma’lumotlarni kompyuterda ifodalash. Bunda ajratilgan tushunchalar, obyektlar va bo‘limlar orasidagi ma’noli
bog‘lanishlar avtomatik tarzda quvvatlanadi. 2. Barcha turdagi axborotlarni ifodalash texnologiyasi. Ifoda o‘zaro
assotsiativ bog‘langan, nisbatan katta bo‘lmagan bloklar shaklida bo‘ladi. Gipermedia gipermatnga o‘xshash, ammo, bog‘lanadigan bloklar sifatida matn parchalari emas, balki ixtiyoriy tabiatdagi ma’lumotlar: grafik tasvirlar, videokliplar, tovush fayllari va shu kabilarni bo‘lishi mumkin. So‘nggi vaqtda, gipermedia Internetda ishlatilmoqda. Gipermedia bilan ishlash uchun kompyuter tegishli multimedia aslahalari bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. Gipermediada ishlaydigan dasturlar bozori kengayib bormoqda. U, birincha navbatda, ensiklopediyalar, darsliklar, mollar
va tovarlarning katalogi, ma’lumotnomalar va qo‘llanmalar, mahalliy tarmoqlarda jamoa bo‘lib ishlash vositalari, sun’iy tafakkur tizimlarini taqdim etmoqda. Gipermedia ta’lim tizimlarida va masofadan o‘qitishda keng ishlatilmoqda. gipermuhit ingl.: hypermedia rus.: гиперсреда qarang: gipermedia gipermurojaat ingl.: hyperlink rus.: гиперссылка 1. Faol (rang bilan ajratilgan) matn, veb- sahifadagi tasvir yoki tugma. Uni chertish (gipermurojaatni faollashtirish) boshqa sahifaga o‘tishga yoki galdagi sahifaning boshqa qismiga o‘tishga olib keladi. 2. Gipermatn shaklida amalga oshirilgan, hujjatdagi yozuvlar yoki turli hujjatlar orasidagi aloqa. Aloqa joyi biror usul bilan (masalan, rang bilan, shrift bilan va h.k.) ajratiladi. 3. Gipermurojaat amalga oshiruvchi dastur.
Geoaxborot tizimi, GAT. GIS korporatsiyasi ingl.: GIS corporation rus.: корпорация GIS Ma’lumotlarga ishlov berish vositalarini ishlab chiqaruvchi kompaniya. AQSHda 1884 yilda yaratilib, dastlab NCR deb nomlangan. Keyin GIS (Global Information Solution – Global axborot yechimi) deb nomlanib, AT&T korporatsiyasining sho‘’ba korxonasi bo‘lgan. GIS asinxron uzatish usuliga muvofiq ishlovchi baza tarmoqlari uchun tizimlar ishlab chiqaradi. Axborotni saqlash joylari, ma’lumotlarning aqliy tahlili va iqtisodiyotning turli sohalari uchun abonentlik tizimlarini (bank tizimlari, kassa apparatlari va skanerlar, bankomatlar, moliyaviy atamaallar) ishlab chiqaradi. global aloqa tarmog‘i ingl.: global communication network rus.: глобальная сеть связи G global aloqa tarmog‘i
104
Yer sharining asosiy qismida aloqa xizmatlarini ko‘rsatishga mo‘ljallangan elektr aloqa tarmog‘i. U xalqaro miqyosda rostlanadi.
Sifat jihatidan tamomila yangi axborot tuzilmasi. Uni dunyo
hamjamiyatining bir
qator rivojlangan davlatlari 1995 yildan boshlab shakllantira boshlashgan. Ularning niyatlariga ko‘ra global axborot infratuzilmasi, global va mintaqaviy axborot-kommunikatsion tarmoqlarini hamda raqamli televideniye va radio eshittirishlar, yo‘ldosh tizimlar va harakatlanuvchi aloqani uyg‘unlashuvi asosida, sayyoramizning aholisiga ommaviy xizmat ko‘rsatadigan umumjahon integrallashgan axborot tarmog‘idan iborat bo‘ladi. global axborot jamiyati xartiyasi ingl.: global information society charter rus.: хартия глобального информационного общества 2000 yil 22 iyul kuni Yaponiyaning Okinava shahrida bo‘lib o‘tgan «sakkizlik» sammitida qabul qilingan. Xartiyaning kirish qismida ta’kidlab o‘tilganidek, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yigirma birinchi asr jamiyatining shakllanishiga ta’sir qiluvchi eng asosiy omillaridan biridir. Ularning inqilobiy ta’siri insonlarning turmush tarzi, ta’limi va faoliyati, hamda
hukumat va
fuqarolik jamiyatning o‘zaro aloqasiga tegishlidir. global axborot tizimi ingl.: Wide-Area Information System (WAIS) rus.: глобальная информационная система Internet tarmog‘ining ma’lumotlar bazalaridan axborot izlash bo‘yicha tarmoq xizmati. WAIS ko‘p sonli ma’lumotlar bazalaridan axborot izlashni osonlashtirish uchun yaratilgan. Gopher tarmoq xizmatidan farqli, WAIS bilan ishlashda dastlab menyuni ko‘rib chiqish kerak emas. Izlashda so‘z kiritish kifoya. Shunda WAIS Internetdagi ma’lumotlar bazalarining nomlarini qarab chiqadi, natijada foydalanuvchi, bu so‘z uchraydigan obyektlarning ro‘yxatini oladi. Muhimi shuki, har bir baza o‘zining axborot izlash usuliga ega. WAIS esa bu usullarning barchasi bilan ishlay oladi va foydalanuvchiga yagona umumiy interfeys taqdim qiladi.
Talaygina geografik maydonni (hududni, mamlakatni, bir necha mamlakatni) qamrab olgan mintaqaviy hisoblash tarmog‘i. Internet eng yirik global hisoblash tarmog‘idir. global manzil ingl.: global address rus.: глобальный адрес Tarmoqda ishlatiladigan manzil turlaridan biri. Global manzil ma’lumotlar bloki, xabar yoki signal barcha obyektlar uchun mo‘ljallanganini ko‘rsatadi. Tarmoqda global manzillar ishlatilganda tarmoqda keng qamrovli eshittirish bajariladi. Shuningdek, tarmoqda guruhli
manzil (ma’lumotlar bloki mo‘ljallangan obyektlar to‘plamini aniqlaydi) va noyob manzil (tarmoqda faqat bitta obyektni ajratadi) ishlatiladi. global tarmoq ingl.: global network rus.: глобальная сеть Bir necha mamlakatlarda joylashgan va territorial tarmoqlarni birlashtirib yaratilgan tarmoq. U ko‘p sonli foydalanuvchilarga tarmoq xizmatlarini va resurslarini taqdim qilish maqsadida yaratiladi. O‘zining katta o‘lchamlari tufayli har bir global tarmoq o‘z foydalanuvchilariga minglab
ma’lumotlar bazalarini, qit’alararo elektron pochtani, amalda ixtiyoriy mutaxassislik bo‘yicha ta’lim olishni taqdim
etadi. Bunday
tarmoqqa misol
Internetdir. Shu bilan birga, kompaniyaning turli
mamlakatlarda joylashgan filiallarini birlashtiruvchi global korporativ tarmoqlar ham farqlanadi. global ulanish ingl.: global connection rus.: глобальное соединение Internet tarmog‘ining ma’lumotlar bazalaridan erkin foydalanishning gipermuhitini yaratuvchi tarmoq xizmati. CERN dagi Tim Berners-Lee tomonidan ishlab chiqilgan. Uning asosiy g‘oyasi, cho‘qqilari hujjatlar bo‘lgan, hujjatlardagi so‘zlar va jumlalar ularning o‘zaro aloqasini aniqlaydigan katta grafni yaratishdadir. global axborot infratu... 105
Natijada, hujjatlar ko‘psonli serverlarning ma’lumotlar bazalarida joylashadi va ularning assotsiativ aloqalari Internetda bir birini kesib o‘tgan murojaatlar turini hosil qiladi. WWW uchun standartlarni W3C konsorsiumi ishlab chiqadi. Global ulanish xizmati yangiliklar haqida xabar beradi, fan, san’at, texnika, ishlab chiqarish va savdoga tegishli turli sohalar
bo‘yicha ma’lumotlar beradi. Bundan tashqari u, mahsulot va turli shaxslar tomonidan taqdim qilinayotgan xizmat
turlari reklamasini ta’minlaydi. WWW ni tashkil qiluvchilarga quyidagilar kiradi: - gipermatnli uzatish protokoli; - gipermatnli markerlash tili; - ko‘rib chiqish muharriri-brauzer; - WWW serveri; - WWW sahifasi. WWW da axborotni topish uchun izlash serverlari ishlatiladi.
Axborot
texnlogiyalari, mahsulotlari va tizimlarini butun dunyoga tarqalish jarayoni. U iqtisodiy va madaniy jihatlardan qaraganda uyg‘unlashuvga olib keladi. Bu jarayonning tarafdorlari bundan
keyinggi taraqqiyot imkoniyatlarini faqat global axborot jamiyatini rivojlanish sharoitlarida ko‘rishadi. Opponentlar globallashuvni milliy madaniy qadriyatlarga keltiradigan xatarlari haqida
ogohlantirishmoqda. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|