Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
halqa tarmog‘i ingl.: ring network rus.: кольцевая сеть O‘zagi davriy halqa bo‘lgan kabelli mahalliy tarmoq. Bunday
tarmoqda davriy
halqa jismoniy ulanishlar vositasi vazifasini bajaradi. Shu halqaning ishlash ishonchliligiga butun tarmoqning ishlay olish qobiliyati bog‘liq. Yakka halqa kanalining uzilishi tarmoq faoliyati to‘xtashiga olib keladi. Shu sababli, sodda halqali kanal tarmoq qiymati eng kam bo‘lishi lozim bo‘lgan hollardagina qo‘llanadi. Yuqori ishonchlilik halqa tarmog‘ida qayta ulanadigan to‘plagichli halqa ishlatiladi, u tarmoqni ishdan chiqqan qismlarini uzib qo‘yadi. Bundan ham yuqori ishonchlilikni juft halqa ta’minlay oladi, u ikki halqadan biri ishdan chiqqan holatlarda ham ishlash imkoniyatiga ega. hammabop elektron savdo maydonchasi ingl.: electronic mall rus.: электронная торговая универсальная площадка Har xil sotuvchilar tomonidan boshqariladigan va turli tuman mahsulotlar hamda xizmatlarni (gorizantal bozor maydonchasi deb atalmish) tarqatadigan bir necha elektron do‘konlar majmuasi. hammabop operator ingl.: universal statement rus.: универсальный оператор Mijozga keng ko‘lamda, ya’ni, standart telefon aloqasidan tortib uy ishini elektron yuritishda yordam berishgacha bo‘lgan xizmatlarni taqdim etuvchi ko‘p vazifali axborot magistrali egasi.
Muayyan resursning Internetda joylashishini ko‘rsatishning standart usuli. Uning tarkibiga fayl va katalog nomidan tashqari, mashinaning tarmoqdagi manzili va faylni olish usuli kiradi. Aslida uzoqlashgan kompyuterlarda faoliyat qiluvchi dastur-serverlar bilan ishlash
bayonnomasidir. Misol: http://www.ddi.uz hamprotsessor ingl.: coprocessor rus.: сопроцессор Markaziy protsessorning funksional imkoniyatlarini to‘ldiruvchi ixtisoslashtirilgan protsessor. Hamprotsessor dasturlashtiruvchi foydalanishi mumkin
bo‘lgan buyruqlar to‘plamini kengaytiradi. Markaziy protsessor uning ish to‘plamiga kirmaydigan buyruqni qabul qilganda u buyruqni ushbu buyruq ish to‘plamiga kirgan hamprotsessorga uzatadi. Hisoblash tizimida ikki va undan ko‘p hamprotsessor qo‘llanilishi mumkin. Masalan, ularning bittasi
matematik hamprotsessor bo‘lishi, boshqasi esa ma’lumotlar bazasini boshqarishi mumkin. haqiqiy vaqt ingl.: real time rus.: реальное время Jarayon sodir bo‘ladigan vaqt davomi. Haqiqiy vaqt obyektning kirish signallariga yoki ma’lumotlarga javoban shunday ta’sirlanishini belgilaydiki, bu holda u, chiqish signalarini yoki ma’lumotlarni yetarlicha tez ishlab chiqishga ulguradi. Shu asosda, haqiqiy vaqt Hh
111
tizimlari quriladi, haqiqiy vaqtda analitik ishlov berish bajariladi. haqiqiy vaqt tili ingl.: realtime language rus.: язык реального времени Haqiqiy vaqt maromida ishlaydigan tizimlar jarayonlarini tavsiflash uchun foydalaniladigan maxsus til. Haqiqiy vaqt tillari ADA va Modula tillaridir.
Shaxs yoki obyekt haqiqiyligini tekshirish jarayoni. Masalan, foydalanuvchi haqiqiyligini tekshirish uchun foydalanuvchining ismi va paroli kerak bo‘lishi mumkin.
Videofilmlar uchun standartlar ishlab chiqish bilan shug‘ullanadigan xalqaro tashkilot. MPEG 1983 yili MOS va MEK ning qo‘shma qaroriga binoan tashkil etilgan. Standartlashtirishda bu guruhga tasvirlarni zichlashtirish usullari, ularni uzatish va tiklash sohasi ajratilgan. 1993 yilda videodisklarda ishlatiladigan MPEG
texnologiyasi standartlari ishlab chiqildi. 1995 yilda DVD raqamli videodisk o‘ynatgichlari, televizorlar, «yuqori aniqlik teleko‘rsatuvlari» HDTV,
televizion oldqo‘shimchalar, videokameralar, yo‘ldosh tarmoqlarning raqamli
televizion priyemniklari uchun standartlar paydo bo‘ldi. harfiy-raqamli kodlash ingl.: alphanumeric coding rus.: буквенно-цифровое кодирование Harflar, sonlar va
alfavitning boshqa
ramzlaridan tashkil
topgan koddan
foydalanidigan kodlash. havas uyg‘otgich ingl.: teaser rus.: тизер Aniq sayt dizayniga moslashtirib o‘ziga xos tarzda sozlangan bannerning turi. Masalan, Internet – do‘konda «kun modeli» havas uyg‘otgich bo‘lishi mumkin, u sotuvdagi tovarlardan birining modelining tavsifi va fotosuratini o‘z ichiga olgan blokdir. Odatda havas
uyg‘otgich, xususiy
materiallarni, bo‘limlarni va sayt xizmatlarining reklamasi vositasi sifatida ishlatiladi, lekin
havas uyg‘otgichlarning bir qismi (odatda yarmidan ancha kam) sotuvga yoki almashishga tushishi mumkin.
HCL qisq.: Hardware Compatibility List Uyg‘unli moslamalar ro‘yxati. HCMOS qisq.: High-density CMOS Yuqori izchillikka ega bo‘lgan CMOS tuzilmasi. HCT qisq.: Hardware Compatibility Test Qurilmalar uyg‘unligi sinovi. HD qisq.: 1. Hard Disk – Qattiq disk. 2. High Density – Yuqori zichlik (axborotni yozishda). HDBMS qisq.: Hierarchical DataBase Management System Shajara tuzilmasiga ega bo‘lgan MBBT. HDD qisq.: Hard Disk Drive Qattiq [magnit] diskdagi jamlovchi. HDL qisq.: Hardware Description Languages qarang: apparat vositalarni tavsiflash tili HDLC qisq.: High-level Data Link Control Kanal
boshqarishning yuqoripog‘onali bayonnomasi.
Qo‘l qurilmalari uchun belgilash tili. WML tilining akssiymosi.
Yuqori tezlikka ega bo‘lgan raqamli abonent liniyasi. Ma’lumotlarni uzatishning DSL
oilasiga mansub texnologiyalardan biri. Oddiy telefon
tarmoqlaridan foydalangan holda
HDSL
112
ma’lumotlar uzatishning yuqori (2 Mbit/s gacha) tezligini ta’minlaydi. HDTV qisq.: High Definition TeleVision qarang: yuqori ajrataolishli teleko‘rsatuv HEX qisq.: HEXadecimal O‘noltilikli. HIPO qisq.: Hierarchical Input-Processing-Output «Kirish-ishlov berish-chiqish» shajaraviy chizmasi. Dasturiy mahsulotlarni tuzilmaviy loyihalash texnologiyasi. hisoblash jarayoni ingl.: computer process rus.: вычислительный процесс Kompyuterda vazifalarni bajarish jarayoni. hisoblash majmui ingl.: computer complex rus.: вычислительный комплекс Yagona hisoblash tizimi sifatida ishlaydigan ikki yoki undan ko‘p kompyuterlar majmui
Axborotni qayta ishlashni mexanizatsiyalashtirish yoki avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan qurilma yoki qurilmalar majmui. Kompyuterlar murakkab va
takrorlanadigan vazifalarni tezda, aniq va sifatli bajarishi hamda katta hajmdagi ma’lumotlarni tezda saqlashi va o‘qishi mumkin. Mashinalarning ikkita turi
bor: raqamli
hisoblash mashinalari va analog hisoblash mashinalari. Hozirgi paytda asosan raqamli hisoblash mashinalari ishlatiladi. Zamonaviy kompyuterlar elektron sxemalar va kiritish-chiqarish moslamalari asosida quriladi. Kompyuterlarning ko‘pchiligi to‘rt xil tarkibiy qismlardan iborat: markaziy protsessor, kiritish va chiqarish moslamalari va xotira. Protsessor arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi. Kiritish va chiqarish moslamalari kompyuterning foydalanuvchi va tashqi dunyo bilan aloqasini ta’minlaydi. Xotira oraliq natijalari, dastur va ma’lumotlarni saqlash uchun javobgardir.
Internetga ulangan bir necha kompyuterlar orasida, hisoblash va boshqa resurslari bilan ayirboshlash imkoniyatini ta’minlaydigan texnologiya. Tarmoq
biznesining ayniqsa
istiqbolli yo‘llaridan biri. hisoblash tarmog‘i ingl.: computer network rus.: вычислительная сеть qarang: kompyuter tarmog‘i hisoblash tarmog‘i bog‘lamasi ingl.: computer network node rus.: узел вычислительной сети Hisoblash tarmog‘iga ulangan kompyuter, terminal yoki boshqa qurilma. Har bitta bog‘lama noyob manzilga ega. U mazkur bog‘lama bilan tarmoqning boshqa bog‘lamalari ma’lumotlarni uzatish kanallari orqali bog‘lanishi imkonini beradi.
Tarmoq bog‘lamalari uch xil bo‘ladi: - faqat bitta shox uchida joylashgan oxirgi bog‘lama; - ikkita va undan ko‘p shoxlarga umumiy bo‘lgan oraliq bog‘lama; - kamida bitta yo‘l bilan bog‘langan boshqa hech
qanday boshqa bog‘lamalarga ega bo‘lmagan qo‘shni bog‘lama. hisoblash texnikasi ingl.: computer technology rus.: вычислительная техника 1. Axborotni qayta ishlash va saqlash uchun apparat vositalarini yaratishga ixtisoslashgan ilm-fan va texnika sohalari majmui. 2. Vazifalarni bajarish jarayonini avtomatlashtirish uchun
mo‘ljallangan hisoblash vositalari majmui: kompyuterlar, tashqi qurilmalar, abonent punktlari, alohida terminallar, ma’lumotlarni uzatish vositalari. hisoblash texnikasi vositalarining muhofazalanganligi ko‘rsatkichi ingl.: computer security indicator rus.: показатель защищенности средств вычислительной техники Muhofazalanganlikni belgilovchi hisoblash texnikasi vositalarining tavsifnomasi. U muhofazalanganlik sinfiga ko‘ra pog‘ona va HDTV
113
chuqurlik bo‘yicha o‘zgarib boruvchi ma’lum talablar guruhi bilan tavsiflanadi. hisoblash texnikasi vositalarining muhofazalanganlik sinfi ingl.: protection class of computer system rus.: класс защищенности средств вычислительной техники Axborotdan ruxsat etilmagan erkin foydalanishdan hisoblash texnikasi vositalarini muhofazalashga doir aniq talablar majmui.
Axborot raqamli shaklda taqdim etilgan holda axborotga ishlov berish uchun texnika vositasi. Hisoblash texnikasi vositasiga protsessorlar, selektiv va multipleks kanallari, tashqi xotira qurilmalari, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish qurilmalari, operatorning kompyuter bilan bevosita aloqa qilish qurilmalari, ma’lumotlarga masofadan ishlov berish tizimlari qurilmalari, ishonch oshirish qurilmalari va h.k. kiradi. hisoblash texnikasining muhofazalangan vositasi ingl.: trusted computer system rus.: защищенное средство вычислительной техники Muhofaza vositalari yaxlit amalga oshirilgan hisoblash texnikasi vositasi.
Ko‘chmas yoki ko‘chma obyekt. U axborotga ishlov berishga oid muayyan vazifalarini bajarishga mo‘ljallangan, hisoblash texnikasi vositalarining majmuasi. Hisoblash texnikasi obyektlariga, avtomatlashtirilgan tizimlar, avtomatlashtirilgan ish
joylari, axborot-
hisoblash markazlari va hisoblash texnikasi vositalarining boshqa majmualari kiradi. hisoblash tizimi ingl.: computer system rus.: вычислительная система Ma’lumotlarni qayta ishlash vazifasini bajarish uchun o‘zaro ishlovchi kompyuterning apparat va dastur vositalari majmui. Hisoblash tizimi misoli sifatida dasturlar o‘rnatilgan shaxsiy kompyuterni keltirish mumkin. hisoblash tizimi arxitekturasi ingl.: computer system architecture rus.: архитектура вычислительной системы Hisoblash tizimining umumiy mantiqiy tuzilishi. U ma’lumotlarga ishlov berish jarayonini ta’riflovchi va kompyuter arxitekturasi hamda dasturiy ta’minot tavsifnomalari va uning apparat vositalari bilan o‘zaro ishlashini qamrab oladi.
Yaponiyaning elektronika va kompyuterlar sohasida faoliyat yurituvchi kompaniyasi. Hitachi ma’lumotlarga ommaviy parallel ishlov beruvchi superkompyuterlarni ishlab chiqaradi. Hitachi, shuningdek, Fast Ethernet tarmoqlari uchun uzib-ulagichlarni, baza kompyuterlarini, Internet tarmog‘i uchun tarmoq kompyuterlarini va axborotni saqlash joylari uchun dasturiy ta’minotni ishlab chiqaradi. Bundan tashqari, u yuqori zichlikka ega integral sxemalarni ishlab chiqaradi. HLL qisq.: High-Level Language qarang: yuqori pog‘ona tili HLS qisq.: Hue-Lightness-Saturation Tus-yorqinlik-to‘yinganlik. Tasvirning rang tavsifnomalarini belgilash usuli (rang modeli). Chiziqsiz B (Brightness) parametri L (Lightness)ga o‘zgartirilgan HSB
(Hue- Saturation-Brightness) modeli hilidir. HOLAP qisq.: Hybrid OLAP Chatishma OLAP, HOLAP texnologiyasi. MOLAP va
ROLAP yondashuvlarini mujassamlovchi OLAP tizimlari arxitekturasi.
Inktomi Corporation va HotWired, Inc., Wired jurnalining noshiri, tomonidan birgalikda yaratilgan WWW izlash tizimi. Veb-sahifalarini izlash va indekslash uchun bir necha asosiy H HotBot
114
superkompyuterdan foydalanish o‘rniga HotBot parallel ravishda ishlaydigan ko‘plab ish stansiyalaridan foydalanadi va bu
Ish stansiyalar tarmog‘i (Network of Workstations, NOW) deb ataladi. HotBotga ko‘ra, bunday strategiya ularga raqobatdosh izlash tizimlariga qaraganda WWWning jadal o‘sishi bilan birga rivojlanish imkonini beradi. HotSpot Kirish
nuqtasi WLAN
orqali mobil
tashrifchilarga ommaviy simsiz keng ko‘lamli tarmoq
xizmatlarini ko‘rsatadigan aniq jo‘g‘rofik joy. Hotspotlar aholi zich joylarda, jumladan aeroportlar, temir yo‘l stansiyalari, kutubxonalar, kemalar to‘xtaydigan joylar, yig‘inlar o‘tkazish markazlarida va
mehmonxonalarda joylashadi. Hotspotlardan erkin foydalanish oralig‘i odatda cheklangan bo‘ladi.
(so‘zma-so‘z – issiq o‘zgartirish) Kompyuter tizimi ishlayotgan paytda biron bir qurilmani o‘zgartirish texnologiyasi. HP korporatsiyasi ingl.: HP corporation rus.: корпорация HP Kompyuter texnikasi va elektronika sohasidagi yetakchi kompaniyalardan biri. HP (Hewlett- Packard qisqartmasi) kompaniyasi 1939 yilda William Hewlett
va David
Packardlar tomonidan yaratilgan. Kompaniya lazer va purkovchi printerlarni ishlab chiqarish tufayli alohida mashhur bo‘lgan. Shu bilan birga kompaniya 10 mingdan ortiq mahsulotlarni ishlab chiqaradi – kompyuter tizimlaridan tortib ixtisoslashtirilgan elektron uskunalargacha. HP superkompyuter, yashil kompyuter va ixcham shaxsiy kompyuterlarni, shuningdek, kompyuterlar uchun turli qurilmalar, jumladan qattiq disklar, printerlar, skanerlar, faks apparatlarini ishlab chiqaradi. So‘nggi yillarda kompaniya ma’lumotlarni uzatish va mahalliy tarmoqlar uchun tarmoq jihozlarini ishlab chiqarishga alohida e’tiborini qaratyapti.
Yuqori samaralilikka ega bo‘lgan fayl tizimi, HPFS fayl tizimi. Microsoft va IBM tomonidan OS/2 operatsion tizimi uchun ishlab chiqilgan fayl tizimi.
HPFSni qo‘llab-quvvatlash Windows NTga yuklatilgan.
Hewlett-Packard korporatsiyasining grafikani tavsiflash tili, HPGL tili.
HPNA texnologiyasi, VDSL kabi, bino ichida ma’lumotlar uzatishni tashkillashtirish uchun ishlatilib (tahminan 400 metrga yaqin masofada 1 Mbit/s gacha tezlik) va ADSL va SHDSL, shuningdek oddiy telefoniya bilan to‘la uyg‘un. Ushbu standart liniyaga kam talablar qo‘yadi: bitta shinaga bir necha abonentni ulash mumkin, aloqa liniyasi sifatida esa xatto radio qayta uzatish simidan foydalanish mumkin. HP-UX HP-UX operatsion tizimi. Operatsion tizim, UNIX kloni. Hewlett-Packard kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan serverlarda ishlatiladi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|