Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati


Download 9.86 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/103
Sana09.02.2017
Hajmi9.86 Mb.
#51
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   103

 

Internet banki 

ingl.: Internet bank 

rus.: Интернет-банк 

Internet  -  bank  xizmatlarini  ko‘rsatuvchi  bank. 

Mijozlarga  Internet  orqali  xizmat  ko‘rsatuvchi 

an’anaviy bank ham, virtual bank ham Internet - 

bank hisoblanishi mumkin. 

 

Internet bayonnomasi 

ingl.: Internet protocol 

rus.: Интернет-протокол 

qarang: IP 

 

Internet brokeri 

ingl.: Internet broker 

rus.: Интернет-брокер 

Internet  treyding  xizmatlarini  ko‘rsatuvchi 

brokerlik (sarmoya) kompaniyasi. 

 

Internet do‘koni 

ingl.: Internet shop 

rus.: Интернет-магазин 

Mahsulotlarni 

iste’molchilarga 

to‘g‘ridan-

to‘g‘ri  sotishni  amalga  oshiradigan  veb-server. 

Bunda 


iste’molchilarga 

axborot 


berish, 

mahsulotga  buyurtma  berish  va  shartnoma 

tuzish Internet do‘koni saytida amalga oshiriladi. 

 

Internet etiketi 

ingl.: etiquette of Internet 

rus.: этикет Интернета 

Internet 

amalda 

qonunlar 



bilan 

tartibga 

solinmaydi.  Bundan,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  unga 

tatbiq 


qilsa 

bo‘ladigan 

«voqeiy 

hayot» 


qonunlari, 

istisno. 

Ammo 

Internet 



hamjamiyatining 

ayrim 


urf-odatlari 

va 


madaniyati  mavjud,  ularga  vebustalar  va 

foydalanuvchilar bo‘ysunadilar.  Bu  yozilmagan 

qonun  netiket  deb  ataladi,  ya’ni  «tarmoq 

etiketi» («net» – tarmoq so‘zidan). 



 

Internet 

foydalanuvchilarining 

motivatsiyasi 

ingl.: Internet user motivations 

rus.: мотивации пользователей Интернета 

Foydalanuvchilarni  faollikka  chorlovchi  va 

ularning  tarmoq  axborot  makonida  ishlashga 

yo‘naltirilishini 

belgilovchi 

mayllar. 

Motivatsiyaning  quyidagi  turlari  ajratiladi 

(ahamiyatliligi  kamayib  borgan  tartibda):  ish, 

bilish,  hamkorlik,  o‘zini  ifoda  etish,  affilativ 

(ijtimoiy  mohiyatni  ifoda  etish),  dam  olish  va 

o‘yin,  o‘z  mavqeini  aniqlash,  kommunikativ. 

Foydalanuvchilar  motivatsiyalari  vaqt  o‘tishi 

bilan  o‘zgarib boradi  –  ish  va  kasbiy  tavsifdagi 

mayllar ahamiyati sekin kamayib, komunikativ, 

korporativ  va  ijodiy  ma’noli  mayllar  ahamiyati 

oshadi. 


 

Internet futurologiyasi 

ingl.: Internet futurology 

rus.: футурология Интернет 

Ilmiy  bilimlar  sohasi  (sinonimi-bashoratlash, 

prognostika).  U  tarmoq  axborot  makonining 

rivojlanish  istiqbollarini  qamrab  oladi.  Bu 

Internet sanoatini voqeiy rivojiga bilvosita ta’sir 

ko‘rsatuvchi,  tahlilchilarning  tadqiqotlarida  va 

nashr etishda ajratilmaydigan mavzudir. 

 

Internet hamjamiyati 

ingl.: Internet community 

rus.: Интернет-сообщество 

Nisbatan  barqaror  aloqalar  va  munosabatlar 

tizimi. 

tarmoq 



axborot 

makoni 


Internet 

 


 

125 


foydalanuvchilari 

orasidagi 

birgalashgan 

faoliyat  jarayonida  tashkil  topgan.  Shaxslararo 

aloqalardan  farqli  o‘laroq,  Internet  hamjamiyati 

agentlari  «barcha  barcha  bilan»  turidagi 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri  axborot  almashuvi  asosida 

o‘zaro aloqada ishlaydilar. 



 

Internet inkubatori 

ingl.: Internet incubator 

rus.: Интернет-инкубатор 

Internet  kompaniyalari  va  loyihalarini  tezkor 

ravishda  tayyorlash  va  bozorga  chiqarishga 

qaratilgan venchur sarmoya modeli. 



 

Internet jamiyati 

ingl.: Internet society (ISOC) 

rus.: общество Internet 

Internetni  rivojlantirish  sohasida  hamkorlikni 

tashkillash  va  tirishishlarni  muvofiqlashtirish 

masalalari  bilan  shug‘ullanadigan  xalqaro 

notijorat  tashkiloti.  ISOC  1991  yili  AQSH  da 

manfaatdor  tashkilotlar  tomonidan  tuzilgan. 

Uning  asosiy  vazifasi  bo‘lib,  zamonaviy 

axborot  texnologiyalarini  ommalashtrish  va 

axborot 

tarmoqlarini 

global 

axborot 


infratuzilmasiga  birlashishiga  yordam  berish 

hisoblanadi. 

Jamiyat,  Internet  tarmog‘ini  ekspluatatsiya 

qilmaydi,  lekin,  uni  yaratishda,  rivojlantirishda 

va  ishlatishda  yordam  ko‘rsatadi.  U,  shu  bilan 

birga,  Internet  arxitekturasini  o‘rganish  va 

tarmoqni ekspluatatsiya  qilish  bo‘yicha  o‘qitish 

olib 


boradi, 

tarmoq 


tadqiqotlarini 

va 


ishlanmalarini  rag‘batlantirish  uchun  texnik  va 

tadqiqot ishchi guruhlarini yaratadi. 



 

Internet kimoshdi savdosi 

ingl.: Internet auction 

rus.: Интернет-аукцион 

Elektron  savdo  tizimi.  Unda  mahsulotlar 

bevosita  bitta  insondan  boshqasiga  sotiladi. 

Odatda 


«iste’molchi-iste’molchi» 

sohasiga 

tegishli.  Bunday  kimoshdi  savdosiga  mashhur 

www.ebay.com  sayti  misol  bo‘lishi  mumkin. 

Kimoshdi  savdolari  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  «biznes-

biznes» sohasiga ham taalluqli bo‘lishi mumkin, 

masalan, energiya kimoshdi savdolari. 

 

Internet kompaniyasi 

ingl.: Internet company 

rus.: Интернет-компания 

Internet xizmatlarini ko‘rsatuvchi yuridik shaxs. 

Axborot  texnologiyalaridan  foydalangan  holda 

haqiqiy  biznes  (jumladan,  savdo)  yurituvchi 

kompaniyalardan uni farqlash lozim. 

 

Internet marketing  

ingl.: Internet marketing 

rus.: Интернет-маркетинг 

Internet  tarmoqlari  resurslaridan  foydalanishga 

asoslangan onlayn marketing. 

 

Internet maslahatxonalari 

ingl.: Internet advising 

rus.: Интернет-консультации 

Huquq,  soliq,  firmalarni  ta’sis  etish  va  boshqa 

masalalar  bo‘yicha  onlayn  maromida  o‘zaro 

aloqada  ishlash  .  Ularni  yo‘lga  qo‘yish  uchun 

elektron  pochtasi,  Internet  anjumanlaridan 

foydalaniladi.  Elektron  biznes  turi  bo‘lgan 

elektron konsaltingdan farqlash lozim. 

 

Internet ovozberishi 

ingl.: Internet voting 

rus.: Интернет-голосование 

Ovoz berishning turli shakllari. U ijtimoiy fikrni 

o‘rganish,  referendumlardan  tortib  Internet 

orqali  o‘tkaziladigan  siyosiy  saylovni  ham  o‘z 

ichiga  oladi.  Saylovchi  ma’lum  veb-saytda 

elektron  bulletenini  olib  o‘z  ovozini  beradi. 

Bulleten  haqiqiyligi  raqamli  imzo  orqali 

kafolatlanadi.  Ovoz  berish  sirini  ta’minlash, 

elektron 

bulletenlari 

bilan 

turli 


shakl 

o‘zgartirishlar  va  xakerlik  hujumlari  muhim 

muammolardan  hisoblanadi.  Elektron hukumati 

faoliyati  doirasida  alohida  ahamiyatga  ega. 

Kelajak texnologiyasi. 

 

Internet portali 

ingl.: Internet portal 

rus.: Интернет-портал 

Foydalanuvchilarga  Internet  orqali  kerakli 

axborotni  izlashda  yordam  beruvchi  sayt. 

Ba’zan  bunday  saytlar  navigatsiya  saytlari 

deyiladi. 

 

Internet provayderi 

ingl.: Internet service provider (ISP) 

rus.: Интернет-провайдер 

Foydalanuvchilarga 

Internetdan 

erkin 


foydalanish 

xizmatlarini 

ko‘rsatuvchi 

kompaniya. 



 

Internet qonuniyatlari 

ingl.: Internet regularities 

rus.: закономерности Интернет 

Internet qonuniyatlari 

 


 

126 


Tarmoqli 

axborot 


makoni 

jarayonlarining 

obyektiv 

turg‘un 


tartiblanganligi. 

Ularga, 


bechegaralik,  giperbog‘langanlik,  kirishimlilik, 

gipervaqt  ko‘lamida  kommunikatsiya,  hududiy 

cheklanishlarning yo‘qligi kiradi. 

 

Internet reklama 

ingl.: Internet advertisement 

rus.: Интернет-реклама 

Internet  tarmog‘idagi  reklama.  Odatda  ikki 

pog‘onali bo‘ladi: 

1  –  reklama  tashuvchisi:  reklama  beruvchi 

tomonidan  nashr  qiluvchida  joylashtiriladigan 

tashqi reklama. 

2 – bevosita reklama beruvchining saytlari. 

 

Internet resursi reytingi 

ingl.: ratings 

rus.: рейтинг Интернет-ресурса 

Tayinli vaqtda, biror bir Internet – resurs (xuddi 

shunday, teledastur, bosma nashr, radiostansiya) 

bilan 


qamrab 

olingan 


maqsadli 

guruh 


auditoriyasi  foizi.  Reytingni  har  bir  bandi  bir 

foizga mos keladi. 



 

Internet sanoati 

ingl.: Internet industry 

rus.: индустрия Интернет 

Tarmoq 


axborot 

makonining 

faoliyatini 

ta’minlovchi  moddiy  va  aqliy  ishlab  chiqarish 

sohasi.  Shartli  ravishda  oltita  sohaga  bo‘linadi: 

apparatura, dasturiy ta’minot, erkin foydalanish, 

axborot to‘ldirilishi, xizmatlar, maslahatlar. 

 

Internet serveri 

ingl.: Internet server 

rus.: Интернет-сервер 

Xohlagan  kerakli  Internet  xizmatlar  faoliyatini 

ta’minlovchi  texnikaviy    va  dasturiy  vositalar: 

http 


(sayt), 

Email 


(elektron 

pochtasi), 

anjumanlar,  ftp  va  h.k.  Saytni  Internetda 

joylashtirish  uchun  kamida  http  xizmatini 

qo‘llab-quvvatlovchi Intenet serveri zarur. 

 

Internet tarmog‘ining axborot resursi 

ingl.: Internet information resource 

rus.: ресурс информационный сети Интернет 

Tuzilmalashtirilgan  axborot  yig‘masi.  Undan 

Internet  tarmog‘i  vositalari  tamonidan  ochiq 

erkin  foydalanish  maromida  taqdim qilinadigan 

noyob manzilga ega. 

 

Internet telefoniyasi 

ingl.: Internet phone 

rus.: Интернет-телефония 

IP  telefoniyasining  xususiy  holi.  U  telefon 

trafigini uzatish liniyalari sifatida oddiy Internet 

kanallaridan foydalanishni nazarda tutadi. 



 

Internet treyding 

ingl.: Internet trading 

rus.: Интернет-трейдинг 

Internet 

orqali 

savdo 


(sarmoya) 

hisob 


raqamlariga 

aksiyalarni 

va 

boshqa 


fond 

qiymatlarini 

sotib 

olish/sotish 



bo‘yicha 

amallarni 

amalga 

oshirish 



imkoni 

bilan 


masofada turib erkin foydalanish. 

 

Internet uzatishi 

ingl.: Internet broadcasting 

rus.: Интернет-вещание 

Internet 

kanallari 

orqali 


uzatiladigan 

axborotning  (yangilik  lentalari,  radio,  video, 

saylov  natijalari  to‘g‘risidagi  xabarlar  va  h.k.) 

dinamik  o‘zgarishi.  O‘zaro  faol  televideniye 

asosi. 

Internet 



orqali 

teleuzatish 

kuchli 

kompyuter  va  dekoder,  yuqori  tezlikdagi  aloqa 



va  ixtisoslashtirilgan  server  mavjudligini  talab 

qiladi. 


Eng 

tez 


rivojlanayotgan 

texnologiyalardan biri. 



 

Internet xizmatlari 

ingl.: Internet services 

rus.: Интернет-услуги 

1.  Internet  tarmog‘i  abonentlariga  amaliy 

bayonnomalar  tomonidan  taqdim  etiluvchi 

funksional 

imkoniyatlar 

majmui: 


elektron 

pochta,  fayllarni  qabul  qilish  va  uzatish,  veb-

hujjatlarni  o‘qish,  voqeiy  vaqtdagi  muloqot 

(chat),  terminal  orqali  erkin  foydalanish, 

tarmoqda hujjatlarni saqlash va ishlash va h.k.  

2.  Foydalanuvchilar  uchun  xizmatlar.  Unga 

tarmoqdan 

erkin 


foydalanish, 

Internet 

resurslarini  ishlab  chiqish,  tashkiliy  va  axborot 

ta’minlash,  tarmoqda  reklamani  yaratish  va 

joylashtirish kiradi. 

 

Internet-2 

ingl.: Internet-2 

rus.: Интернет-2 

Yangi Internet infratuzilmasini yaratish loyihasi. 

Yangi  IPv6  bayonnomasiga  asoslangan  bo‘lib, 

allaqachon 

150 

dan 


ko‘p 

universitetni 

birlashtirgan.  Yuqori  samaradorlik,  ishonchlilik 

va 


ma’lumotlarni 

uzatish 


tezligiga 

ega 


(soniyasiga  2,4  Gigabit).  Tasvir  va  tovushni 

uzilishlarsiz uzatilishini va uzatish kanallarining 

Internet reklama 

 


 

127 


barqaror 

kengligini 

kafolatlaydi. 

Uning 


yordamida  tarmoqning  ortiqcha  yuklanishi 

muammosi  hal  bo‘ladi,  trafikni  tartibga  solish 

va uning deyarli darhol uzatilishi imkoni paydo 

bo‘ladi.  Kelajakda  tarmoq  televideniyesini 

yaratish,  golografik  va  sezish  mumkin  bo‘lgan 

tasvirni uzatishga yo‘l ochiladi. 



 

Internetda muloqot 

ingl.: communication in Internet 

rus.: общение в Интернете 

Internet –  bu  nafaqat  ommaviy  axborot  vositasi 

va  butundunyo  ma’lumotnomasi,  balki  muloqot 

muhiti hamdir. Internetning, muloqot joylarini – 

chatlar,  forumlar,  mehmon  kitoblari,  tarqatish 

ro‘yxatlari. 

Shunga 

o‘xshash 



tashkiliy 

imkoniyatlar  beradigan  vositalari  ko‘p.  Qoida 

bo‘yicha,  har  bir  bunday  joy  o‘z  egasiga  ega 

bo‘lib,  u  (moderator)  o‘sha  yerdagi  tartibni 

nazorat  qiladi.  Odatda,  bunday  joylar  o‘z-

o‘zidan  mavjud  bo‘lmaydi,  balki  qandaydir 

mavzuviy  saytlarning  qismi  bo‘ladi.  Agar 

mavzu  qiziqish  uyg‘otadigan  va  sayt  yetarlicha 

davomatli  bo‘lsa,  bunday  joylar  atrofida, 

«kommyuniti» 

(ingliz  tilidagi 

community 

so‘zidan) yoki «uyushma» yig‘ilishi mumkin. 

 

Internetdagi manzil 

ingl.: Internet address 

rus.: адрес в Интернете 

Sahifa.  Fayl  yoki  boshqa  resursning  Internetda 

joylashishini 

aniqlovchi 

noyob 

manzil. 


Internetdagi  manzil  odatda  to‘rtta  elementdan 

iborat: 


resursdan 

erkin 


foydalanish 

bayonnomasi,  masalan  http://;  odatda  resursni 

qo‘llab-quvvatlovchi tashkilot nomi bilan bir xil 

bo‘lgan 


server 

nomi; 


resursni 

qo‘llab-


quvvatlovchi 

tashkilot 

turini 

belgilovchi 



qo‘shimcha.  Internetdagi  manzil,  shuningdek. 

URL  (Uniform  Resource  Locator)  manzili  deb 

ham ataladi. 

 

Internetga ruhiy og‘ish 

ingl.: Internet addiction 

rus.: Интернет-аддикция 

Internetga  ruhiy  bog‘liq  bo‘lishning  haqiqatan 

mavjud  bo‘lgan  hodisasi.  (Uni  kasallik  deb 

hisoblash uchun ayni paytda klinik ma’lumotlar 

yetarli emas). Internetga bog‘liqlik ko‘rinishlari 

orqasida,  shuningdek,  boshqa  ruhiy  og‘ishlar 

ham  yashiringan  bo‘lishi  mumkin.  Voqelikdan 

o‘ziga  xos  uzoqlashish  ko‘rinishida  namoyon 

bo‘ladi.  Bunda  tarmoqdan  foydalanish  jarayoni 

subyektni  shu  darajada  o‘ziga  rom  qiladiki,  u 

voqe 

dunyoda 


to‘la 

faoliyat 

ko‘rsatish 

qobiliyatini yo‘qotadi. 



 

Internetga ulanish 

ingl.: Internet connection 

rus.: подключение к Интернет 

1. Ajratilgan aloqa kanali (optik tolasi, yo‘ldosh 

aloqasi, 

radiokanal, 

ajratilgan 

uzib-


ulanmaydigan  telefon  liniyasi) bo‘yicha  doimiy 

ulanish 


2.  Uzib-ulanadigan  (Dial-up)  ulanish.  To‘lov 

bepul  yoki  ishlash  vaqti  uchun  aniq  bo‘lishi 

mumkin.  

 

Internetika 

ingl.: Internetics 

rus.: Интернетика 

Amaliy  ilmiy  yo‘nalish.  U  global  kompyuter 

tarmog‘ining inson faoliyatining turli sohalarida 

qo‘llanilishiga oid xususiyatlar, qonuniyatlar va 

foydalanish 

usullarini 

o‘rganadi. 

Informatikaning  ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlarga 

ta’sir  ko‘rsatish  jihatida  qarashda  uning 

mantiqiy davomidir. 



 

Internetika obyekti va predmeti 

ingl.: Internet science objects 

rus.: объект и предмет интернетики 

Axborot  muhiti,  uning  xossalari,  hamda  unda 

yuz  berayotgan  jarayonlar.  Bular  global 

kompyuter 

tarmog‘i 

vositasida 

kommunikatsiyalar  amalga  oshirgan  holatga 

tegishliligi nazarda tutiladi. 



 

Internetni rostlash 

ingl.: Internet regulation 

rus.: регулирование Интернет 

Internetni 

rivojlantirish 

va 


quvvatlashga 

qaratilgan  qonunchilikka  oid  va  tashkiliy 

tadbirlar  majmui.  Bularga:  tijorat  sohasidagi 

qonunchilik, 

raqobatni 

rivojlantirish, 

litsenziyalash, 

texnologiya 

standartlari, 

narxlarni  rostlash,  soliq  solish,  intellektual 

mulkni, 

iste’molchilarni, 

pinhoniylikni 

muhofazalash,  provayderlarning  ma’suliyatini 

ta’minlash,  kompyuter  jinoyatchiligini  ta’qib 

qilish  va  boshqalar  kiradi.  Internetni  rostlash 

tadbirlari 

shaffoflikni 

va 

oshkoralikni 



ta’minlashi  zarur.  Internetning  noyob  tabiati 

sababli, uni tartibga solish mushkul va ko‘pgina 

mamlakatlarda  maxsus  “Internet  to‘g‘risida” 

Internetni rostlash 

 


 

128 


qonun  qabul  qilinmagan.  Hukumatlarning 

xaddan  ziyod  bu  masaladagi  harakatlari 

Internetning  eng  asosiy  yutuqlaridan  biri  – 

uning ozodligini yo‘q qilish xavfi ham mavjud. 



 

Internetni tartibga solish 

ingl.: sorting of Internet 

rus.: упорядочение Интернет 

Tarmoq  axborot  makonining  ichki  tartibga 

solinishi.  U  asosiy  axborot  bog‘lamalarini 

tartibga  solish,  guruhlarga  qayta  ajratish  va 

ularni 

muayyan 


mavzular 

bo‘yicha 

birlashtirishni  ko‘zlaydi.  Axborot  resurslari 

inson  faoliyatining  aniq  sohalari  atrofida 

birlashadi,  masalan  ilm,  ta’lim,  iqtisodiyot, 

san’at,  siyosat  va  h.k.  Birlashish  nuqtalari 

sifatida 

ushbu 


sohalarning 

tarmoqlari 

(ko‘rinishlari, 

turlari) 

bo‘ladi. 

Bunday 


yondashuv  tarmoq  arxitekturasini  o‘zgartirish 

zarurligidan 

kelib 

chiqib, 


quyidagilarni 

ta’minlashni talab qiladi: axborotni taqdim etish 

standartlarini ishlab chiqish; resurslarni maqsad, 

haqqoniylik 

va 

ahamiyatliligi, 



iqtisodiy 

imkoniyati  bo‘yicha  aniqlash;  foydalanuvchi 

harakatlarini 

nazorat 


qiluvchi 

qoida 


va 

bayonnomalarni qabul qilish. Internetni tartibga 

solish 

boshqarishdan 



farq 

qilib, 


aslida 

texnologik jarayonlar tartibidir. 



 

Internetning ichki tahdidlari 

ingl.: internal Internet threats 

rus.: внутренние угрозы Интернет 

Tarmoq 


axborot 

makonining 

ahvoli 

va 


rivojlanishi  uchun  salbiy  oqibatlarga  ega 

bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  tahdidlar.  Bular: 

tarmoqning  ortiqcha  yuklanganligi  tufayli 

axborot 


kollapsi 

(qulashi); 

xakerlarning 

ma’lumotlarni  yo‘q  qilish  yoki  o‘zgartirish, 

uzellar 

va 


trafikning 

«chetlab 

o‘tish» 

yo‘nalishlarini  to‘sish  maqsadida  uyushtirgan 

hujumlari; 

kommunikatsion 

kanallarning 

tasodifiy 

yoki 

uyushtirilgan 



avariyalari; 

axborot-izlash 

tizimlarning 

mukammal 

emasligi;  protokollarning  «ma’naviy»  eskirib 

qolishi va boshqalar. 



 

Internetning tashqi tahdidlari 

ingl.: external Internet threats 

rus.: внешние угрозы Интернет 

Foydalanuvchilar  uchun  salbiy  oqibatlarga  ega 

bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  tahdidlar.  Tashqi 

tahdidlar  texnologik  va  ijtimoiy  bo‘lishi 

mumkin.  Texnologik:  sekin  kanallar;  tarmoqqa 

ulanishning  unumsiz  uslublari;  olib  keltirilgan 

viruslar;  axborot  «toshqini»  va  h.k.  Ijtimoiy: 

foydalanuvchilarning 

jismoniy 

va 


psixik 

sog‘lig‘iga  bo‘lgan  ta’sir;  insonning  shaxsiy 

ongiga  bo‘lgan  ta’sir;  axborot  terrori  va 

jinoyati;  resurslarni  ingliz  tilida  chop  etish 

tendensiyasi va boshqalar. 


Download 9.86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   103




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling