Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
elektron tijorat yuritish bo‘yicha xizmatlar sifatiga kafolat ingl.: electronic business assurance rus.: гарантия качества услуг по ведению электронного бизнеса Xizmatlarning olish osonligi, korporotiv ma’lumotlarni muhofazalash, biznes yuritishda tiniqlikni ta’minlovchi yuridik amaliyotga rioya qilish va biznes-jarayonlarni ta’minlashning yuqori sifati kafolati.
elektron to‘lov
86
ingl.: electronic payment rus.: электронный платеж Xaridlarga elektron vositalar yordamida haq to‘lash. Uy banki, tovarlar uchun elektron do‘konlarda haq to‘lash va shu kabi tizimlar eng ko‘p tarqalgan.
To‘lov hujjati bilan bajariladigan barcha yig‘ish, kiritish, yozish, o‘zgartirish, o‘qib olish, saqlash, yo‘q qilish, elektron to‘lov hujjatini ro‘yxatga olish kabi amallarning majmuasi.
Mahsulotlarga to‘lovlarni kompyuter va magnit kartalari yordamida amalga oshiruvchi apparatli va dasturiy vositalar majmui. elektron vositachi ingl.: electronic intermediary rus.: электронный посредник Elektron vositalar yordamida asosiy maqsadi qayta sotish yoki vositachilik bo‘lgan elektron biznes shakli. Elektron vositachi mumkin bo‘lgan xaridorga mahsulotlar to‘plami, xizmatlar ro‘yxati va bozorga
yetkazib beruvchilari orasidan omilkorlik bilan tanlash bilan yordam bersa, sotuvchiga bozor va xaridorlar ehtiyojlari bo‘yicha marketing tahlili bajarish imkoniyati bilan qo‘l keladi.
Xaridlar jarayonini avtomatlashtirish va uyg‘unlashtirish. Uning samaradorligi Internet tarmog‘ini va
korporativ intratarmoqlarni ishlatish bilan ta’minlanadi.
Kompyuterning ekranida ko‘rinadigan holda aks ettiriligan xaritagrafik tasvir. U raqamli xarita yoki geoaxborot tizimining ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar asosida tuziladi.
Elektron vositalar yordamida ko‘rsatilayotgan barcha xizmat va xizmat turlari.
Mahsulotni aynanlashni ta’minlaydigan maxsus rasmiylashtirilgan integral sxema. Bu sxema, zarbga
mustahkam, suv
o‘tkazmaydigan, zanglamaydigan po‘latdan yasalgan diametri 10-20 mm bo‘lgan tugmasimon g‘ilofga joylashtiriladi. Yorliq, mahsulotga yopishtiriladigan identifikatsiya birkasi bilan teng kuchlidir. elektron shakldagi hujjat ingl.: electronic document rus.: документ в электронной форме отображения Hisoblash texnikasi elementlari yoki ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash va uzatishning boshqa vositalari holatlari majmui shaklida taqdim etilgan axborot. U inson tomonidan bir ma’noli qabul qilinish uchun mos shaklga aylantirilishi mumkin bo‘lgan va aniqlash uchun atributlarga ega bo‘lishi shart.
Elektronlarni elektromagnit maydonlar bilan o‘zaro ta’siri va ular asosida axborot to‘plash, saqlash, uzatish va unga ishlov berish uslublarini yaratish to‘g‘risidagi fan.
Elektronika faqatgina nazariyani o‘rganibgina qolmay, turli obyektlarni, shu jumladan, integral sxema, kompyuter, tizim, asbob va qurilmalarni yaratish uslubiyatini ham o‘z ichiga oladi. 60 – yillar boshida, kichiklashtirib yasalgan elektron qurilmalarni yaratish muammosini o‘rganadigan, elektronikaning bir qismi bo‘lgan mikroelektronika paydo bo‘ldi. So‘nggi yillarda, atom pog‘onasida ishlash imkonini beradigan nanoelektronika tobora ko‘proq rivojlanmoqda. Optoelektronikaning paydo bo‘lishi lazerlarni, yorug‘lik signallarini va yorug‘lik uzatgichlaridan keng foydalanilishi bilan bog‘liq. Xuddi shunday, akustoelektronika, avtomobil elektronikasi va maishiy elektronika keng rivojlanmoqda.
elektron to‘lov hujjat... 87
ingl.: electronic readiness rus.: готовность к электронизации Jahon banki tomonidan, mamlakatni, qit’ani yoki butun yer yuzini yalpi elektronlashgan iqtisodiyotga tayyorligini belgilash uchun kiritgan atamasi.
Sonlar nazariyasining elliptik egri chiziqlar bo‘limiga oid matematik apparatga asoslangan kriptotizim. emitent ingl.: emitter rus.: эмитент Moliya tashkiloti. U plastik kartalar chiqaradi va chiqarilgan kartalardan to‘lov vositasi sifatida foydalanish bilan bog‘liq moliyaviy majburiyatlar bajarilishini kafolatlash uchun xizmat qiladi. EMS qisq.: Electronic Messaging System, Enhanced Messaging Service Xabarlar almashishining elektron tizimi. SMSga asoslangan xabarlarni jo‘natish tizimi. YEMS quyidagilarni amalga oshirish imkonini beradi: 1) xabarlar matnini formatlash (qora harflar, kursiv, ayrim so‘zlarning ostiga chizish), rasm va logotiplarni almashish: oq-qora, 4 rangli, 64 rangli, 255x255 pikselgacha bo‘lgan hajmda; 2) tasvirlar animatsiya qilingan (parametrlari bir xil) va eng oddiy tovush signallari bo‘lishi mumkin. YEMS xabari ushbu standartni qo‘llab-quvvatlamaydigan telefonga jo‘natilgan bo‘lsa, uni qabul qilib oluvchi faqat matnni oladi.
emulyatsiya ingl.: emulation rus.: эмуляция Faoliyati boshqa bir obyektning ishidan farqlanmaydigan obyektning yaratilishi. Emulyatsiya obyekti sifatida qurilma yoki dastur bo‘lishi mumkin. Emulyatsiyaga mumtoz misol haqiqiy virtual terminal yaratilishidir. Buning uchun terminalga emulyatsiya jarayonini bajaradigan dastur qo‘shib qo‘yiladi. Natijada berilgan standart bilan belgilanadigan tavsifnomalari o‘zgacha terminal hosil bo‘ladi.
Muhofaza tizimini tashkillashtirishning asosiy tamoyillaridan biri. Unga ko‘ra, har bir subyekt o‘z oldida qo‘yilgan vazifalarni bajarish uchun mumkin bo‘lgan eng kam imtiyozlarga ega bo‘lishi lozim. Ushbu tamoyilga rioya qilish yovuz niyat, xato yoki imtiyozlardan ruxsatsiz foydalanish natijasida ro‘y berishi mumkin bo‘lgan buzishlarning oldini olish imkonini beradi.
EOF qisq.: End Of File Fayl oxiri. EOL qisq.: 1. End Of Line – Qator oxiri. 2. End Of Life – «Hayot oxiri». Mahsulotning ishlab chiqaruvchi tomonidan chiqarilishi yoki qo‘llab-quvvatlanishining to‘xtatilishi.
Xabar oxiri. EOT qisq.: 1. End Of Transmission – Uzatish oxiri. 2. End Of Tape – Tasma oxiri. 3. End Of Thread – Mulohaza oxiri. EPIC qisq.: Explicitly Parallel Instruction Computing Buyruqlarning oshkora parallelligi bilan hisoblashlar, EPIC texnologiyasi. Mikroprotsessor buyruqlarining shunaqa tizimiki, unda ko‘rsatmalar bloklarini parallel bajarilishin oshkora belgilash mumkin. Intel firmasining (Merced loyihasi) Itanium protsessorlarida qo‘llaniladi. EPP qisq.: Enhanced Parallel Port Yaxshilangan parallel port, EPP port. SHK va chekka qurilma orasida ma’lumotlarning tezkor almashuvi uchun parallel port spetsifikatsiyasi. ECP spetsifikasiyasiga raqobatdosh. Zamonaviy ona platalari ikkala standartni ham qo‘llab- quvvatlaydi.
EPP
88
EPROM qisq.: Erasable Programmable Read-Only Memory O‘chiriladigan dasturlashtiriluvchi DXQ,
DDXQ. EPS qisq.: 1.
Encapsulated PostScript – Inkapsulyatsiyalangan PostScript, EPS formati. Choplash uchun
mo‘ljallangan hujjatlarni tavsiflash tili. 2. Electronic Publishing System – Elektron nashriyot tizimi.
Kompyuter axborotini yozish
uchun mo‘ljallangan asosi yupqa egiluvchan polimer magnit moddadan plastina shaklida yasalgan magnit disk. Plastina uni changdan saqlash va shikastlanmasligi uchun uning ichki tomonida tozalovchi qoplamasi bo‘lgan zich korpusga joylashtirilgan. Korpusda o‘yiq bo‘lib, u ma’lumotlarni yozish va o‘qish uchun xizmat qiladi. Diskda axborot, konsentrik yo‘laklar bo‘ylab joylashtiriladi va saqlanadi. ERD qisq.: Entity-Relationship Diagram «Mohiyat-aloqa» chizmasi. Relyatsion ma’lumotlar bazalarini loyihalashtirish uchun qo‘llaniladigan grafik notatsiya turi. ergonomika ingl.: ergonomics rus.: эргономика Muayyan sharoitlarda faoliyat olib borayotgan inson haqidagi fan. Mavjud muammolar to‘plamidan dasturchi yoki foydalanuvchi ishchi o‘rni ergonomikasi alohida ajratiladi. Uning asosiy vazifasi uzoq vaqt ishlash oqibatida zo‘riqishlar holsizlanishlar bilan kurashishdir. Bu masalani yechish terminal yoki abonent tizim bilan ishlayotgan operatorni optimal ravishda joylashtirishdan boshlanadi. Buning uchun quyidagilar zarur: - ekran ko‘zdan 90-120 sm uzoqlikda joylashtirish; - ekranning yuqori chekkasi pog‘onasini peshona balandligi bilan moslashtirish; - klaviaturani operatorning panjalari va tirsagi gorizantal chiziq
hosil qiladigan qilib joylashtirish; - operator jussasini vertikal tiklash va stulning suyanchig‘iga tirash; - oyoqlarni shunday balandlikda past o‘rindiqqa qo‘yilsin, operatorning tizza oldilari gorizontal holatni qabul qilsin.
Subyektga ma’lum obyektdan ma’lum turdagi amal uchun erkin foydalanishni olishga ruxsat berish. Masalan, jarayonga faylni o‘qish uchun, lekin unga ma’lumot yozmaslik sharti bilan ruxsat berish. erkin foydalanish identifikatori ingl.: access identifier rus.: идентификатор доступа Subyekt yoki erkin foydalanish obyektining noyob belgisi.
Erkin foydalanishni ajratish huquqlarini aks ettiruvchi jadval. Ushbu jadvalda tizimdagi har bir obyektga ustun, subyektga esa qator to‘g‘ri keladi. Matritsaning ustun va qatori kesishgan katagida subyektning obyektdan erkin foydalanish huquqlari ko‘rsatiladi. erkin foydalanish nazorati ingl.: access auditing rus.: контроль доступа 1. Talab qilingan muhofazaning modeliga mos keladigan, avtomatlashtirilgan tizimning resurslaridan erkin foydalanishni cheklaydigan jarayon. 2. Ma’lumotlarga ishlov berish tizimining resurslariga, ruxsat
berilgan tartibda mualliflashgan obyektlar erkin foydalanishlari mumkinligini kafolatlash usullari. Erkin foydalanishni nazorat qilishning uch usuli ishlatiladi. Ulardan birinchisi, filtrlovchi yunaltirgichlarni ishlatishga asoslanadi. Buning EPROM
89
uchun, yunaltirgichlarni dasturiy ta’minotida paketlarni jo‘natish va qabul qilish manzillari nuqtai nazaridan, paketlarni tahlil qilish algoritmi amalga oshiriladi. Ikkinchisi, paketlar filtrini ishlatishga asoslangan. Bu holda, muhofazadagi tarmoqdan yoki uning qismidan chegaralaridan chiqib
ketuvchi erkin
foydalanishlarni o‘rnatish taqiqlanadi. Barcha paketlar tekshiruvdan o‘tkaziladi, qaysi paketlar o‘tkazilishi va qaysilari orqaga qaytarilishi kerakligi aniqlanadi. Uchinchisi, amaliy dasturlarning shluzini ishlatadi. Bu eng
mukammal va qimmatbaho muhofazadir. Erkin foydalanishni tekshirish MB da bajariladi, buning uchun unda zarur bo‘lgan hamma ma’lumotlar yig‘iladi. Erkin foydalanishlar faqat puxta tekshiruvdan keyin o‘rnatiladi. Sutka davomida, ishlash mumkin bo‘lgan vaqt ham nazorat qilinadi.
Avtomatlashtirilgan tizim axborot resursi birligi. U erkin foydalanish, erkin foydalanishni cheklash qoidalariga binoan tartibga solinadi. erkin foydalanish pog‘onasi ingl.: access management rus.: уровень доступа Muhofaza qilinayotgan resursdan erkin foydalanish uchun obyektdan talab qilinadigan vakolatlar pog‘onasi. Masalan, belgilangan muhofaza pog‘onasiga oid ma’lumotlar yoki axborotni olishga vakolatlar.
Obyektga uning resurslariga mos ravishda berilishi mumkin bo‘lgan toifa. U obyekt qaysi resurslardan erkin foydalanishga mualliflashganini bildiradi. erkin foydalanish turi ingl.: access type (in computer security) rus.: вид доступа (в защите компьютера) Qayta ishlash turi. U erkin foydalanishga bo‘lgan huquq bilan belgilanadi. Misollar – o‘qish, yozish, bajarish, qo‘shish, o‘zgartirish, o‘chirish, yaratish.
Subyektning, biror obyektdan erkin foydalanishga oid barcha huquqlari. erkin foydalanishni cheklash ingl.: access differentiation rus.: разграничение доступа Tizim resurslarini ishlatish maromi. Bunda subyektlar o‘rnatilgan qoidalarga kat’iyan mos ravishda obyektlardan erkin
foydalanish huquqiga ega. Erkin foydalanishni cheklash turli modellar bo‘yicha, mavzu alomatiga asoslanib qurilgan yoki ishlatishga ruxsat berilgan axborotni maxfiylik grifiga qarab amalga oshirilishi mumkin. erkin foydalanishni cheklash qoidalari ingl.: access differentiation rules rus.: правила разграничения доступа Erkin
foydalanish subyektlarining erkin foydalanish obyektlaridan erkin foydalanish huquqlarini tartibga soluvchi jami qoidalar. erkin foydalanishni cheklash rejimi ingl.: access differentiation mode rus.: режим разграничения доступа Shaxslarni texnik vositalar, dasturlar va maxfiy axborotdan erkin foydalanish tartibi. Bu ilgaridan ishlab chiqilib tasdiqlangan qoidalarga mos bo‘lib, hisoblash vositalarida ishlov berish uchun zarur. erkin foydalanishni cheklash tizimi ingl.: access differentiation system rus.: система разграничения доступа Hisoblash texnikasi vositalari yoki avtomatlashtirilgan tizimlarda amalga
oshiriladigan jami erkin foydalanishni cheklash qoidalari. erkin foydalanishni cheklash vositasi ingl.: access differentiation tool rus.: средство разграничения доступа Qabul qilingan modelga ko‘ra subyektlarning axborot resurslaridan erkin foydalanishini cheklashni ta’minlovchi dasturiy-texnikaviy vosita. Bularga erkin foydalanish matritsasi va maxfiylik belgisi kiradi. erkin foydalanishning nazorat ro‘yxati ingl.: control access list rus.: контрольный список доступа E erkin foydalanishning ... 90
Resursga mualliflashtirilgan erkin foydalanish obyektlari ro‘yxati, unda erkin foydalanish huquqlari ham keltirilgan bo‘ladi.
O‘chiriladigan DXQ. ERP qisq.: Enterprise Resource Planning Korxona resurslarini rejalashtirish. Korxonani avtomatlashtirishning to‘la tizimi. Korxonaning barcha asosiy biznes jarayonlariga xizmat ko‘rsatuvchi qo‘llanmalarning birlashgan to‘plamidan iborat. ESD qisq.: Electronic Software Distribution qarang: dasturiy ta’minotni elektron tarqatish ESMS qisq.: Enhanced Short Message Service Uzoqlashgan qisqa xabarlar xizmati. Uyali radiotelefon aloqasi tarmoqlaridagi xizmat.
Kengaytirilgan xizmatlar dastasining identifikatsiyasi. Bog‘lanishni o‘rnatish usuli va tarmoq qurilmalarini identifikatsiya qilishni belgilovchi ma’lumotlarni uzatishning simsiz tarmoqlarining IEEE 802.11 standarti bandlari. ESSID identifikatori tarmoq nomi deb ham ataladi. Ethernet Mahalliy kompyuter tarmog‘ini tashkil qilish uchun qo‘llaniladigan texnologiya. Ethernet texnologiyasi yordamida «umumiy shina» va «yulduz» sxemalari bo‘yicha tarmoqlarni yaratish mumkin.
Ethernet tarmoqlarida ma’lumotlarni uzatish tezligi 10 Mbit/s gacha bo‘ladi. Ethernet standarti IEEE 802.3 hujjati bilan belgilangan. Ethernet ajrataolunuvchan muhit va keng eshittirishli uzatish
tarmoqlari me’moriy tuzilmasini belgilaydi (barcha bog‘lamalar paketni bir paytning o‘zida qabul qiladi), erkin foydalanish uslubi – CSMA/CD. Jismoniy topologiyasi – ekranlashtirilgan koaksial kabel (koaksial) uchun shina, o‘rama juft uchun yulduz, optik tola kabeli (optik tola) uchun ikki nuqtali ulanish.
Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|