Axborot-kutubxona markazi
Download 62.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Toshkent shahar «Bilim » Axborot-kutubxona markazi
- Axborot-kutubxona muassasa resurslarini kataloglashtirish Kataloglashtirish
- ―KaDaTa‖ kutubxonalarning axborotlashtirish dasturiy ta’minoti
- ―KaDaTa‖ dasturiga adabiyotlarni kiritishning bosqichma bosqich tartibi 1)Bibliografik tavsif. To’ldirilishi shart bo’lgan maydonlar
|
1
vazirligi Respublika axborot - kutubxona markazi Toshkent shahar «Bilim » Axborot-kutubxona markazi «KaDaTa» — kutubxonalarni axborotlashtirish dasturiy ta’minoti Uslubiy qo’llanma Toshkent – 2017 2
O‘zbekiston mustaqillikni qo‘lga kiritgan dastlabki kunlaridanoq erkin demokratik davlatni barpo etish, xalqning ma'naviy boy va munosib hayotini ta'minlashdek ezgu maqsadni amalga oshirishga kirishildi. Biz tanlagan rivojlanish yo‘li jahon tajribalarini, shuningdek asrlarga tengdosh milliy an'analarni, urf odatlarni, an'anaviy turmush tarzini har tomonlama hisobga olib, davlat va jamiyatni yangilash va taraqqiy ettirishga yo‘naltirilgan. Mustaqillik yillari davomida barcha sohalarda bo‘lgani kabi axborot- kutubxonachilik sohasida ham bosqichma-bosqich islohotlar olib borilmoqda. Bu sohani tizimli rivojlanishi uchun, xududlarda aholining bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazishga zamin yaratish ya'ni, barcha hududlarda namunaviy tayanch kutubxonalari tashkil etilmoqda. Ular zamon talabida jihozlangan bo‘lib, aholini axborot olish, kutubxona xizmatidan foydalanishi uchun sharoit yaratilayotgani barcha kitobsevar aholini birday xursand etib kelmoqda. Bugungi kunda tashkil etilayotgan kutubxonalar avvalgi kutubxonalardan tubdan farq qiladi.Kutubxonachilik sohasidagi me'yoriy hujjatlar yangilanib, kutubxonalarni xududlarda haqiqiy ma'naviy maskanga aylantirilishi uchun jahon andozalariga moslashtirilmoqda. Shu o‘rinda unda faoliyat yuritayotgan kutubxonachilarni jahonning yetakchi mamlakatlaridagi ilg‘or kutubxonachilik texnologiyalari bilan tanishib qaytayotganligi so‘zimizning yaqqol isbotidir. Kutubxonachilikda samaradorlikka erishish, uni haqiqiy ma'naviy-ma'rifiy maskanga aylanrish maqsadida turli ta'lim muassalari bilan hamkorlik ishlari yo‘lga qo‘yilmoqda. Har bir oquv yurti negizida aholi uchun qulay bo‘lgan axborot-resurs markazlari tashkil etilib, ular fondi muntazam boyitilib kelinmoqda. Natijada kitobxon aholi, ayniqcha yoshlar uchun bo‘sh vaqtini samarali o‘tkazishga mo‘ljallangan axborot maskanlari tashkil qilinvoqda. Quyidagi vazifalarni amalga oshirishga Toshkent shahridagi "BILIM" Axborot - kutubxona markazi ham o‘z h issasini qo‘shib kelmoqda. "BILIM" Axborot - kutubxona markazi bugungi kunda aholiga yuqori darajadagi axborot- kutubxona xizmati ko‘rsatishni tashkil qilishga, ularni ilmiy, ta'limiy, madaniy va axborotga bo‘lgan barcha talab va ehtiyojlarini an'naviy usulda va yangi axborot vositalari yordamida qondirishga qaratgan. Ushbu qo‘llanma axborot-kutubxona muassasalarining fondini elеktron kataloglarini yaratish, adabiyotlarni qidirish, kitob fondi hisobotini olib boorish, kutubxonaga tushayotgan hujjatlarga ishlov bеrish, fondni hisobga olish va tahrirlash, kitobxonlarga adabiyotlarni bеrish va qaytarib olish jarayonlari haqida ma‘lumot beradi. 3
Kataloglashtirish – rejali tashkillashtirilgan, o‘zaro bog‘langan va bir-birini to‘ldiruvchi bibliografik katalog va bibliografik kartotekalar majmoidan iborat bo‘lgan kutubxonaning ma‘lumot-bibliografik apparatinig qismidir. (GOST 7.76-96.) Axborot, kutubxonachilik va nashriyotchilik ishi bo‘yicha standartlar tizimi. Hujjatlar fondini to‘ldirish. Bibliografiyalash kataloglashtirish. Tushunchalar va ta‘riflar ). Kutubxona kataloglari kartochka, mashina o‘qiydigan va kitob ko‘rinishida bo‘lishi mumkin . Kataloglashtirish tarkibiga bibliografik ishlov berish, ma‘lumotlarni avtomatlashtirilgan ahborot kutubxona tizimiga kiritish (AAKT ) yoki katalog kartochkalarining nusxasini ko‘paytirish, kataloglar bilan ishlash (tashkil qilish, yaratish va tahrir qilish) kiradi. Kataloglashtirishning muhim protseslariga quyidagilar kiradi:
Bibliografik yozuvni yaratish Ahborot-kutubxona resurslarini sistemalashtirish va predmetlashtirish Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi axborot-kutubxona muassasalarida elektron kataloglarning yaratilishiga olib keldi.
Keyingi yillarda Internet, Intranet texnologiyalarining inson faoliyatining turli sohalarga jadallik bilan kirib kelishi axborot-kutubxona muassasalarida yaratilgan elektron kataloglar asosida yig‗ma elektron kataloglar yaratishga imkoniyat berdi. Yig‗ma elektron katalog — bu axborot-kutubxona muassasalarining elektron kataloglari majmuidir. Yig‗ma elektron katalog (YEK) yaratishdan maqsad:
axborot-kutubxona muassasalarining axborot-kutubxona fondiga kelib tushayotgan hujjatlarni hamkorlikda klassifikatsiyalash va kataloglashtirish;
yig‗ma bibliografik ma‘lumotlar bazasini shakllantirish va yuritish hamda unga Internet/Intranet tarmog‗i vositalari orqali on-line kirishni ta‘minlash;
axborot-kutubxona muassasalari orasida MARC-formatlar (MARC 21, UNIMARC, UZMARC) asosida bibliografik yozuvlarni almashtirish. Yig‗ma elektron katalogning samaradorligi:
axborot-kutubxona muassasalariga lokal elektron katalog bazasini shakllantirishning samarali usullarini taqdim qilish.
YEK bazasini shakllantirishda ishtirok etayotgan har bir ishtirokchi boshqa axborot- kutubxona muassasasining resurslaridan (elektron katalogidan) foydalana olish imkoniyatiga ega bo‗ladi.
yig‗ma elektron katalog bazasidagi tayyor yozuvlardan foydalanish hisobiga kataloglashtirish xarajatlarini keskin kamaytirish.
tezkor bibliografik qidiruv imkoniyatini taqdim qilish. axborot fondlari va resurslari bilan samarali almashtirish imkoniyati.
turli axborot mahsulotlarini (ko‗rsatkichlar, metodik qo‗llanmalar, muammoga yo‗naltirilgan ma‘lumotlar bazalari va boshqalar) shu jumladan, milliy nashrlarning yilnomasini ham yaratish imkoniyatini beradi. YEK tarkibi quyidagi modullardan iborat bo‗lishi mumkin:
4
1. Nashrlarning bibliografik tavsifidan iborat yig‗ma relyatsion ma‘lumotlar bazasini yuritish va korporativ kataloglashtirish; 2.
Normativ-ma‘lumotnoma axborotlari, sinonimlar va ochqich so‗zlar lug‗atlari, deskriptorli tezaurus-lug‗atlar, klassifikatsiyalashning unifikatsiyalashgan tizimlari, normativ (avtoritet) yozuvlar; 3. Yig‗ma va lingvistik ma‘lumotlar bazasiga WWW-tarmoq (Intranet tarmoqlari) orqali on-line
kirish; 4. Unifikatsiyalashgan bibliografik tavsif va bibliografik yozuvlarni almashtiruvchi format. YEK yaratish bo‗yicha amalga oshirilgan OSLS loyihasi e‘tiborga loyiq. AQSH‘ning Ogayo shtatida joylashgan va Jahon elektron katalogi (WorldCat) nomini olgan yig‗ma elektron katalogdagi bibliografik yozuvlar soni 50 mln.dan ortib ketgan bo‗lib, u 864 million nusxadagi hujjatlar to‗g‗risidagi bibliografik ma‘lumotlarni o‗z ichiga oladi. YEK tarkibidagi ma‘lumotlar insoniyatning 4 ming yillik tarixiga oid 400 tildagi materiallarni qamrab olgan. Respublikamizda ham bugungi kunda axborot-kutubxona muassasalarining yig‗ma elektron katalogini yaratish ishlari olib borilmoqda. Respublika Oliy ta‘lim muassasalari(OTM)ning yig‗ma elektron katalogi «Respublika OTMlarida elektron ta‘limni joriy qilish markazi» qoshida tashkil qilingan bo‗lib, optik tolali kabellar bilan birlashtirilgan Korporativ tarmoq tarkibidagi bu katalogda bibliografik yozuvlar soni 800 000dan oshib ketgan. Yig‗ma elektron katalog ma‘lumotlar bazasi ARMAT-U tizimi asosida tashkil qilingan. Respublika FA Asosiy kutubxonasi va unga qarashli 18ta ilmiy-tadqiqot institutlari qoshidagi kutubxonalar yig‗ma elektron katalogi tarkibidagi bibliografik yozuvlar 50 000dan ortiq. Yig‗ma elektron katalog ma‘lumotlar bazasi ARMAT-U tizimi asosida tashkil qilingan.
ko‗tarilishi sharoitida O‗zbеkistonda axborot-kutubxona rеsurslarini yaratish, rivojlantirish va zamon talablariga moslashtrish sohasida olib borilayotgan ishlarni ilmiy-amaliy tadqiq qilish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi. ―KaDaTa‖ kutubxonalarning axborotlashtirish dasturiy ta’minoti O‗zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2006-yil 20-iyundagi ―Rеspublika aholisini axborot- kutubxona bilan ta‘minlashni tashkil etish to‗g‗risida‖ gi PQ-381 sonli Qarorida zamonaviy talablarni hisobga olgan holda, axborot-kutubxona tarmog‗ini tashkil qilishni takomillashtirish, yosh avlodning intеllеktual ehtiyojlarini qondirishga, madaniy, ma‘naviy-axloqiy qadriyatlarni saqlab qolishga yo‗naltirilgan prinsipialligi axborot markazlarini barpo etish, shuningdеk, aholini yanada kеngroq va tizimli axborot bilan ta‘minlash uchun zarur shart-sharoitlar yaratish kabi masalalar dolzarb vazifalar sifatida ko‗rsatilgan. 5
Ushbu tamoyillarni ro‗yobga chiqarish va qo‗yilgan masalalarni yеchish maqsadida O‗zbеkiston aloqa va axborotlashtirish agеntligining ―Yosh dasturchilarni tayyorlash va qo‗llab- quvvatlash‖ markazida o‗zbеk tili va rus tilidagi intеrfеysga (―intеrfеys‖ ingliz tilidan olingan ―o‗zaro yuzlanish‖) ega, ya‘ni foydalanuvchi va dasturiy ta‘minot o‗zaro muloqot tillari ―KaDaTa‖ kutubxonalarning axborotlashtirish dasturiy ta‘minotini ishlab chiqdi. Ushbu dastur bir nеcha qulayliklarga ega bo‗lib, yurtimizda yaratilib kеlinayotgan ilk kutubxona tеxnologiyalarini avtomatlashtirishga mo‗ljallangan va jahonda kеng qo‗llanilayotgan tajriba asosida yaratilgan. Dеmak, ―KaDaTa‖ xalqaro talablarga javob bеradigan bibliografik yozuvlarni ayirboshlashga yo‗naltirilgan MARC formati va undan kеlib chiqadigan xalqaro standartlariga moslashtirilgan. U nashrlarning barcha turlari va ko‗rinishlarini, ya‘ni elеktron kataloglarni yaratish, adabiyotlarni qidirish, kitob fondi hisobotini olib borishni tasvirlay oladi. Kutubxonaga tushayotgan hujjatlarga ishlov bеrish, fondni hisobga olish va tahrirlash, kitobxonlarga adabiyotlarni bеrish va qaytarib olish jarayonlari ham avtomatlashtirilgan. Uni bеmalol ixtiyoriy kutubxonaga tatbiq qilish mumkin. Aytib o‗tish joizki, dasturiy ta‘minot mijoz-sеrvеr arxitеkturasida yaratilgan. Bunda alohida kutubxonaning bibliografik ma‘lumotlari kutubxonaning kompyutеr bazasida saqlanadi va bir nеcha kutubxonalarning bazalar ma‘lumotini tarmoq orqali yagona markaziy bazaga jamlash xususiyatiga ega. Bu esa bir nеchta kutubxonani markazlashtirilgan tarmoq orqali bibliografik ma‘lumotlar, kitobxonlar va boshqalarni o‗zaro almashinuvini ta‘minlaydi. 1-rasmda ―KaDaTa‖ning tarmoq
usullarda ishlash
sxеmasi kеltirilgan. Tarmoqqa ulanmagan alohida kutubxonalarning talablari joylarga o‗rnatiladigan ―KaDaTa‖ning bo‗laklari bo‗lmish ―Administrator‖, ―Katalogizator‖, ―Komplеktator‖, ―Kitobxon‖, ―Kitob bеruvchi‖, ―Kitobxonlarni ro‗yxatga oluvchi‖ avtomatik ish joylari (AIJ) tomonidan qoniqtiriladi
6
2-rasmda ―KaDaTa‖ ning
yakka tartibda ishlash sxеmasi
kеltirilgan. Yurtimizda barcha sohalarda mahalliylashtirish (lokalizatsiya) va innovatsiya ishlari jadal ravishda olib borilayotganini nazarda tutib, ―KaDaTa‖ milliy dasturiy ta‘minoti xorijiy davlatlarning o‗xshash mahsulotlaridan ko‗ra arzonroq bo‗lib, markazimizda yaratilganligi sababli foydalanuvchilarning takliflari, mulohazalari va e‘tirozlari asosida rivojlanib borayapti ―KaDaTa‖ kutubxonalarining dasturiy ta‘minoti ommalashib, foydalanuvchilarni o‗ziga jalb qilib borishi bilan, nafaqat O‗zbеkistonda, balki umumjahon mamlakatlari orasida davlatimiz yana bir bor o‗z obro‗sini mustahkamlaydi dеgan umiddamiz. ―KaDaTa‖ dasturiga adabiyotlarni kiritishning bosqichma bosqich tartibi 1)Bibliografik tavsif. To’ldirilishi shart bo’lgan maydonlar
7
saytiga kiring
3)username ------ Password ------ ВОЙТИ
tugmasi bosiladi
4)Katalogizatsiya / Sirkulyastiya / Kitobxonlar Profil / Shaxsiy kabinet / Chiqsh modullari ochiladi
5)Каталогизация moduli bosiladi
8
6) Qidiruv oynasi bo’lgan sahifa ochiladi
7) Kitobni dubletlikka tekshirish uchun kitobning sarlavhasi yoki avtorning familiyasi (kalit so‘zi) yozilib POISK tugmasi bosiladi
8) Xech qanday ma'lumot chimagan holda SOZDAT tugmasi bosilib, Bibliografik yozuv kiritiladigan saxifa ochiladi 9
9) 010^a ISBN belgisi beriladi
10) 100^a maydoni to‘ldiriladi. Kitob qaysi tilda bo‘lsa, bu yerda xam shu til tanlanadi. 101^a Kitobning tili belgilanadi (ro‘yxatdan tanlanadi) 102^a Kitob nashr qilingan davlat(ro‘yxatdan tanlanadi)
10
11 ) 200 - Sarlavxa va sarlavxaga tegishli ma'lumotlar 200^a Sarlavxa 200^e Sarlavxaga tegishli ma'lumotlar 200^f Kitob muallifi, muxarriri, yiguvchisi, tarjimoni va rassomlarning familiyasi, ismisharifi qisqartirilgani (avtorlar o‘zaro vergul orqali, ismi-sharifi qisqartirilgani orasida probel qo‘yiladi. Avtordan keyin muallif kelsa ular orasida (;) belgisi qo‘yiladi, xar bir (;) belgidan avval va keyin probel qo‘yiladi 200^g 2 darajali mualliflik belgisi, masalan Fanlar akademiyasi, institutlar va x.k.
12) 205 - Nashr xaqida ma'lumotlar 205^a Nashr to‘risida ma'lumot (3-e izd., pererab. i dop., 4-e izd., pererab. i ispr.) (2-nashr, qayta ishlangan va to‘ldirilgan)
13) 210 a Kitob nashr etilgan davlat (2 Davlat bo‘lsa a+ bosib ikkinchi maydonochiladi). 210 c Nashriyot (Nashriyotning nomi qo‘shtirnoq ichida berilsa qo‘shtirnoq ichidagi so‘zlar yoziladi). 11
14) 215 a Kitob hajmi (stranitsa) 215 s tablitsa, risunki, fotografiya to‘liq yoziladi 225 a Seriyaning asosiy sarlavhasi 225 h Seriyaning Vipusk raqami
15) 606 -UDK, BBK bo‘limi 606 a UDK mavzusi 675 a UDK raqami 686 a BBK raqami
16) 16) 700 a-Boshlang‘ich kiritish elementi (Avtor familyasi). 700 b- Ismi sharifi qisqartirilgan shakli 700 g- Shaxs ismining ism va otasi ismining bosh harflaring kengayishi. 701aBoshlang‘ich kiritish elementi (Ikkinchi avtor va boshqa avtorlarning familyasi (701+orqali ko‘paytiriladi), (b-g 700qara). 702 4-Munosabatlar kodi. Bunda Redaktor, Sostavitel, Xudojnik, Perevodchik
12
belgilanadi(702+orqali ko‘paytiriladi), (b-g 700 qara)710 a-Boshlang‘ich kiritish elementi. Bunga Tashkilot nomlari, Kitobni chop etishga mas'ul, sarlavha ustidagi Insitutlar nomi yoziladi
17) 702 - Muxarrirlar xaqida ma'lumotlar 702^4 Funksiya: Redaktor, Sostavitel 702^a Redaktor familiyasi702^b Ism-sharifning qisqartmasi
19) 710 a-Boshlang‘ich kiritish elementi. Bu maydonga vazirlik, tashkilot, institut (kitobning chop etilishiga javobgar muassasa, sarlavha usti ma'lumoti) nomi yoziladi 710 v- Bu maydonga 700a maydonda yozilgan idoraga qarashli, uning tarkibida bo‘lgan tashkilot, insitutlar nomi yoziladi. "Sozdat" tugmasi bosilib bibliografik yozuv saqlanadi.
13
20) Bibliografik yozuv saqlangandan so‘ng bu yozuvga Ekzemplyar raqami kiritiladi 21) Yozuv saqlangandan keyin, bu yozuvga ekzemplyar kiritiladi. 995 - EKZEMPLYARlar haqida ma'lumotlar 995^a qaysi viloyat AKMining ekzemplyari tanlanadi 995^b Saqlanish joyi 995 ^f Barcode 995 ^k Kitobning shifri 995 ^r Ekzemplyar materiali, masalan kitob, komp.fayl va boshqalar. 995 ^9 Kitobning inventar nomeri. 995 ^v Ekzemplyar narxi
14
Muqaddima………………………………………………………………………………………2 Axborot-kutubxona muassasa resurslarini kataloglashtirish……………………………………. 3 ―KaDaTa‖ kutubxonalarning axborotlashtirish dasturiy ta‘minoti………………………………. 4 ―KaDaTa‖ dasturiga adabiyotlarni kiritishning bosqichma bosqich tartibi ……………………...6 Download 62.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|