Axborot tizimlari va raqamli texnalogiyalar

I BOB.BANK MODULINI ISHLAB CHIQISH TALABLARI.


1.1. Bank modulida maqsadlarning matematik tavsiflanishi.
Bank kredit tizimi, bankning mijozlariga moliyaviy yordam berish uchun kreditlar berish usuli hisoblanadi. Bu tizimda, banklar kredit shartlarini va muddatlarini aniqlab, kredit mablag'larini mijozlariga o'tkazishadi. Kreditlar, umumiy ravishda omonat, qonun hujjatlariga asoslangan moliyaviy operatsiyalardan biri hisoblanadi.Banklar kreditlarni turli xil sohalarda ishlatishadi, masalan, shaxsiy kreditlar, korporativ kreditlar, qobiliy kreditlar, ipoteka kreditlari, transport kreditlari va boshqalar. Har bir kredit turi, o'ziga xos shartlarga va xizmat ko'rsatish tartibiga ega bo'lishi mumkin.Kredit tizimlari xavfsizligini taʼminlash maqsadida, banklar mijozlarga kreditlarini berishga qaror qabul qilishidan oldin, ularning kredit tarixini, daromad darajasini, kredit muddatini va boshqa shartlarni baholaydi.Bank kredit tizimi, oʻz ichiga turli xil to'lovlarni ham o'z ichiga oladi, masalan, kredit muddati davomida to'lanadigan to'lovlar (har bir o'tkazilgan to'lovdan keyin qo'shimcha to'lovlar bilan birga), kredit muddati tugashidan avval to'lanishi kerak bo'lgan to'lovlar (masalan, ipoteka kreditlari uchun ko'rsatilgan omonat to'lovlari) va boshqalar.Kredit tizimlari, banklar va mijozlar o'rtasida ko'rsatilgan shartlarni va ko'rsatkichlarni qondirish uchun kontraktlar yordamida amalga oshiriladi. Kontrakt, kreditni olingan miqdori, kredit muddati, kredit to'lovlari va boshqa shartlarni aniqlashga yordam beradi.Kredit tizimlarining tuzilishi va shartlari bankdan bankga oʻzgarishi mumkin, shuning uchun, banklar orasida kreditlarni solish va qabul qilish kabi ko'rsatkichlar farqli bo'lishi mumkin.
O'zbekistonda bank tizimi qat'iy qoidalarga asoslangan va mustaqil tarkibiy qismi bo'lgan Markaziy bank tomonidan boshqariladi. Markaziy bank tijorat banklari, iqtisodiyot banklari, aksiyadorlik jalb qiluvchi tadbirkorlik jamiyatlarini va boshqa moliyaviy tashkilotlarni birlashtiruvchi va ularga to'lov va kredit xizmatlarini ko'rsatadigan milliy tizimni tashkil etadi.O'zbekiston bank tizimida, mijozlar uchun shaxsiy, korporativ, mahsulot eksport qilish uchun, tadbirkorlik faoliyati uchun, transport va qobiliy kreditlari kabi turli xil kreditlar mavjud.Bank tizimining rivojlanishini taʼminlash maqsadida O'zbekiston Markaziy banki, tijorat banklariga mablag'lar to'plash va yig'ish uchun qo'llaniladigan "Omonat markazi"ni tashkil etdi. Bu markaz, banklar orasida mablag'larni to'lash va ko'paytirishning xavfsiz va samarali usullarini tashkil etadi.O'zbekistonda bank tizimi hamkorlik, innovatsiya va rivojlanishning o'ziga xos yo'nalishlarini rivojlantirishga intiladi. Bu maqsad uchun, qurilish sanoati, transport, tarqatish va boshqa tarmoqlarda innovatsion loyihalarni qo'llab-quvvatlash uchun yosh tadbirkorlar uchun maxsus kreditlar va kafedralarni tashkil etadi.Barcha banklar O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qoidalari va talablariga rioya qilishlari kerak bo'lganligi sababli, mijozlarga xavfsizlik va qonuniylikni taʼminlash va yuridik tarbiyalash maqsadida xizmat ko'rsatadilar.Tijorat banklari savdo moliyaviy institutlaridir, ular o'zlariga omonatlar qabul qilish, to'lovlar qabul qilish, kreditlarni taqdim etish, xalqaro operatsiyalar, valyuta ayirboshlash va boshqa moliyaviy xizmatlar ko'rsatish kabi asosiy faoliyatlarini olib boradilar.Tijorat banklari amaliyotlarini milliy va xorijiy valyutalar bilan olib borish orqali amalga oshiradilar. Ularning asosiy maqsadi tijorat faoliyati yurituvchi tadbirkorlar va fuqarolarga xizmat ko'rsatish va ularning moliyaviy talablari va keraklarini qondirishdir.Tijorat banklari tijorat moliyaviy xizmatlarini yuritishda, mijozlar bilan xavfsizlikni ta'minlash, shaxsiy ma'lumotlarni maxfiy saqlash, xalqaro talablarga rioya qilish va qonuniylik talablariga rioya qilishning yanada rivojlangan xususiyatlarga ega bo'lishi kerak. Ularning moliyaviy xizmatlarini amalga oshirishda, O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qoidalari va talablariga rioya qilishlari ham shartdir.Aksiya, bir tadbirkorlik jamiyati yoki kompaniyaning bir qismi hisoblanadi va uni egasi bo'lish orqali siz shirk tarkibiga kirishingiz mumkin. Aksiya egasi bo'lgan shaxslar, shirkning moliyaviy tizimida hissa egasi sifatida qarashli bo'ladi va shirkning moliyaviy yutuqlaridan foiz olishi mumkin. Aksiya egasi bo'lishning yuridik shaxslar uchun aksiyalar xarid qilish, sotib olish va xarajatlar qilishga yordam beradi. Shirk hissasi egasi bo'lgan tadbirkorlik jamiyati yoki kompaniya egasi bo'lishning, shirkning karvoniga yordam beradi, ya'ni shirkning rivojlanishiga va boshqarilishiga o'z hissasini qo'shadi. Aksiya egasi bo'lishning bazi bevosita foydalari bor, masalan, hissa egasi bo'lgan katta kompaniyalarning sarmoyasi, kattaligi va xaridorga etkazib berishlar, moliyaviy ko'rsatkichlar, sotishlar va boshqalar. Aksiya egasi bo'lish, ya'ni shirk hissasi sotib olish va shirk egasi bo'lish, kreditni olishga bir vosita bo'lishi mumkin. Katta kompaniyalar o'zining moliyaviy xajmini oshirish va shirkning rivojlanishini davom ettirish maqsadida kreditlarni olishlari mumkin. Bunga qaraganda, aksiya egasi bo'lgan shaxslar kreditlarga ruxsat etilgan darajada qatnashishlari mumkin. Kreditni olish uchun banklar yoki boshqa moliyaviy institutlar, kredit muddatini, qimmatbahoqarlik koeffitsientini, kredit miqdorini, foiz stavkasini va shartlarini belgilaydi. Boshqa taraflar bilan qarashlar amalga oshiriladi va kredit shartlari to'g'risida kelishiladi. Kreditlarni olishda, omonatlar, to'lovlar, jamiyatning katta tijorat operatsiyalari va boshqa moliyaviy talablarga rioya qilish zarurati bor.
Shirk hissasi egasi bo'lgan shaxslar, kreditlarga qatnashish orqali shirkning rivojlanishini va xisob-kitobini yaxshilashga yordam berishi mumkin. Shirk hissasi egasi bo'lgan shaxslar kreditlar orqali qo'shimcha kapital jalb etish, shirkning boshqarilishi va rivojlanishiga yordam berish uchun moliyaviy resurslarni jalb etish va boshqa maqsadlar uchun kreditlardan foydalanishlari mumkin. Bank sektori jahon iqtisodiyotiga katta hissa qo‘shuvchi bo‘lib, moliyaviy institutlar mijozlarga kapital va xizmatlar ko‘rsatishda muhim rol o‘ynaydi. Natijada banklar o‘z mijozlariga to‘g‘ri va ishonchli moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish, jumladan, kredit hisob-kitoblarini amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Aynan shu yerda bank moduli kredit kalkulyatori axborot tizimi ishga tushadi. Tizim banklarga kredit ballarini hisoblashning samarali va aniq usulini taqdim etish, shuningdek, mijozlar ma’lumotlarini boshqarish uchun mo‘ljallangan. Tizim foydalanuvchilarga qulay boʻlishi va banklarga kredit ballarini tez va toʻgʻri hisoblash imkoniyatini berish uchun moʻljallangan. Tizim, shuningdek, iqtisodiy jihatdan samarali bo‘lishi va banklarga mijozlar haqidagi ma’lumotlarni samarali boshqarish imkoniyatini taqdim etish uchun ishlab chiqilgan. Ushbu tadqiqotda bank moduli kredit kalkulyatori axborot tizimi, uning xususiyatlari, afzalliklari va banklar tomonidan qanday foydalanish mumkinligi haqida umumiy ma’lumot beriladi. Tadqiqot, shuningdek, tizimni joriy etishda banklar duch keladigan muammolarni o'rganib chiqadi va tizimni takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar beradi. Nihoyat, tadqiqot tizimning banklar va ularning mijozlariga potentsial ta'sirini baholash imkonini beradi.