Axborotni ikkita belgi yordamida kodlash

Axborotni ikkita belgi yordamida kodlash
Aytib o‘tilganidek, kompyuter belgilarning o‘zini emas, balki shu
belgilarni ifodalovchi signallarni farqlaydi. Bunda belgilar signalning
ikkita (magnitlangan yoki magnitlanmagan; tok bor yoki tok yo‘q
va h.k.) qiymati bilan ifodalanadi. Shartli ravishda bu signalning
birinchisini 1 raqami bilan, ikkinchisini esa 0 raqami bilan bel­
gilash qabul qilingan bo‘lib, bunday kodlash axborotni ikkita belgi yordamida kodlash(qisqacha, ikkilikda kodlash) nomini olgan.
Shuning uchun kompyuterda saqlanayotgan, qayta ishlanayotgan va
uzatilayotgan axborot (son, matn, rasm, tovush) 0 va 1 raqamla­
rining ketma­ketligi ko‘rinishida kodlanishi shart. Ikkilikda kodlash
orqali barcha axborot ikkita belgidan iborat, ya’ni quvvati 2 ga
teng bo‘lgan alifbo tilida xabarko‘rinishida yoziladi.
Odatda, kompyuterda tekis kodlash usuli qo‘llanadi, ya’ni ax­
borotning belgilari 0 va 1 raqamlarining bir xil miqdordagi ket­
ma­ketligi ko‘rinishida ifodalanadi. Kodning uzunligi kodlash uchun
zarur bo‘lgan variantlarning miqdori bilan aniqlanadi. Ikkilikda kod­
lashda faqat 2 ta belgi qatnashgani uchun m ta razryadli (xonali,
uzunlikdagi) bir­biridan farqli variantlar soni
N=2m
formula bilan hisoblanadi. Masalan, diada kodida 2
2
=4 ta, triada
kodida 2
3
=8 ta, tetrada kodida 24
=16 ta bir­biridan farqli variant
borligini ko‘rgansiz. Agar ikkilik raqamidan iborat kod uzunligi 8
ta razryadli bo‘lsa, u holda 2
8
=256 ta turli xil belgini kodlash
mumkin bo‘ladi. Umuman, bizga B ta signalni yoki belgini ikki­
likda kodlash kerak bo‘lsa, u holda ikkilik kodi uzunligi (razryadi)
bo‘lgan msoni quyidagi tengsizlikdan aniqlanadi:
2
m–1
< B ≤2
m
.
Masalan, 123 ta ismni kodlash uchun 2
m–1
< 123 ≤2
m
tengsiz­
likdan ikkilik kodi uzunligi 7 ga teng ekanligini aniqlaymiz.
Kompyuterda yuqori va quyi registrdagi lotin va kirill harflari,
o‘nlik sanoq sistemasi raqamlari, qavslar, tinish belgilari, arifmetik
amal va boshqa belgilarni kodlash uchun 8 razryadli ikkilik kodlari
yetarli bo‘ladi. Shu uzunlikdagi ikkilik kodlari asosida jahon an­
dazalaridagi quyidagi kodlash jadvali – ASCII(American Standard
Code for Information Interchange) jadvali qabul qilingan.