Ayiqtovondoshlar oilasiga mansub dorivor o’simliklar Ayiqtovondoshlar-Ranunculaceae - Ayiqtovondoshlar (Ranunculaceae) – ikkipallalilar sinfining ayritojlilar kenja sinfiga mansub oʻsimliklar oilasi. A. asosan koʻp yillik (ba’zilari bir yillik) oʻt. Buta yoki chala buta turlari ham uchraydi. Bar-glari ketma-ket (ba’zi turlarida qarama-qarshi) oʻrnashgan, koʻpincha yon bargchasiz, panjasimon – oʻyma yoki qirqma, oddiy (ba’zilarida murakkab). Gullari ikki jinsli, koʻpchilik turlarida toʻgʻri (akti-nomorf), ayrim turlarida qiyshiq (zigo-morf). Gulqoʻrgʻoni oddiy yoki qoʻshqavat. Sallagul (Paeonia), suvyigʻar (Aquilegia), parpi (Aconitum), isfarak (Delphinium), ayiktovon (Ranunculus) kabi turkumlarga mansub oʻsimliklarning gulkosasi, koʻpchilik turlarida esa gultojlari ham besh bargli. Aksariyat turlarida changchi va urugʻchilar koʻp. Mevalari – bargak yoki yongʻoqcha, kamdan-kam hollarda koʻsakcha shaklida. A.ning 1500 ga yaqin turi bor. Tropik zonadan boshlab shimolidagi barcha mintaqalarda uchraydi. Markaziy Osiyoda 200 dan ziyod turi (25 turkumi) bor. Oʻzbekistonda A.ning ayiktovon, isfarak, pufanak (Anemone), adonis (Adonis), suvyigʻar kabi turkumlariga mansub juda koʻp turlari oʻsadi. Ba’zilari, masalan, sallagul, isfarak, suvyigʻar xushmanzara oʻsimlik, ayrimlari esa, masalan, Adonis , ayiqtovon, parpilar dorivor oʻsimlik. A.ning ayiqtovon, parpi singari turkumlariga mansub turlarning tarkibida zaharli moddalar (alkaloid va glikozidlar) bor. Shu sababli bundam oʻsimliklar oʻsgan oʻtloqlarda mol boqish xavfli.
Adonis - Adonis bulog‘i o‘simtalar oilasiga mansub ko‘p yillik o‘t o‘simlik, Adonis bulog‘i azaldan xalq tabobatida yurak, qon tomirlari, buyraklar, jigar, tomchilar va asab kasalliklarida qo‘llanilgan. Uning shifobaxsh xususiyatlarini batafsil ilmiy o'rganish natijasida, unga asoslanib, dorilar bugungi kunda ham muvaffaqiyatli qo'llanilmoqda. Tabiatda bahor adonisi Rossiyaning g'arbiy qismida, Volga bo'yida, Shimoliy Kavkazda, Sharqiy va sharqiy hududlarda joylashgan. G'arbiy Sibir, Ukraina, Janubiy va Markaziy Evropada. O'stirilgan ham manzarali o'simlik. Unga rahmat ko'rinish u adonis, chernogoriya, moxnatik, tukli, quyon o'ti, eski eman, quyon ko'knori, sariq gul kabi juda qiziqarli xalq nomlarini oldi.
Dorivorlik xususiyatlari - Adonis o'simlik mahsulotlari tinchlantiruvchi, siydik haydovchi, og'riq qoldiruvchi, antikonvulsant ta'sirga ega, yurak faoliyatini tartibga soladi, yurak tomirlarini kengaytiradi va uning kontraktil funktsiyasini yaxshilaydi. Shu bilan birga, ular yurak mushaklarining qo'zg'aluvchanligini kamaytiradi va yurak tezligini sekinlashtiradi.
- Ular quyidagi ko'rsatkichlar uchun samarali:
- yurak nevrozi;
- yurak etishmovchiligi;
- asabiy qo'zg'aluvchanlikning kuchayishi;
- avtonom disfunktsiya;
- yurak-qon tomir etishmovchiligi belgilari bilan buyrak kasalligi;
- epilepsiya;
- nevropsikiyatrik kasalliklar;
- yurak faoliyatining buzilishi tufayli nafas qisilishi;
- sariqlik;
- isitma sharoitlar;
- oyoqlarning shishishi, tomchilar;
- uyqusizlik.
Isfarak-delphinium L - Tarqalishi: Togʼlarning Oʼrta mintaqalarida oʼtli yoki shagʼalli qiyaliklarda uchraydi. U Toshkent, Samarqand, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida uchraydi. Xom ashyoni yig‘ish va uning sifati: Isfarak ildizsiz yer usti qismi sanoat qayta ishlovi uchun dorivor xom ashyo sifatida ishlatiladi. Gullash davrida bargli yuqori qismlari, gullari yoki barcha yer usti qismi, shuningdek, to„liq pishib yetilish davrida mevalari xom ashyo sifatida yigʼiladi. Yigʼilgan xom ashyo aralashmalardan tozalanishi va yaxshilab quritilishi kerak. Kimyoviy tarkibi: Isfarakning asosiy tarkibiy qismi alkaloidlarh delsemin, elatin, kondelfin va meliktin boʼlib, ularning farmakologik xususiyatlari tegishli preparatlarni tavsiflashda quyida keltiriladi.
- Tibbiyotda qo‘llanilishi: Delsimin va boshqa isfarak alkaloidlari analogik ta‟sirga ega, bu uning bir vaqtning oʼzida mionevral sinapslarga (asab hujayrasi o„simtasi shoxlarining tegib turish sohasi – aksonning boshqa hujayralar bilan) va markaziy asab tizimiga ta‟siriga asoslangan. Uning faoliyati individual mushaklarning falaji bilan ifodalanadi – quyidagi tartibda yuzaga keladigan guruhlar: yuz, oyoqlar, qoʼllar, qorin mushaklari va oxirgi navbatda – diafragma. Xalq tabobatida isfarak barglari – astma va tutqanoqli yoʼtal, shuningdek, qoʼzgʼatuvchi, birikturuvchi vosita sifatida; gullari choy shaklida hayz koʼrish kechikkanda va yangi oʼtining sharbati yaralarni davolash uchun ishlatiladi.
The End
Do'stlaringiz bilan baham: |
