Aylana va doira

О‘ZBEKISTОN RESРUBLIKАSI
ОLIY TА’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VАZIRLIGI
СHIRСHIQ DАVLАT РEDАGОGIKА UNIVERSITETI

“MATEMATIKA VA INFORMATIKA ” FAKULTETI
“ELEMENTAR MATIMATIKA (GEOMETRIYA)” FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: Aylanada urinma va kesuvchi. Kesishuvchi
vatarlar. Urinma va kesuvchi.


BAJARDI: KENJAYEV .B.X
QABUL QILDI: ERGASHEV.I.A


CHIRCHIQ-2023
AYLANADA URINMA VA KESUVCHI. KESISHUVCHI VATARLAR. URINMA VA KESUVCHI.

Reja:
KIRISH.

I.BOB Aylana
1.1 Aylana ta`rifi. Аylаnа vа uning tеnglаmаsi
1.2 Vatarning ta`rifi va xossalari
II.BOB Aylanaga o`tkazilgan urinmani ta`rifi va xossalari:

1. 
   Kesuvchi va urinma haqidagi teorema:
   
2. 
   Uzunliklar va yuzalarni hisoblash
   

2.3 Aylanalarni urinishi va kesishish xossalari:
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Аylаnа vа uning tеnglаmаsi

T а` r i f. Mаrkаz dеb аtаlаuvchi nuqtаdаn bаrоbаr uzоqlikdа yotuvchi nuqtаlаrning to`plаmigа аylаnа dеyilаdi.

To`g`ri burchаkli kооrdinаtаlаr sistеmаsidа аylаnаning rаdiusi R vа mаrkаzi А (а ; b) nuqtаdа bo`lsin. N (х ; y) аylаnаdаgi iхtiyoriy nuqtа. Аylаnаning tа`rifigа ko`rа: АN=R.

Ikki nuqtа оrаsidаgi mаsоfаni tоpish fоrmulаsigа аsоsаn:

T еnglikning ikkitа tоmоnini kvаdrаtgа ko`tаrib, АN=R ekаnligini e`tibоrgа оlsаk kеlib chiqаdi. (1-chizmа)

1 – c h i z m a.

aylananing ixtiyoriy nuqtasi bo`lgani uchun (1.1) tenglama aylananing markazi nuqtada bo`lgan kanonik (sodda) tenglamasi deyiladi. Aylananing tenglamasi o`zgaruvchi koordinatalarga nisbatan ikkinchi darajalidir. Xususiy holda, agar aylananing markazi koordinatalar boshida bo`lsa, uning tenglamasi: (1.2)

(1.1) tenglamada qavslarni ochib va ba`zi bir ayniy almashtirishlarni bajarib, aylananing quyidagi tenglamasini hosil qilamiz:
(1.3)

Bu tenglamani 2–tartibli egri chiziqning umumiy tenglamasi (1) bilan solishtirganda aylana tenglamasi uchun quyidagi ikkita shart bajarilganini ko`rish mumkin: 1) , koordinatalar ko`paytmasi bo`lgan li had qatnashmayapti; 2) va lar oldidagi koeffisientlar o`zaro teng, ya`ni ; . Bu holda (1) tenglama (1.4) ko`rinishda bo`lib aylanani tasvirlaydi.

Agar ; ; (1.5) bo`lsa, (1.4) tenglama (1.2) tenglamaga aylanadi va, aksincha (1.1) tenglamadan (1.5) formulalar yordamida (1.4) tenglamaga o`tish mumkin.

Mumkin bo`lgan uchta holni ko`ramiz:
1) . Bu holda (1.6) tenglama va demak, unga teng kuchli bo`lgan (1.4) tenglama ham markazi nuqtada bo`lgan, radiusi dan iborat aylanani aniqlaydi.
2) . Bu holda (1.6) tenglama ko`rinishga ega bo`ladi. Ushbu tenglamani va demak, unga teng kuchli bo`lgan (1.4) tenglamani haqiqiy yagona nuqtani tasvirlaydi.
3) bo`lsa, (1.6) yoki (1.4) tenglamaning radiusi mavhum bo`lib, bu holda haqiqatda aylana mavjud bo`lmasa-da, umumiylik nuqtai nazaridan mavhum aylana deyiladi.
T a` r i f. Aylana bilan umumiy bitta nuqtaga ega bo`lgan to`g`ri chiziq aylanaga o`tkazilgan urinma deyiladi. Agar aylananing biror nuqtasining koordinatasi bo`lsa, u holda bu nuqtadan aylanaga o`tkazilgan urinmaning tenglamasi (1.2) tenglama uchun (1.7), yoki (1.1) tenglama uchun (1.8). ko`rinishda yoziladi.


1 – m i s o l. Markazi nuqtada va radiusi 3 ga teng bo`lgan aylananing tenglamasini tuzing.


Y e c h i s h . ; , . Bularni (1.1) formulaga qo`yamiz:


J a v o b:


2 – m i s o l. Markazi nuqtada bo`lgan va nuqtadan o`tadigan aylana tenglamasini tuzing.


Y e c h i s h . Radiusni aylana markazidan uning birorta berilgan nuqtasigacha bo`lgan masofa sifatida topamiz. Ikki nuqta orasidagi masofani topish formulasidan foydalansak:


J a v o b:


3 – m i s o l. va nuqtalardan va markazi absissalar o`qida bo`lgan aylananing tenglamasini tuzing.
Y e c h i s h . Aylananing markazi bo`lsin. U holda ikki nuqta orasidagi masofani topish formulasiga ko`ra . Bu ifodani soddalashtirib, quyidagini topamiz: ;
. Aylananing tenglamasi: .


4 – m i s o l. Aylananing radiusini va markazining koordinatalarini toping:


Y e c h i s h . Berilgan tenglamani ushbu ko`rinishda yozamiz:

va ikki hadlarni to`la kvadratlargacha to`ldirib, ushbuni hosil qilamiz: yoki , bundan ; , .





2. Vatarning ta`rifi va xossalari:
Vatar deb aylananing ikki nuqtasini tutashtiruvchi kesmaga aytiladi.
Vatarning asosiy xossalari:
a) diametr vatarni teng ikki bo`lib, unga perpendikulyardir.
b) teng vatarlar aylana markazidan teng uzoqlikda joylashadi
va aksincha aylana markazidan teng uzoqlikdagi vatarlar o`zaro teng.
v) agar ikki vatar M nuqtada kesishsa
quyidagi munosabat o`rinli:

AM  MB = CM  MD