Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

 
САҚ-САРМАТ ДӘУІРІНДЕГІ ҰЛЫ ДАЛА (б.з.б. VII-IV ғғ.) 
 
Ерте темір дәуірінің археологиялық мәдениеттердің таралу ауқымы 
және олардың пайда болу мәселесі 
Сақ дәуірі археологиялық ескерткіштерінің хронологиясы мен кезеңдері. 
Ежелгі тайпалардың қоныстануы туралы жазба деректер: антикалық деректер, 
көне парсы сына жазбалары, Авеста. Қазақстандағы ерте темір дәуірінің 

---

зерттелуі. Тасмола мәдениеті: мерзімі, таралу аймағы, қорғандар мен заттай 
мәдениетінің ерекшеліктері. Пазарық қорғаендары туралы тың мәліметтер. Ақ-
Алақ, Жоғары- Қалжын, Берел қорымдары. Ғұрыптық құрылыстар. Адамды 
жерлеудегі ерекшеліктер. Заттай мәдениет. З.Самашевтің зерттеулері. Сармат 
археологиялық мәдениеті. Сарматтар. Хронологиясы. Мәдениеттің алғашқы 
және кейінгі таралған аумағы. Мәдениетті жасаушылардың тілдік белгісі. 
Мәдениетті жасаушылардың тарихи тағдыры. Сарматтардың шаруашылығы 
және оның эволюциясы. Сармат археологиялық мәдениетіндегі жерлеу дәстүрі. 
Ғұрыптық құрылыстар. Кейінгі сармат мәдениетіндегі адам бас сүйегінің 
деформацияға ұшырауы. Жерлеу инвентары. Сарматтардың қару-жарағы мен ат 
әбзелдері. Ыдыстар. Сарматтардың қол өнері. 
 
Ерте темір дәуіріндегі тайпалардың этно-саяси және әлеуметтік 
тарихы(сақтар, массагеттер, сарматтар, исседондар).
Сақ-массагет мәдениеті. Мерзімі, таралу аймағы, ескерткіштері. Арал маңы 
сақтары (Оңтүстік Түгіскен мен Ұйғарақ қорымдарының материалдары 
бойынша): хронология, жерлеу ғұрпы, қару-жарақ, ат әбзелдері, аңдық стиль 
өнері. Жетісудағы жерлеу дәстүрі. Бесшатыр қорымы. «Есік» патша қорғаны- 
сақ-массагеттер мәдениетіне тән ескерткіш. Шілікті қорғандары. К.Ақышевтің 
зерттеулері. Сақтар мен сарматтардың саяси құрылымдары. Сақ тайпалары 
бірлестіктерінің қалыптасуы. Сақ қоғамынндағы әлеуметтік-саяси құрылым. 
Сақтардың Ахеменидтер әулетімен өзара байланысы. Сақтардың грек-парсы 
соғыстарына қатысуы. Сақтардың Ескендір Зұлқарнайын (Александр 
Македонский) жаулаушылығына қарсы күресі. Сармат-алан әскери одағы. 
Аорстар мен роксаландар. Мекендеген аумақтары. Яньцай мемлекеті. Ғұн, қаңлы 
мемлекеттерімен қарым-қатынасы.