B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov

qarorlarni 
qayta 
ko’rib 
chiqish 
imkoniyatlari to’g’risidagi axborotga muhtoj. Rejalashtiruvchi o’zi qabul 
qilgan qaysi qarorlar keyingi davrlarda qanday hajmda qayta ko’rib 
chiqilishi, modifikastiyalanishi va ularga aniqliklar kiritilishi mumkinligini 
bilishi lozim. Uzoq istiqbol uchun qabul qilingan va reja davrida qayta 
ko’rib chiqilmaydigan qarorlar muvaffaqiyatga erishish uchun xatarlar 
bilan bog’liq.
Maqsadlar, tashqi 
muhit ma’lumotlari, korxonaning ahvoli 
to’g’risidagi ichki ma’lumotlar, rejalashtirilayotgan o’zgarishlar, muayyan 
muqobil variantlarning maqsadlarga erishishga ta’siri, shuningdek rejani 
ehtimoliy qayta ko’rib chiqishlarning har tomonlama va muntazam tahlil 
qilinishi pirovardida xato qarorlarni qabul qilish xatarini pasaytiruvchi va 
ko’zlangan maqsadlarga erishish imkoniyatini oshiruvchi rejalarni ishlab 
chiqishga ko’maklashishi zarur.
Agar rejalashtirish jarayoni boshdan oxirigacha ko’rib chiqilsa, 
unda alohida davr (faza)larni ajratish mumkin. Har bir davr alohida 

---

68 
vazifalarning qo’yilishi bilan tavsiflanadi va boshqa davrlar bilan 
bajarilishning izchilligi va axborot almashish bilan tizimli bog’langan. 
Alohida davrlar vazifalarining mazmunini alohida vazifalardan chiqarish 
mumkin. Ularni turli darajada detallashtirilgan holda aniqlash mumkin. 
Birinchi yondashuvda shuni aytish mumkinki, rejalashtirish va boshqarish 
jarayonlari muammolarni shakllantirish, muammolarni hal etish, ijro, 
nazorat va qarorning bajarilishini ta’minlash bosqichlarini qamrab 
oladi. Agar ushbu bosqichlarni tabaqalashtiradigan bo’lsak, unga 
quyidagilar kiradigan qismlarga ega bo’lamiz:

maqsadlarni ishlab chiqish;

muammolarni qo’yish; 

muqobil variantlarni topish; 

prognozlashtirish; 

qarorlarni baholash va qabul qilish; 

ijro; 

reja ko’rsatkichlarini aniqlash; 

amaldagi ko’rsatkichlarni hisoblab chiqish; 

amaldagi va reja ko’rsatkichlarini taqqoslash (rejaning faktdan 
farq qilishini aniqlash); 

farqlarni tahlil qilish, tuzatishlar kiritish choralarini ko’rish.
Maqsadlarni ishlab chiqish, muammolarni qo’yish, muqobil 
variantlarni topish, prognozlashtirish, qarorlarni baholash va qabul qilish 
bosqichlari rejalashtirish jarayoniga kiradi. Reja topshirig’i tanlanganidan 
keyin amalga oshiriladigan tadbirlar, ya’ni ijro, reja ko’rsatkichlarini 
aniqlash, amaldagi ko’rsatkichlarni hisoblab chiqish, amaldagi va reja 
ko’rsatkichlarini taqqoslash, farqlarni tahlil qilish, tuzatishlar kiritish 
choralarini ko’rish “ijroni boshqarish” yoki “tor ma’nodagi boshqaruv” 
nomi bilan umumlashtirilgan. Ijroni boshqarish, shu tariqa, rejalashtirish 
va yakuniy nazorat, umumiy nazorat o’rtasidagi ijroni, shuningdek 
qarorning ijrosini ta’minlashni qamrab oladi. Nazorat, shu tariqa, ijroni 
boshqarish davrlaridan birini hosil qiladi.
Agar dastlabki davr boshida nafaqat ushbu davrning muqobil 
variantlari bo’yicha, balki qarorlar daraxti muqobil variantlarining butun 
zanjiri bo’yicha majburiy qaror qabul qilinsa, u holda gap qat’iy 
rejalashtirish haqida boradi.
Agar korxonani umumiy rejalashtirish kelgusi rivojlanish haqidagi 
to’liq axborot mavjud bo’lgan holatda amalga oshirilsa, bunday yondashuv 
maqbul bo’ladi. Chunki axborot to’g’risidagi bunday taxmin haqiqatdan 

---

69 
juda yiroq bo’lganligi bois, amaliyotda qat’iy rejalashtirishning zaif 
nuqtasi mavjudligi, xususan, kutilayotgan vaziyatlar paydo bo’lmaganda 
barcha keyingi qarorlar qabul qilingan va boshqa mos qarorlarni qabul 
qilib bo’lmaydigan holat aniqlanadi. Alohida rejalar qat’iy rejalashtirishda 
optimallashtirish modellaridan birining yordamida yoki tajriba asosida 
aniqlanadi. Qat’iy rejalashtirishning ikkala holatida ham amalda 
rejalashtirilayotgan muammoning optimal tarzda hal etilishiga erishishni 
kutish 
amri 
mahol. 
Rejalashtirishning 
ushbu 
usuli 
predmetli 
muvofiqlashtirishni va alohida rejalar va butun tizimning amalga 
oshirilajakligini ta’minlaydi.