B. S. Jamilova f. S. Safarov ona tili va bolalar adabiyoti fanidan ilmiy termin va tushunchalar

O
OBRAZLAR SISTEMASI Badiiy asardagi bir-biri bilan uzviy bog‘langan ob­raz­lar tizimi. Amaliyotda obrazlar sistemasi deyilganda kopincha asrdagi personajlar tizimi nazarda tutiladi, biroq bu terminning tor ma’nosidir. Zero obrazlar sistemasi faqat personajlardan emas, balki badiiy voqelikni tashkil qilayotgan jami (narsa, hodisa, joy va h. k.) obrazlardan tashkil topadi.
OCHERK (rus. очеркать – tasvirlash) Epik turning kichik shakli, badiiy-pub­litsistik janr. Ocherk hajm e’tibori bilan hikoyaga yaqin turadi, lekin undan qator jihatlari bilan farqlanadi. Avvalo ocherk konflikt asosida rivojlanib yechimga inti­luvchi sujetga ega emas. Hikoyada hayotdagi voqealar ijodiy tafakkur kuchi bilan qayta ishlanib badiiy voqelikka aylantirilsa, ocherkda mavjud voqelikning xarakterli (muallif maqsadiga mos) jihatlarini tanlab olib tasvirlash bilan cheklaniladi. Bosh­qacha aytsak, ocherk hamisha hujjatlilik xususiyatiga ega: unda tasvirlangan voqea­lar hayotda mavjud, voqealar haqiqatda yuz bergan va h. k. Hikoya badiiy obrazlar vositasida fikrlaydi. Ocherkda esa muallif mushohadalari faktografik va illustrativ obrazlarga tayanadi; hikoyaning markazida muhit bilan aloqadagi shaxs tursa, ocherk­ning markazida ijtimoiy muhitning shaxs orqali qo‘yilayotgan muammolari turadi.
OKSIMORON (yun. oxymoron – zakiyona nodonlik) Badiiy ko‘chim tur­lari­dan biri bo‘lib, tarkibidagi qarama-qarshi ma’noli tushunchalar yangi bir kutilmagan ma’no­ni keltirib chiqaradi. Oksimorondagi mana shu xususiyat kuchli obrazlilik kasb etadi. Masalan:
Uyg‘on, ey malagim, tur o‘rningdan, tur,
Otashin muzlarda isinaylik yur.
Yong‘inli daryoda quloch otaylik,
Bu yerdan ketaylik, faqat ketaylik. (Rauf Parfi)
OQ SHE’R (ruschadan kalka: «beliy stix») Muayyan o‘lchovga ega bo‘lgani holda misralari o‘zaro qofiyalanmagan she’r. Oq she’r shoirga o‘z fikri va hissiyotini to‘laroq ifodalash imkonini beradi, undagi ritmik izchillik esa she’r g‘oyasiga kuchli ta’sirchanlik bag‘ishlaydi. Masalan:
Og‘ushiga olar kunduzni
Kunduz kabi yorug‘ bu kecha…
Kechalarning kechalik yodi
Asta tongning mayidan ichar.
Kuzatib qo‘y tunlar yodini. (R. Parfi)
Bu she’r to‘qqiz bo‘g‘inli barmoq vaznida yozilgan bo‘lib, unda shu o‘lchov butun she’r davomida saqlanadi, lekin misralari o‘zaro qofiyalangan emas.