B u X o r o d a V l a t u n IV e r s it e t I r a h im V o h id o V h u s n id d in es h o n q u lo V

0 ‘ZBEKIST0N  RESPUBLIKASI  OLIY VA 0 ‘RTA 

MAXSUS  TA’LIM  VAZIRLIGI

B U X O R O   D A V L A T   U N IV E R S IT E T I

R A H IM   V O H ID O V  

H U S N ID D IN   ES H O N Q U LO V

0 ‘Z B E K   M U M T O Z  

A D A B I Y O T I   T A R I X I

(Eng  qadimgi  davrlardan  XVI  asr  oxirigacha)

Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan 

respublika universitet hamda pedagogika institutlari o‘zbek filologiyasi 

fakultetlari  bakalavriati  ixtisosligining  I -I I   bosqich  talabalari  uchun 

o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

O4  zbekiston  Yozovcbilar  uyushmasi  Adabiyot  jamg‘armasi  nasbriyoti

Toshkent  —  2006

www.ziyouz.com kutubxonasi

Rahim Vohido?,  Husniddin  Eshonqulov.  0 ‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi.  0 ‘quv qo‘llanma.  - 

Т .:  0 ‘zbekiston  Yozuvchilar uyushmasi  Adabiyot jamg‘armasi  nashriyoti,  2006.  528  b.

Qo‘llanma  Respublika  oliy  o‘quv  yurtlari  o‘zbek  filologiyasi  fakultetlari 

bakalavriat ixtisosligining I-II bosqich talabalariga o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi 

fanidan o‘quv-qo‘llanma sifatida  mo‘ljallangan.  Unda bakalavriat ixtisosligi o‘quv 

rejasida o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi fanidan o‘tilishi ko‘zda tutilgan  166 soatlik 

ma’ruza va amaliy  mashg‘ulotlarga doir mavzular haqida fikr yuritiladi.

Qo‘lingizdagi  kitobda  eng  qadimgi  adabiy  yodgorliklardan  XVI  asr  oxiriga 

qadar  bo‘lgan  mumtoz  adabiyot  vakillari  haqidagi  ma’lumotlar  qamrab  olingan. 

Mualliflar  mustaqillikning  ma’naviy  merosni  tadqiq  qilish  uchun  yaratgan 

imkoniyatlarini inobatga olgan holda mavzulami milliy istiqlol mafkurasi tamoyillari 

ruhida yoritishga uig‘u berishadi.

Mas’ul  muharrir: 

B.N.Valixo‘jayev

0 ‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi haqiqiy 

a’zosi, jumhuriyatda  xizmat  ko‘rsatgan  fan  arbobi, 

professor.

Taqrizchilar: 

H. G‘.Ne’matov

Filologiya fanlari doktori,  0 ‘zbekistonda xizmat 

ko‘rsatgan  xalq  ta’limi  xodimi,  professor;

I.Ch.Haqqulov

filologiya fanlari doktori;

D.I.Salohiy

filologiya fanlari doktori.

©  O4  zbekiston  Yozuvchilar  uyushmasi 

Adabiyot jamg‘armasi  nashriyoti,  2006.

www.ziyouz.com kutubxonasi

M U Q A D D IM A   0 ‘R N ID A

Istiqlol yuksak ilohiy ne’mat sifatida nafaqat turmush taizimizga,  balki 

madaniy-ma’naviy hayotimizga ham teran kmb bormoqda. Yurtdoshlarimizni 

barkamol  shaxs  qilib  tarbiyalash  yo'lidagi  sa’y-u  harakatlar  boshida 

Respublikamiz Prczidenti  I AKarimovning tuiganllgi va axloqiy-ma’naviy 

tarbiyaning Davlat dasturi maqomiga ko'taririlishi ham mustaqilHk sharofati 

hisoblanadi.  0 ‘n  besh  yildirki,  qatag'onga  uchragan  an’analarimiz,  islom 

dini  va  tasawuf,  uning  badiiy adabiyotga  ta’siri  masalalarida  ochiq-oydin 

mushohada  yuritish  imkoniyati  tug'ildi.  Shuning  uchun  bu  jabhadagi 

ishlarimizda  yurt  sarvarining  quyidagi  dono  ko‘rsatmalari  g‘oyaviy  asos 

vazifasini  o‘tayotir 

“Xalqimiz  asrlar  osha  yasbab  kelgan  an’analari,  urf- 

odatlari,  tili  va  ruhi  negiziga  qurilgan  m illiy  m ustaqillik  m afkurasi 

umuminsoniy  qadriyatlar  bilan  mahkam  uyg‘unlashgan  holda  kelajakka 

ishonch  tuyg‘usini  odamlar  qalbi  va  ongiga  yetkazishi,  ulami  Vatanga 

muhabbat,  insonparvarlik  mhida  tarbiyalashi,  haloDikni,  mardlik  va  sabr- 

bardoshlilflmi,  adolat  tuygiisini,  bilim  va  ma’rifatga  intflishni  tarbiyalash 

yo‘lida xizmat qilmog‘i lozim” 

(Karimov I. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 

Asarlar.  3-jild,  Toshkent:  “0 ‘zbekiston”,  1996,  283-bet).

Ozodlik tufayli badiiy asami sun’iy tarzda soxtalashtirib tahlil hamda 

taig‘ib  qilish  tamoyillariga  xotima  berildi.  Bir  davrda,  birday  tarixiy 

sharoitda  ijod  qilgan  qalamkashlami,  yaxht  adabiyotni  “diniy-mistik”, 

“feodal-saroy  (klerikal)”,  “xalqchil  adabiyot”  kabi  bo‘lakchalarga 

ajratishning  noo'rinligi  tobora  oydinlashib  qoldi.  Yurtboshimiz  o‘rinli 

e’tirof etganidek: 

“...Tafakkur  ozod  bo‘lmasa,  ong  va  shuur  tazyiqdan, 

qullikdan  qutilmasa  inson  to‘la ozod bo‘lolmaydi” 

(0 ‘sha kitob,  34-bet).

Shukronalar  bo‘lsinki,  jannatmakon  0 ‘zbekiston  bo'ylab  bugun 

hur  fikrlilik  shabadasi  esmoqda.  Uning  hayotbaxsh  epkini  mumtoz 

adabiyot olamiga,  insonparvar dinimiz va tasawufga ham sezilarli ta’sir 

o‘tkazdi.  Asrlar  bag‘rida  bo‘y  cho‘zgan  mumtoz  badiiy  yaratmalami 

o‘z  qonuniyatlari  asosida  tahlil  va  tadqiq  qilish  tobora  teranlashib 

bormoqda.  Tariqat  pirlari  asarlarini  forsiydan  turkiyga  taijima  qilish, 

ilmiy tahlildan o'tkazish va nashr etish borasida jiddiy yutuqlarga erishildi.

“Inson va uning bar tomonlama uyg‘un kamol topisbi va farovonligi, 

shaxs  m anfaatlarini  ro ‘yobga  chiqarishning  sharoitlarini  va  ta’sircban 

mexanizmlarini  yaratish,  eskirgan  tafakkur  va  ijtim oiy  xulq-atvom ing 

an dozaiarni  o ‘zg a rtirish   resp ublikada  am alga  o sh irilay o tg an

www.ziyouz.com kutubxonasi

islohotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi  kuchidir” ,-deyiladi

Kadrlar  tayyorlashning  milliy  dasturida.

‘Ta’lim to‘g‘risidagi  Qonun  va  Kadrlar tayyorlashning  mffliy  dasturini, 

ayniqsa, uning ikkinchi bosqichi-sifat pog'onasi talab-tamoyillafini hayotga 

tadbiq etish yo'lidagi harakatlar respublikamizda kun sayin qanot yoymoqda. 

Ayni paytda o‘rta umumiy ta’lirn maktablari  Davlat standartlarining ishlab 

chiqilishi,  fanlar  bo'yicha  takomillashgan  Dasturlaming  amaliyotga  joriy 

qilinayotganligi quvonchli holdir.  Qayd etilgan yangi dasturlaming afealligi 

shundaki,  unda  bilimdon  o‘quvchini  tarbiyalash  bosh  muddao  bo‘lmay, 

balki  barkamol  avlodni  (shaxsni)  shakllantirish  diqqat  markazida  tutiladi. 

Tabiiyki,  bunday  jarayonda  badiiy  adabiyotning,  jumladan,  umrboqiy 

qadriyatlarimiz,  islomiy-tasawufiy  sarchashmalar  va  mumtoz  asariaming 

o‘mi  beqiyos  kattadir.  Ayrimlari  aytilgan jihatlami  nazanda  tutib,  biz  ilk 

tajriba sifatida mazkur qo'llanmani yaratishga jazm etdik.

Taniqli adabiyotshunos olim,  professor N.  M.  Mallayevning  “0 ‘zbek 

adabiyoti  tarixi”  (X V II  asrgacha  ,  1-kitob)  darsligining  oxirgi  nashridan 

ham  chorak  asrdan  ziyodroq  davr  o‘tdi.  Shunday  gapni  akademik 

V.A.Abdullayev  va  professor  G ‘.  K.  Karimovlarning  “0 ‘zbek  adabiyoti 

tarixi”  (2-3-kitoblar)  darsliklari  haqida  ham  aytish  mumkin.  Mazkur 

darsliklarda,  birinchidan,  sho'ro  mafkurasining  “quyuq  changi”  o‘z 

asoratini  qoldirgan  bo‘lsa,  ikkinchidan,  ulaming  nusxalari  kamayib, 

kamyob  bo'lib  qoldi.  Bular  oliy  maktabda  mumtoz  adabiyotni  o'qitish 

borasida bir qator qiyinchiliklami keltirib chiqarayotir.  Bugun yozilayotgan 

ma’ruza  matnlari  ham  zikri  o‘tgan  bu  boradagi  talabalarimizning 

chanqoqligini yetaili darajada qondira olmaydi, albatta. Shulaiga ko‘ra biz 

bu qo'llanmani yozishga kirishdik. Buning uchun bakalavrlar tayyorlashga 

mo‘ljallangan o‘quv rcjasidagi  ma’ruza va amaliy mashg‘ulot soatlari  asos 

sifatida  qabul  qilindi.  Shuningdek,  o‘rta  umumiy  ta’lim  maktablarining 

yangi Dasturlariga tayanildi yoxud o'sha Dasturiandagi mavzulaiga alohida 

ahamiyat berildi. Shuni nazarda tutib, oliy va o‘rta umumiy ta’lim maktablari 

Dasturiarida kuzatiladigan nomuvofiqliklami hisobga olishga ham harakat 

qilindi.  Qo'llanm ani  yaratishda  m ualliflar  uchun  istiqlol  davri 

adabiyotshunosligi  yutuqlari  yo‘lchi  yulduz  vazifasini  o‘tadi.  Bizning 

dastlabki tajribamiz mahsuli bo‘lgan  qo‘llanmaning kamchiliklardan  xoli 

emasligi  tabiiydir.  Sizning  xolisona  fikr-mulohazalaringiz,  beg'araz 

tanqidingizdan  umidvormiz,  muhtaram  o'quvchi!  Ular,  shubhasiz, 

qo‘llanmaning takomillashgan nusxalarini yaratishda bizga qo‘l keladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

I-B O B

“0 ‘Z B E K   M Y M TO Z   A D A B IY O TI  T A R IX I”  FA N IG A   K IR IS H

1.1.  0 ‘zbek  mumtoz  adabiyoti  fan  sifatida

Badiiy  adabiyot  tabiat gultoji  sanalmish  hazrati  inson  bilan  egizak 

dunyo  yuzini  ko‘rgan san’at  turlaridan  biridir.  Inson  yaratilibdiki,  o‘zi 

yashayotgan borliq sir-u  sinoatlari bilan oshno bo‘lgisi,  ulardan yuksak 

shavq-zavq olgisi,  ichki kechinmalari, orzu-intilishlari,  ruhiy holatlarini 

o'zigagina  hadya  etilgan  oliy  ne’mat—so‘zda  badiiy,  bo‘yoqli  tarzda 

ifodalagisi  keladi.  Adabiyot  tarixi  esa  mana  shu  o‘ziga  xos  murakkab 

hodisaning  eng  qadimgi  davrlardan  zamonamizgacha  bo‘lgan  tarixiy 

taraqqiyot  jarayonini  o‘rganuvchi  fandir.

Badiiy  ijod  uning  nodir  namunalarini  yaratuvchi  ma’lum  bir 

xalqning  e’tiqodiy  qarashlari  majmuasidan  bahramand  bo‘ladi.  Shu 

ma’noda  u  o‘sha  xalq  dunyoqarashi,  ma’rifiy  olami  va  ma’naviyatini 

badiiy aks ettiradi.  Shunga ko'ra, alohida xalqlar nomlari bilan ataluvchi 

adabiyotlarvujudga keladi. Xalqimiz ma’naviy madaniyatining ajralmas 

tarkibiy qismi esa o‘zbek adabiyotidir.

0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng o'tmishni, 

fanlar  tarixi,  adabiy  merosni  o'iganishga jiddiy  e’tibor  qaratildi.  Milliy 

o‘zlikni  anglash,  milliy  mafkura,  ma’naviyat,  ma’rifat  kabilar  Davlat 

dasturidagi  dolzarb  masalalar  sirasidan  ustuvor  yo‘nalish  sifatida  joy 

oldi.  Shu jihatdan  mamlakat  Prezidenti  IA.Karimovning  hoziqavoblik 

va  donolik  bilan  aytgan  quyidagi  fikrlari  muhim  ahamiyat  kasb  etadi: 

“Biz ma’naviy qadriyatlami tiklashni milliy o‘zlikni angfashning o‘sishidan, 

xalqning ma’naviy sarchashmalariga, ularning ildizlariga qaytishdan iborat 

uzviy  tabiiy jarayon  hisoblaymiz” 

(Karimov  LA .  0 ‘zbekiston  X X I  asr 

bo‘sag‘asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot 

kafolatlari.  Toshkent:  ”0 ‘zbekiston”,  1997,  137-bet).

Xalqimiz ma’naviy qadriyatlarini o‘zida ifoda etgan o‘zbek mumtoz 

adabiyoti  tarixini  o'iganish  barkamol  avlod  qalbida  m illiy  iftixor 

tuyg‘ularini shakllantirilishiga ulkan hissa qo'shishi bilan ahamiyatlidir.

1.2.  0 ‘zbek  mumtoz  adabiyoti  tarixining  tarkibiy  qism lari

Uzoq  yillar  davomida  o‘zbek  adabiyoti  fan  sifatida  dastlab  ikki 

qismga-  “0 ‘zbek adabiyoti tarixi”  va “0 ‘zbek sovet adabiyoti”  nomlari

www.ziyouz.com kutubxonasi

ostida bo‘linib  o'qitilar edi.  1917  yil  25  oktyabr bu  ikki qism  orasidagi 

chegara  sifatida  qabul  qilingandi.  Istiqloldan  so'ng  oliy  o‘quv  yurtlari 

0‘zbek filologiyasi fakultetlarida “M illiy uyg‘onish davri o‘zbek adabiyoti” 

kursi  o‘qitila  boshlandi.  U  o‘z  ichiga  xalqimiz  tarixining  nihoyatda 

ziddiyatli  va  murakkab,  mafkuralar  kurashi  davri  1865-1929  yillar 

oralig‘i  adabiyotini  qamrab  oladi.  Mustaqillik  sharofati  tufayli  X IX  

asming  oxirlarida  shakllanib,  X X   asr  boslilarida  bo‘y  ko'rsatgan,  20- 

yШarda esa o‘sha davming g‘oyatda shiddatli tazyiqlariga bardosh berib 

chinakam  adabiyotga  aylangan jadid  adabiyotini  izchil  va  mukammal 

o'rganish  imkoniyati  vujudga  keldi.  Jadid  adabiyotining  mazmun- 

mohiyatini  milliy  uyg‘onishning  hayotbahsh  g‘oyalari  tashkil  qilardi. 

M illiy uyg'onish davri o‘zbek adabiyoti xalqimizning ko‘p asrlik adabiiy 

an’analaridan  bahramand  boigan  badiiy  tafakkurimizning  porloq 

sahifalaridan  biri,  ayni  choqda  bugungi  yangi  o‘zbek  adabiyotining 

tayanch sarchashmasi sanaladi.  Shunday qilib, o‘zbek adabiyotini dastlab 

quyidagi  uch  qismga  bo‘lib  o‘iganish  maqsadga  muvofiqdir:

1.

  0 ‘zbek  mumtoz  adabiyoti  tarixi 

(Eng  qadimgi  davrlardan  X IX  

asr  o‘rtalarigacha).

2. 

M illiy   uyg‘onish  davri  o‘zbek  adabiyoti 

(X IX   asr  II  yarmidan

X X   asming  20-yillarigacha).

3. 

Yangi  o‘zbek  adabiyoti 

(1930  yildan  hozirgacha).

0 ‘zbek  mumtoz  adabiyoti  tarixi  xalqimizning  qadim  zamonlardan 

X IX   asming  o'rtalarigacha  vujudga  kelgan  noyob  badiiy  durdonalari 

haqida bahs yuritadi. Tabiiyki, bu ming yilliklarga cho‘ziladigan jarayonda 

dunyo  yuzini  ko‘rgan badiiy asarlarda xalqimizning  dastlabki e’tiqodiy 

qarashlaridan  tortib  X IX   asrning  o‘rtalarigacha  yashab  ijod  qilgan 

qalamkashlarimizning  irfoniy-falsafiy,  adabiy-badiiy,  ilohiy-ma’naviy 

qarashlari  o‘z  ifodasini  topgan.  0 ‘zbek  mumtoz  adabiyoti  tarixi  mana 

shu  uzoqqa cho'zilgan  murakkab jarayonda vujudga kelgan  turli xil va 

janrlardagi badiiy asarlami o‘z ichiga oladi. Nazm va epos asriar davomida 

o‘zbek  mumtoz  adabiyotining  asosiy  xillaridan  bo‘lib,  taraqqiy  topib 

keldi.  G ‘azal,  ruboiy,  qasida,  masnaviy,  muxammas,  musaddas,  qit’a, 

taije’band,  tarkibband  (v.h.)  masal,  hikoya  va  shu  kabilar  esa  keng 

tarqalgan  adabiy  janrlar  sanaladi.

Kishilik tarixida yozuv paydo  bo'lmasdan  awal  badiiy  ijod  og'zaki 

shaklda  taraqqiyot  bosqichlarini  bosib  o‘tdi.  Yozuv-insoniyatning  eng 

muhim  kashfiyotlaridan biridir.  Xat  kashf etilgandan  so‘ng  badiiy  ijod

www.ziyouz.com kutubxonasi

pg'zaki va yozma shaklda yonma-yon taraqqiy qila boshladi. Garchi og'zaki 

adabiyot  yozma  adabiyotning  vujudga  kelishi  uchun  ma’naviy  zamin 

bo‘lgan bo‘lsa-da,  badiiy ijodning bu har ikkala shakli vaqti-vaqti bilan 

bir-birini  to‘ldirib,  sayqallashtirib,  boyitishda  davom  etdi.  Natijada, 

«Tohir  va  Zuhro»,  «Bo‘z  o‘g‘lon»,  «Yusuf Ahmad»,  «Kitobi  podsho 

Jamshid»,  «Qissasi  Farhod-u  Shirin»  «Kitobi  dada  Ko‘rqut»,  «Qissasi 

Abo  Muslim»  singari  ma’naviy  durdonalar vujudga  keldiki,  bular xalq 

og‘zaki ijodida yaratilib, kitobiy adabiyotga yaqinlashtirilgan yoki yozma 

adabiyotda vujudga kelib, keyinchalik xalq ijodi uslubida qayta “tahrir”dan 

o‘tgan  asarlardir.  Shunday  qilib,  xalq  kitoblari  ham  o‘zbek  mumtoz 

adabiyoti  tarixi  va  ham  xalq  og'zaki  ijodining  tarkibiy qismi  sanaladi.

0 ‘zbek  mumtoz  adabiyoti  tarixi  yodnomalar  (memuar),  tarixiy 

asarlar  hamda  tazkiralami  ham  o‘z  ichiga  oladi.  Ma’lumki,  o‘tmishda 

tarixnavislik badiiy  ijod  bilan  qorishiq  holda  olib  borilgan.  Muarrixlar 

biror tarixiy voqea tafsilotlarini bayon qilishda badiiy uslubga  murojaat 

etishgan. Jumladan, Alisher Navoiyning «Tarixi  muluki Ajam»,  «Tarixi 

hukamo  va  anbiyo»,  Abulg'oziy  Bahodirxonning  «Shajarai  turk», 

«Shajarai  tarokima»,  Shermuhammad  Munis  va  Muhammadrizo 

Ogahiyning  «Firdavsul-iqbol»  kabi  tarixiy  asarlari,  shuningdek, 

Zahiriddin  Bobuming  «Bobumoma»  singari qomusiy kitobidagi badiiy 

lavhalar va she’rlar yuqorida aytilgan fikrlarimizga yanada quwat beradi.

0 ‘zbek  xalqi  uzoq  yillar  davomida  Sharq  musulmon  olami, 

shuningdek,  Hindiston, Yunoniston,  Gurjiston,  Rusiya kabi mamlakatlar 

bilan siyosiy-iqtisodiy, tarixiy-madaniy aloqada bo‘lib kelgan.  Mana shu 

aloqalaming samarasi o'laroq taijima adabiyoti ham vujudga keldi. 0 ‘zbek 

tiliga  tojik,  eron,  ozarbayjon,  hind,  arab  va  boshqa  xalqlaming  badiiy, 

ilmiy hamda tarixiy asarlari tarjima qilindi. Nizomiyning «Maxzanul-asror», 

«Xusrav  va  Shirin»,  «Hafl  paykar»,  Shayx  Sa’diyning  «Guliston», 

«Bo‘ston»,  Nuriddin  Abdurahmon  Jomiyning  «Bahoriston»,  «Yusuf va 

Zulayho»,  «Layli  va  Majnun»,  «Silsilat  uz-zahab»  («Oltin  zanjir»), 

«Iskandar  xiradnomasi»,  «Salomon  va  Absol»,  Badriddin  Hiloliyning 

«Shoh va gado», hind donishmandlik xazinasining nodir namunasi «Kalila 

va  Dim na»,  mashhur  arab  ertaklari  majmuasi  «Ming  bir  kecha», 

Mirxondning  «Ravzat  us-safo»,  Zayniddin  Mahmud  Vosifiyning 

«Badoye’ ul-vaqoe’» kabi asarlari shular jumlasidandir. Tarjima adabiyoti 

xalqlar  o'rtasidagi  o'zaro  madaniy—adabiy  aloqa va  do‘stlik  rishtalarini 

mustahkamlashga, shuningdek, o‘zbek xalqining jahon xalqlari adabiyoti

www.ziyouz.com kutubxonasi

bilan yaqindan tanishishiga xizmat qilib keldi. 0 ‘zbek tiliga tarjima qilingan 

asarlar  muayyan  tarixiy  sharoitning  ma’naviy  ehtiyoji,  talabi  bo'lib, 

ular o‘zbek yozma adabiyoti va  xalq og‘zaki  ijodi  tajribalarining yanada 

boyishi,  teran  ma’no  va  quyuq  ranglar  bilan  to'lishishiga  ijobiy  turtki 

bo‘ldi. 0 ‘tmish adabiyotida qo‘llangan taijima istilohiga mazkur atamaning 

bugungi talqinlari nuqtai  nazaridan  munosabatda bo'lmoq pand berishi, 

bir yoqlama xulosalarga olib kelishi mumkin. Chunki mumtoz mutaijimlar 

asliyatga  hozirgi  taijimonlarga  nisbatan  ancha  erkin  va  o‘ta  ijodiy 

munosabatda  bo'lishgan.  Oqibatda  ular  qalamidan  chiqqan  asarlaiga 

nisbatan  taqimani  qo‘llash  kamlik  qilgandek bo'lib  tuyula beradi.  Qutb 

Xorazmiy X IV  asrda  fors  tilidan o'zbek tiliga taijima qilgan  “Xusrav va 

Shirin”  (Shayx  Nizomiy),  Sayfi  Saroyi  (X IV   asr)  o'zbek  tiliga  o'girgan 

“ G u listo n ”  (Shayx  S a ’d iy),  M avlono  X iro m iy  ( X IX   asr) 

o‘zbekchalashtiigan  “Chor  darvesh”,  «Ra’no  va  Zebo»  “To'tinoma” 

kabi asarlar bilan kechgan ijodiy mehnat haqida ham ana shunday fikmi 

aytish joizdir.  Ayrimlari  eslatilgan  fazilatlariga  ko‘ra,  taijima  adabiyoti 

ham o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixining tarkibiy qismi  sanaladi.

0 ‘tmishda  yaratilgan  adabiyotshunoslikka  oid  asarlami  ham  o‘zbek 

mumtoz adabiyoti tarixi o‘z ichiga oladi. Shayx Ahmad Taroziyning «Funun 

ul-balog‘a»,  Davlatshoh ibn Baxtishohi Samarqandiyning «Tazkirat ush- 

shuaro»  Alisher  Navoiyning  “Majolis  un-nafois”,  “Mezonul-avzon”, 

“ Muhokamat  u l-  lug'atayn”,  “Nasoyim  ul-m uhabbat”,  Bobur 

Mirzoning  “Muxtasar”  yoki  “Aruz  risolasi”,  Fazliy  Namangoniyning 

“Majmuat  ush-shuaro”  kabi  asarlari  shular jumlasidandir.

1 .3 .0 ‘zbek mumtoz adabiyotining boshqa turdosh fanlar bilan aloqasi

Adabiyot  boshqa  fanlar  singari  borliqning  sir-u  sinoatlari,  insonning 

ruhiy-m a’naviy  olami  kashfiyotlari  haqida  tasavvur  beruvchi  ilm 

tarmoqlaridan biridir.  Bu jihatdan  u  boshqa  fanlaiga juda  yaqin turadi. 

Adabiyotning fan va boshqa san’at turlaridan jiddiy farqi esa uning ifoda 

uslubida ko‘rinadi.  Fanning tarmoqlari hayot, borliq,  inson taqdiri bilan 

bog‘liq jarayonlami ma’lum kuzatish,  izlanish,  tajribalar hosilasi bo'lgan 

umumlashmalaiga tayanib, ulami ilmiy uslubda umumlashtirsa, adabiyot 

o‘sha murakkab jarayonlami obrazli badiiy aks ettirish bilan shug'ullanadi. 

Obrazlilik badiiy uslub vositasida vujudga kelib,  kishining ruhiy-manaviy 

olamiga ta’sir etadi. Shuning uchun adabiyot jamiyatdagi muayyan tabaqa, 

toifa, soha vakillariga mo‘ljallanmay, ommaviylik kasb etadi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Badiiy adabiyotning obraz yaratuvchi muhim quroli so‘z bo‘lganligi 

bois o'zbek mumtoz adabiyoti bevosita til tarixi bilan uzviy aloqadorlikda