Badiiy asar tahlili

BADIIY ASAR TAHLILI

1.O‘lmas Umarbekov 1934 yil 25 yanvarda Toshkent shahrida tug‘ilgan. O‘rta Osiyo universitetining filologiya fakultetini tugatgan. Ilk kitobi — «Hikoyalar»; «Xatingni kutaman», «Yurak so‘zlari» «Qiyomat qarz» , «Yer yonganda» kabi hikoya to‘plamlari nashr etilgan. U «Odam bo‘lish qiyin» «Fotima va Zuhra» romanlari hamda «Sevgilim — sevgilim» «Kimning tashvishi yo‘q» «Urush farzandi» «Yoz yomg‘iri» «Oq qaldirg‘och» singari qissalar muallifi. Bir qancha dramalar ham yozgan Oqar suvlar», «Tuhmat», ; «Oqsoqol», «O‘zing uchun o‘l yetim», «Qizimga maktublar» («Mangu hayot bo‘sag‘asida») deb nomlangan publitsistik asari ham bor.

O‘lmas Umarbekov 1994 yil 10 noyabrda Toshkentda vafot etgan.

2. Asar nomi "ODAM BO'LISH QIYIN"

Janr: Roman

Ijodiy metodi: romantizm

3. Tematik tasnifi-

4.Inson... Naqadar buyuk va sharafli nom... Unga yetti koinotdagi barcha imtiyozlar hadya etilgan. U gapira oladi, shodli kunlarda sevina oladi, qalbi og'risa ko'z yosh to'ka oladi... Inson... Qo'li gul. Jonsiz cho'pni qaro tuproqqa qadasa, Yaratganning marhamati ila yashil daraxtga aylanadi. Sajdaga bosh qo'yib, dil daftarini yoza oladi, gunohlardan tovba qilib, yelkasiga inson deya atalgan yukni ortib yuradi. Kattalarimizda shunday gap ko'p uchraydi:"Hammayam odam bo'lib tug'iladi. Eng muhimi o'sha nomga munosib bo'lishdadir"

O'lmas Umarbekovning "Odam bo'lish qiyin" romani ham xuddi shu tuyg'uni yoritib bergan inson qismatining yorqin na'munasidir. Asarda odamiylik mulkiga dog' qo'ndirmay asrab yurish nechog'lik qiyin va mas'ulyatli ekanligini yoritib beradi!

5.Asarda ilgari surilgan asosiy g'oya bu muhabbatdek buyuk tuyg'uga bo'lgan sadoqatini hamma ham asrab qola olmasligi. Dunyoning yolg'onchi tuyg'ulariga aldanib qolmaslik, nafsga hech qachon bosh egmaslik kabi tushunchalarni o'quvchiga tushuntirish g'oyasi bor.

6. Asar sarlavhasining tanlanishi yozuvchining nechog'lik mahoratli ekanligini ko'rsatib bergan. Asarga juda ham mos nom qo'yilgan. "Odam bo'lish qiyin" o'quvchini diqqatini tortishi aniq. Chunki hamma ham bu dunyoda insoniylik nomini saqlab qolishga harakat qiladi. Asarda qanday yo'ldan borilsa shu nomni saqlab qolsa bo'ladi degan savolga Javob topamiz, shuning uchun shu sarlavha qo'yilgan.

7.a) Asarda xalqimizning yetuk merosi sanalgan frazeologizmlardan ham ko'p foydalanilgan. Masalan, "Olim bo'lish oson, odam bo'lish qiyin" , "Tiriklikni har kim har xil tushunadi" , "Qanday xohlasang, shunday yasha" kabi maqollar, "o'z trngqurlarining

uchqun tulpori", "qo'y og'zidan cho'p olmagan", "og'zi qulog'ida", "yuragi chiqdi" kabi iboralardan foydalanilgan.

b)kasb-hunarga oid so'zlar: usta, me'mor, o'qituvchi, rais, oqsoqol, professor, fermer, dehqon, shifokor, olim va boshqalar. Masalan, asarning bosh qahramoni Abdulla kelajakda olim bo'lishni xohlaydi, Gulchehra esa mohir me'mor bo'lib, Mingbuloqni qaytadan qurishni niyat qiladi.

c)toponimlar-joy nomlari- Mingbuloq, Toshkent, Moskva, Peterburg, Qishloq med-punkti, Qo'qon va boshqa joy nomlari keltirilgan. Asosan voqealar Mingbuloq, Moskvada kechadi.

8.Asar epilog ya'ni kirish qismdan boshlanadi, biroq yozuvchi muqaddima o'rnida bir rivoyatni keltiradi. Asarga kirish, ya'ni Abdullaning Mingbuloqqa kelishi voqeasi bilan boshlanadi, qishloqda Gulchehrani ilk badana ovidan qaytayotganida ikki qalb o'rtasida tugun paydo bo'ladi, toki Gulchehraning Abdullaning bo'lajak to'yi haqida eshitganigacha bo'lgan jarayonda voqealar rivoji ketadi. Gulchehraning o'zini binodan tashashi kulminatsion nuqtasi va ayni vaqtda asarning yechimi ham hisoblanadi. Bu syujet elementlari bilan qilingan tahlili, lekin asarda kichik-kichik kulminatsiyalar ham uchrab turadi. Masalan, Gulchehraning onasi o'limi holati, ikkovi o'rtasidagi "xato" kichik kulminatsiyaga misoldir.

9. Asarda Andijon viloyatiga qarashli Mingbuloq qishlog'i hayoti tasvirlanadi. Asarda Abdullaning buvisini faqat ikki farzandi bo'ladi. Biri uning oyisi, ikkinchisi, tog'asi. Tog'asi juda farzandli bo'ladi, biroq hsmna bolasi go'dakligidayoq nimadir sabab hayotdan ko'z yumadi. Abdulla qishloqqa kelgan kuni tog'asi o'g'il farzandli bo'ladi, umr tilab unga Tursunjon deb ism qo'yishadi. Tursunjonga atab uyda katta beshik to'yi marosimi o'tkaziladi. Bu marosim bola uchun xalqning azaldan meros qolgan urf-odatlaridan biri hisoblanadi. Yoki qishloqning qurilishida hashar marosimi o'tkaziladi. Bu ham xalqimizning ko'p yillik an'anasiga aylanib ulgurgan.

10. Asardagi tugun ilk tugun ikki yoshning ancha yillar o'tib bir-birini nogoh ko'rib qolishi bilan boshlanadi. Asarda bir necha voqeaga bir nrcha tugunlarni misol qilib keltirish mumkin. Masalan, Abdullaning Gulchehra haqidagi tuyg'ulariga orzularining to'siq bo'lishi uning o'z ichki olamidagi tugun hisoblanadi. Yoki Gulchehra va Abdullaning hayotida kutilmaganda Sayyora va uning otasi paydo bo'lishi ham asardagi bitta tugundir.

11. Asarda juda ko'p konfliktlar uchraydi. Masalan, Gulchehraning tashqi va ichki olamida shaharga ketish yoki qishloqda qolish borasidagi qarama-qarshilik, yoki Abdullaning Sayyora va obro'-e'tibor yoki Gulchehraga nisbatan samimiy tuyg'ulari qarama-qarshiligi konfliktni yuzaga keltiradi. Inson va tabiat o'rtasidagi konflikt Abdullaning poyezddagi holatida aks etadi. Go'yo Abdulla xursand:yettinchi osmonda uchadi-yu, tabiat uni so'ngsiz kulfatlardan ogohlsntiryotganday jim-jit, qo'rqinchli.

12. Asardagi kulminatsiya Gulchehraning o'limi... Va buning ortida Abdullaning vijdon azobi... U bu o'limda o'zini va o'tkinchi orzu-havaslarini ayblaydi.

13.Asardagi yechim Abdulla poyezd yo'lida o'tirganida ikki er-xotinning urushib qolgani va er xotinini qay darajada yaxshi ko'rishini hikoya qilib berish jarayonida yuzaga chiqadi, ya'ni Abdulla aytadiki:" Sevgan insoningizni borida qadrlang, hech qachon xafa qilmang. Dunyodagi eng sizni quvontiradigan narsa ham uning kulgusini oldida bir chaqaga ham arzimaydi"

14. Asarda kompozitsiya unsurlaridan shakl va mazmun, syujet elementlari, epilog, konflikt, yechim kabilar ifodalanadi.

15. Asarning boshidayoq folklor na'munasi uchraydi, ya'ni asar rivoyat bilan boshlanadi. Bundan tashqari turli xil maqollar, hikmatli so'zlar uchraydi.

16. Asardagi rivoyat ham menga juda yoqdi. Unda bir Muslim podshoning fir'avni otasi bo'lishi va qancha ogohlantirilmasin, undan voz kechmaydi. Kun kelib u fir'avn bo'ladi va o'z otasini o'ldiradi, lekin bashoratga ko'ra keyingi umrini ma'nosiz o'tkazadi. Asarda yana qo'shiq na'munasi ham uchraydi.

17. Asardan juda ko'p xulosalar oldim