Badiiy hunarmandlik soxasi; oltin, kumush, mis, qalay kabi rangli

---

Zargarlik
Zargarlik — badiiy hunarmandlik soxasi;
oltin, kumush, mis, qalay kabi rangli
metallardan zebziynat buyumlari
(taqinchoqlar), bezak buyumlari yasash
kasbi. Zargarlar bezak buyumlari
tayyorlashda quyish, bolgʻalab (zarb
berib) yasash, hallash (oltin va kumush
suvi yuritish), oʻyib yoki boʻrttirib naqsh
yasash, bosma, zigʻirak
(zargarlik)|zigʻirak]], sovotkori, qolipaki,
shabaka kabi usullardan keng

---

foydalanadi. Qimmatbaho toshlar
(gavhar, feruza, dur, hatsik va b.)ga ishlov
berib, Z. buyumlari (bargak, bibishak,
bilaguzuk, bozuband, bozgardon, boldok,
buloqi, boʻyintumor, gajak, duotuzi, jevak,
jigʻa, zarkokil, zebigar Alisher Navoiyning
"Hamsa" asariga ishlangan zarvaraq
(Hirot, 1492—93 yillar; xattot Sultonali
Mashhadiy, muzahhib Mavlono Yoriy.
Sankt-Peterburg Davlat xalq kutubxonasi
qoʻlyozmalar fondida saqlanadi).
Zargarlik: tillaqosh (Toshkent, 1880-yil);
Dalvarzintepadan topilgan boʻyin
taqinchogʻi (pektoral, milotdan avval 1-
asr) don, zulf, isirgʻa, kokil, oyboldoq,
osmatuzi, sanchok, tavq, tilla bargak, tilla

---

tuzi, tillaqosh, turunj, uzuk, shokila,
qashqarboldoq, halqa kabi) yaratilgan.
Arxeologik topilmalar 3. qadimdan
mavjudligini koʻrsatadi. Qad. Misr,
Yunoniston, Eron, Xitoy zargarlari Z.
buyumlari tayyorlashda marjon, nefrit,
kahrabo va b.dan keng foydalangan.
Yevropada, ayniqsa, roman va gotika
davrida (12—15 asrlar) 3. sanʼati yuksak
pogʻonaga koʻtarilgan, Z.ning yangi usul
va uslublari vujudga kelgan. OʻzRning
koʻpgina muzeylarida saklanayotgan
topilmalar respublika hududida
(YunonBaqtriya podsholigi, milotdan
avval 3—2-asr; Qadimgi. Xorazm, asosan,
milotdan avval 1ming yillik oʻrtalaridan

---

mil.Xorazmda zargarlarning obrosi
bõlgan va xurmat qilingan. 8-asr gacha)
Z. rivoj topganini koʻrsatadi. Buxoro,
Samarqand, Toshkent, Xiva, Qoʻqon,
Shahrisabz va b. shaharlarda Z.
rivojlangan. 19-asr oxiri 20-asr boshida
oʻziga xos ishlanishi, shakli, bezaklari,
xususiyatlari bilan birbiridan farq qilgan
xilmaxil Z. buyumlari keng tarqalgan,
ziynat buyumlari toʻplamlari vujudga
kelgan. Asrlar osha avloddan avlodga
oʻtib kelayotgan 3. sanʼati 20 -asr
boshlarida inkirozga yuz tutdi, xalq
ustalarining soni qisqara boshladi.
Ustalarga qimmatbaho xom ashyolardan
foydalanishga yoʻl qoʻyilmadi. Z. fkalarida
ijod qilgan ustazargarlar ish jarayonida

---

astasekinlik bilan mavjud anʼanalardan
yiroqlasha bordilar. Natijada ular
tomonidan ishlab chiqarilgan
buyumlarning shaklishamoyili oʻzgarib
"eklektik" manzarani yuzaga keltirdi va
baʼzi anʼanalarni butkul yoʻqolishiga olib
keddi. Oʻzbekiston mustaqillikka
erishgandan soʻng Z. sanʼati jonlandi.
Qimmatbaho metall materiallardan
foydalanishga imkon yaratildi.
Ijod qilayotgan ustalar, asosan, 2
yoʻnalishda: mahalliy Z. unutilib
borayotgan, anʼanalarni qayta tiklash va
anʼanaviy zamonaviy uslubda Z.
buyumlari yaratish ustida ijod
qilmoqdalar. Anʼanaviy Z. buyumlari —

---

tumorlar, isirgʻalardan "uch koʻzacha", "oy
boldoq", "er bidor", "qashqarboldoq" va b.
yaratildi. Ustalardan Dadamuhamedovlar
sulolasi, G. Yoʻldosheva, R. Muhametshin,
M. Nozirxonov, Sh. Nizomov, I. Olimov, G.
Tosheva va boshqalar Z. anʼanalarini
oʻrganish, rivojlantirish va yangi
yoʻnalishlarni kashf etish borasida qator
ishlarni amalga oshirdilar. Buxoro,
Xorazm, Surxondaryo va boshqa Z.
maktablarning ayrim chizgilari birbiriga
uygunlashtirilib, yangi zamonaviy Z.
buyumlari yaratilmoqd-asr A.
Ulumbekovaning "Ayol" (1998), "Afrika"
(1999), "Baliqcha" (1999); E. Gostevning
"Parvoz" (1998) asarlari, R. Muhametshin
ijodiy namunalari ("Hayot daraxti",

---

1993;Bilaguzuklar: ilon shaklidagi
bilaguzuk (Baqtriya, mil. av. 3-asr); soatli
bilaguzuk (20-asr).
"Togʻ irmogʻi", 2001) oʻzining bezakdorligi,
tasvirining nozikligi hamda xalq
sanʼatining mumtoz namunalari asosida
yaratilishi bilan farqlanadi. Hoz. kunda
usta — zargarlar bilan bir qatorda bir
necha birlashmalar — "Fonon" va
"Kumush" birlashmasi, "Hyp" davlat Z.
markazi, "Musavvir", "Us t a zoda" kabi
markazlar ham ichki bozorni Z. buyumlari
bilan toʻldirmoqda. Oʻzbekiston Badiiyot
akadimyasining tashabbusi bilan
Toshkentda 2001-yil aprelda "Zargarlik —
2000", 2002-yil aprelda "Zargarlik — 2002"

---

xalqaro koʻrgazmalari namoyishi
oʻtkazildi. Ushbu koʻrgazmada koʻpgina
davlatlarning zargar ustalari oʻz asarlari
bilan qatnashdi (yana qarang 
Zargarlik
sanoati
); 2) bozorda zargar ustalarning
doʻkonlari joylashgan rasta yoki mahalla.
Ad.: Faxretdinova D. A., Yuvelirnoye
iskusstvo Oʻzbekistana, T., 1988.
[1]
1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil