Badiiy matn sintagmatikasi

(Erkin A’zam “Ertalabki xayollar”)

• 
  Tasviriy matn:
  

Qal’ada bir choh – chuqur bor bo‘lib, uning og‘zi tor-u, tagi keng edi. Chuqur tagida bir otashkada bo‘lib, u Kayumars davridan qolgan edi. U yerda shunday bir tilsim mavjud edi: odam shaklidagi bir haykal doim o‘tni yelpib, haroratni kuchaytirib turardi. Uning oldida dam bila ko‘ra yasalgan bo‘lib, ko‘ra jismiga olov puflaydigan nay o‘rnatilgan bo‘lib, haligi haykal asbob orqali o‘tni doim tezlashtirib turardi. Choh og‘zidan uchqun va tutunlar chiqib, xalq undan issig‘liq olib turar, bu mamlakatdagi o‘t manbai, ne o‘tkim, quyosh manbai ham shu edi. Lekin bu o‘tlar kishi ko‘ziga ko‘rinmay, quyoshga o‘xshab yer ostiga kirib ketardi.
(Alisher Navoiy “Saddi Iskandariy” nasriy bayonidan)

• 
  Didaktik matn:
  

1. 
   Boylikka hirs qo‘yish nodonlikdir. O‘ylab ko‘rilsa, boylik sho‘r suvga o‘xshaydi. Suvsagan kishi sho‘r suvni qanchalik ichgani bilan uning chanqog‘i pasaymaydi.
   
2. 
   Mashoyixlar demishki, ish chog‘ida g‘azabdan uzoq tur, o‘zingni bos. G‘azab kishini buzadi, asabni egovlaydi.
   

(Yusuf Xos Hojib “Qutadg‘u bilig”)

• 
  Buyruq-istak mazmunli matn:
  

Doroga mendan salom ayt! Salomdan so‘ng mening ushbu javobimni yetkaz: Shohlikning baqosi yo‘q. Bugun ertalik umr uchun ranj chekmaki, albatta, ganj uzra ganj qo‘ygaysan, xolos. Sen haddan ortiqcha xazinalar yig‘ding. Ular sen uchun haddan tashqari ranj olib keldi. Senga ham, bizga ham bu xazinalardan foyda yo‘q. Tuxum tilab ko‘p mehnatga urinaverma. Tuxum tug‘adigan qushlar allaqachon uchib ketib bo‘lgan. Sening ishing kuchsiz shohlar bilan tushgan, meningdek kishi bilan tushmagan. Oqillik xursandlik olib keladi, zo‘ravonlik esa bekorchi tama’, xolos. Bekorga oramizga xusumat solmagin. Urush bo‘lsa, mol-u davlating panoh bo‘ladi deb o‘ylama.
(Alisher Navoiy “Saddi Iskandariy” nasriy bayonidan)

•