Bajardi : 13-guruh talabasi Xayrullayev Shaxzod Oraliq nazorat

Bajardi :13-guruh talabasi Xayrullayev Shaxzod

Oraliq nazorat

Mavzu: Tadbirkorlik faoliyating shakllari

Reja:

Reja:

• Tadbirkorlik faoliyati tushunchasi
• Tadbirkorlik faoliyati vazifalari va rivojlanish shart-sharoitlari
• Tadbirkorlik shakllari

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar

Tadbirkorlik yoki biznes (ingl. business — "bandlik"), deb har qanday qonuniy tijorat faoliyatiga aytiladi. Tadbirkorlik bilan shugʻullanuvchi shaxs tadbirkor deyiladi. Tadbirkorlik xoʻjalik yuritish koʻlamiga qarab, yirik, oʻrta va kichik turlarga boʻlinadi:

• Tadbirkorlik yoki biznes (ingl. business — "bandlik"), deb har qanday qonuniy tijorat faoliyatiga aytiladi. Tadbirkorlik bilan shugʻullanuvchi shaxs tadbirkor deyiladi. Tadbirkorlik xoʻjalik yuritish koʻlamiga qarab, yirik, oʻrta va kichik turlarga boʻlinadi:
• -yirik tadbirkorlik ishlab chiqarishda 500 dan ortiq kishi band boʻlgan,
• -oʻrta tadbirkorlik esa 20 — 500 kishi band boʻlgan korxona (firma)lar,
• -kichik tadbirkorlik 10 — 20 va undan kam kishi ishlaydigan korxonalarni qamraydi.

Tadbirkorlik biznesning asosiy unsuridir. Ammo biznesda tadbirkorlikka aloqasi yo’q ishlar ham bor, masalan o’z mulkini ijaraga berish, pulini bankka qoyish yoki yashirin yo’l bilan sudxo’rlik qilish. Bu ishlar tadbirkorlik emas pul topish yo’li hisoblanadi.

• Tadbirkorlik biznesning asosiy unsuridir. Ammo biznesda tadbirkorlikka aloqasi yo’q ishlar ham bor, masalan o’z mulkini ijaraga berish, pulini bankka qoyish yoki yashirin yo’l bilan sudxo’rlik qilish. Bu ishlar tadbirkorlik emas pul topish yo’li hisoblanadi.
• Tadbirkorlik deganda moddiy va pul mablag’larini foyda topish yo’lida sarflab, bozorga kerakli tovarlar va xizmatlarni yetkazib, kishilarga naf keltiruvchi, ularning hojatini chiqaruvchi iqtisodiy faoliyat tushuniladi.
• Tadbirkorlik— bu o’z mulkini ishlatib yoki o’zga mulkidan amalda foydalanib, tovarlar yaratish yoki xizmatlar ko’rsatishdir. Undan kutilgan maqsad esa pul topish. Bu ishni aholining maxsus toifasi — tadbirkorlar olib boradilar.

Tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi barcha shaxslar ikkiga bo'linishi mumkin: yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar.

• Tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi barcha shaxslar ikkiga bo'linishi mumkin: yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar.
• Yuridik shaxs - bu o'z nomidan mol-mulkni muomalada mustaqil ravishda ishtirok etish, fuqarolik huquqlari va majburiyatlarini o'zida mujassam etgan va maxsus tartibda shakllanadigan va tugatilgan bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan maxsus tashkilot. Yuridik shaxs jismoniy shaxslarning fuqarolik transportida ishtirok etishining asosiy huquqiy shakli hisoblanadi.
• Jismoniy shaxslar (fuqarolar) yakka tartibdagi tadbirkor maqomiga ega bo'lgan biznes bilan shug'ullanishlari mumkin. Bunday maqomga ega bo'lish uchun ular fuqarolik imkoniyatlariga ega bo'lishi kerak.

Fikrimcha, tadbirkorlik biznesdan farq qilib, tadbirkorlik — bu mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishga ijodkorlik, yangilik yaratish ruhi asosida yondashish bilan bog‘liq faoliyatdir. Biznes esa unga nisbatan keng tushuncha bo'lib, umuman foyda olish nuqtai-nazaridan yuritiluvchi faoliyatdir.

• Fikrimcha, tadbirkorlik biznesdan farq qilib, tadbirkorlik — bu mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishga ijodkorlik, yangilik yaratish ruhi asosida yondashish bilan bog‘liq faoliyatdir. Biznes esa unga nisbatan keng tushuncha bo'lib, umuman foyda olish nuqtai-nazaridan yuritiluvchi faoliyatdir.
• O‘zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatining kafolatlari to'g'risida>>gi qonunida ta’riflanishicha «Tadbirkorlik (tadbirkorlik faoliyati) — yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mulkiy mas’uliyat ostida, mavjud qonunlar doirasida, daromad (foyda) olish maqsadida, tahlika bilan amalga oshiriladigan iqtisodiy faoliyatdir»

Tadbirkorlik taraqqiyotini taminlovchi asosiy omillar quyigilardan iborat:

• Tadbirkorlik taraqqiyotini taminlovchi asosiy omillar quyigilardan iborat:

1. Xalq xo’jaligi tarmoqlarining bozor munosabatlariga o’tishi va istemol bozorining yaratilishi.

2. Tadbirkorlarning mulki, huquqi va iqtisodiy manfaatlarining idoralar kafolatining mavjudligi.

3. Ishbilarmonlikning davlat tomonidan soliq, moliyaviy kredit va amortizatsiya siyosati orqali munosib qo’llab-quvvatlanishi.

4. Davlat va munitsipal korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarish, xususiylashtirish va kichik firmalarni bunyod etish;

5. Kam daromad, past rentabelli va zarar ko’rib ishlovchi korxonalarning bankrotlikga uchrashining aniqligi va ular asosida xususiy kichik korxonalar tashkil qilish;

6. Davlat ijtimoiy-siyosiy jixatdan barqaror xolati (xorijiy kapitalni jalb qilishda kumaklashadi).

7. Jamiyatning` tadbirkorlik to’g’risidagi ijobiy muruvvatli fikri;

8. Ishbilarmonlikning tashkiliy-xuquqiy shaklini to’g’ri tanlash;

9. Bozor iqtisodiyoti infrastrukturasining (turli innovatsion markazlar, banklar, birjalar, sug’urta kompaniyalari, reklama agentliklari va x.k) tezkorlik bilan taraqqiy topishi. Yuqorida ko'rib chiqilgan barcha shart-sharoitlar mavjud bo'lgan davlatlarda tadbirkorlik yaxshi rivojlanadi, aks holda faoliyatning bu turi xufyona iqtisodiyot sohasiga o'tib ketishi ehtimoli ham yuqori bo'ladi.

Tadbirkorlikning faoliyati rivojlanishining shart-sharoitlari

Tadbirkorlikning faoliyati rivojlanishining shart-sharoitlari

- Xo’jalik yuritishda va boshqa iqtisodiy faoliyatlarda huquq va erkinliklarga ega bo’lish;

- Ishlab chiqarish vositalariga, ishlab chiqarilgan mahsulot va olingan daromadga mulkchilik huquqiga ega bo’lishi;

- Xo’jalik faoliyati erkinligini tanlash, daromadni investitsiyalash imkoniyati va shu kabilarni real ta’minlaydigan iqtisodiy muhit va ijtimoiy- siyosiy sharoitlar;

- Erkin tadbirkorlik, mulkchilik va o’zlashtirishning turli-tuman shakllari va turlari mavjudligi;

- Iqtisodiy malaka va ma’lumot, soliq imtiyozlari , tijorat qonunchiligi ham tadbirkorlik rivojlanishining shart- sharoitlari hisoblanadi.

Tadbirkorlik faoliyati ma'lum bir o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, ba'zida tadbirkorlik prinsiplari deb ataladi:

Tadbirkorlik faoliyati ma'lum bir o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, ba'zida tadbirkorlik prinsiplari deb ataladi:

1)tadbirkor har doim mustaqil, o'zini o'zi boshqarish organi sifatida ishlaydi;

2) tadbirkor o'z faoliyati uchun javob beradi (yoki butun mol-mulk ichida, shuningdek uning tarkibida yoki aktsiyalar summasida);

3) tadbirkorlik faoliyati xavfga xos, ya'ni zararlar ehtimolligi, tadbirkorlik daromadining yo'qolishi yoki hatto uning nobud bo'lishi;

4) tadbirkorlik faoliyati har doim foyda olishga qaratilgan.

Iqtisodchilar tadbirkorlikning uch asosiy funksiyasini aniqladilar.

Iqtisodchilar tadbirkorlikning uch asosiy funksiyasini aniqladilar.

Birinchi funktsiya resurs. Har qanday iqtisodiy faoliyat uchun iqtisodiy resurslar: tabiiy, investitsiya, mehnat talab etiladi. O'z biznesini boshlagan tadbirkor ularning butun birlashuviga o'z hissasini qo'shib, iqtisodiyotning samaradorligini oshiradi.

U bu biznesning ikkinchi funktsiyasini amalga oshirish orqali erishadi - tashkiliy. Tadbirkor yuqori malakaga ega bo'lish uchun maqsadga erishishga hissa qo'shadigan ishlab chiqarish omillarining kombinatsiyasini ta'minlab, o'z qobiliyatidan foydalanadi.

Tadbirkorlikning uchinchi vazifasi ijodiy, biznesda innovatsiyalar bilan bog'liq. Tadbirkorlikning maxsus yo'nalishi paydo bo'ldi - shovqin (talabga javob) tadbirkorlikni rivojlantirish, yangi turdagi uskunalar va ishlab chiqarishga yangi texnologiyalarni joriy qilishdan iborat.

Tadbirkorlikning quyidagi asosiy shakllari mavjud:

Tadbirkorlikning quyidagi asosiy shakllari mavjud:

1.yakka tartibdagi tadbirkorlik;

2. Kollektiv tadbirkorlik.

Yakka tartibdagi tadbirkorlik tadbirkorlik sub'ekti o'z vazifasi bilan foyda olish maqsadida va qonunda belgilangan shartlar asosida mustaqil ravishda amalga oshiriladigan muntazam faoliyat sifatida tushuniladi. Yakka tartibdagi tadbirkor o'z qarzi va o'z xavfi ostida o'z biznesida shaxsan o'zi ishlaydigan jismoniy shaxs (fuqaro) mustaqil qaror qabul qiladi. Yagona mulkdor o'z faoliyati natijalari uchun shaxsan javobgardir. Bu degani, qarz shakllanishida tadbirkor barcha mol-mulkini to'laydi.

Kooperativ tadbirkorlik — jamoa mulkiga asoslanib, kooperatsiya a’zolarining uning faoliyatida o‘z mehnati bilan ishtirok etishini taqozo etuvchi jamoa tadbirkorlikning alohida shakli.

Kooperativ tadbirkorlik — jamoa mulkiga asoslanib, kooperatsiya a’zolarining uning faoliyatida o‘z mehnati bilan ishtirok etishini taqozo etuvchi jamoa tadbirkorlikning alohida shakli.

Xususiy tadbirkorlik alohida shaxs yoki korxona tomonidan xususiy tashabbus asosida tashkil qilinadi. Tadbirkorlikning bu shaklida mulk va ishlab chiqarishni tashkil qilish yollanma mehnatga asoslanadi.

Yakka tartibdagi tadbirkorlik shaxsiy mulkka asoslanadi, ishlab chiqarishni tashkil qilish o'zi yoki oila a'zolari mehnati asosida amalga oshiriladi. Shaxsiy korxona egasi uning menejeri ham hisoblanib, korxonaning barcha majburiyatlari uchun shaxsiy javobgar bo'ladi.

Xulosa

Xulosa

Tadbirkor o’ziga tovar ishlab chiqarishning yagona jarayonida, kapital va mehnat resurslarini birlashtirish tashabbusini oladi. Shu bilan birga tadbirkor bir vaqtda ishlab chiqarishning harakatlantiruvchi kuchi va ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun boshqa resurslarini bir joyga keltiruvchi vositachi hisoblanadi. U biznesni yuritish jarayonida o’ziga asosiy qarorlar qabul qilishdek qiyin vazifani oladi, bu qarorlar korxona faoliyatining maqsadini aniqlab beradi.

Tadbirkor-bu yangi mahsulotlar, yangi ishlab chiqarish texnologiyasi yoki hatto biznesni tashkil qilishning yangi shakllarini tijorat asosida kiritishga harakat qiluvchi tashabbuskor shaxs hisoblanadi.

Tadbirkor-taxlika (risk)ga boruvchi inson. Buni uning boshqa uchta vazifasini chuqur o’rganish ko’rsatadi. Bozor munosabatalariga asoslangan jamiyatda tadbirkorga foyda kafolatlanmagan. Uning sarflangan vaqti, kuchi va qobiliyati foyda yoki zarar bilan taqdirlanishi va hatto u sinishi ham mumkin. qisqacha aytganda tadbirkor na faqat o’zining vaqti, mehnati va ishchanlik layoqati, balki o’zi yoki o’z aktsionerlari ishlab chiqarishga qo’ygan mablag’lar bilan tahlikaga boradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

● “Iqtisodiyot nazariyasi” Sh.Shodmonov, B.Mamarahimov

● " Tadbirkorlik asoslari" U. G'afurov Q.Sharipov

● Razzoqov A, Toshmatov Sh, O’rmonov N, “Iqtisodiyot ta’limotlar tarixi” darslik

● Abdurahmonov Q.X. “Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi. Darslik.-T.: “Fan va texnologiya”, 2012.

● "Tadbirkorlik asoslari" Halim Hamroyev

● aim.uz

● arxiv.uz

● edu.uz

● lex.uz