Bajardi: 270-guruh talabasi Ne'matullayeva Muhayyo

---

Mavzu:Shevalararo
moslik(variant)tushunchasi
Bajardi: 270-guruh talabasi Ne'matullayeva Muhayyo

---

R
EJA
:
1. O‘zbek shevalarining o‘ziga xosligi.
2. Shevalararo so‘zlarning farqlanishi.
3. Shevalarda so‘zlarning shakliy bir xilligi va boshqa-boshqa
ma’nolarni anglatishi.
4. Shevalarda qo‘llanuvchi so‘zlarning semantik guruhlarga
bo‘linishi.
5. Shevalarda so‘zlarida ikkita leksik qatlamning borligi.
6. Shevalarda sinonim, antonim, omonim va neologizmlarning
qo‘llanishi.
Foydalanilgan adabiyotlar

---

O‘zbek shevalari o‘zlariga xos fonetik, grammatik xususiyatlari bilan birga
leksik xususiyatlarga ham ega. Bu xususiyatlar shevalarni adabiy tildan hamda
ularning o‘zini o‘zaro farqlashga yordam beradi.
Har bir til, dialektda hayotiy zarur tushunchalar leksik jihatdan so‘zlar
vositasi bilan ifodalanadi. O‘zbek tili leksik tarkibining asosiy qismini tashkil
etuvchi so‘zlar o‘zbek shevalari va o‘zbek adabiy tili leksik tarkibining ham
asosiy qismini tashkil etadi.
Shevalar xalq tarixini yoritishda katta ilmiy-amaliy ahamiyatga ega va tarixiy
grammatika hamda tarixiy leksikografiyani yaratish uchun ham boy materiallar
beradi.

---

O‘zbek xalq shevalari tarkibida arna, yap (Xorazm), כdכ sh 
// כ dכ g‘, y כ vuq// uzoq-yovuq kabi adabiy tildan shaklan 
o‘zgargan yoki adabiy til taraqqiyotida allaqachon chiqib 
ketgan ayrim so‘zlar mavjud. Bunday so‘zlarni o‘rganish til 
tarixi, adabiy til tarixini o‘rganishda muhim ilmiy qimmatga 
egaligini ta’kidlash lozim. O‘zbek adabiy tilida bo‘lmagan 
so‘zlar o‘zbek xalq shevalarida uchraydi

---

Masalan, ədresmən (isiriq), girdikənə (ko‘rpacha), sərpxi
(tovuq), tikech (chekich), sotə (hassa), ərish (shoti), yərqənət
(ko‘rshapalak), yəvən (qishloq) va boshqalar. Bunday so‘zlarni
yosh avlod vakillari tushunmaydi, ular arxaik so‘zlar hisoblanadi,
sheva leksikasidan chiqa boshlagan. Shevalarni bir-biridan leksik
jihatdan
farqlaydigan
xususiyatlar
barcha
so‘z
turkumlari
doirasida uchraydi:

---

O‘zbek shevalarida dialektal so‘zlarning fonetik, morfologik, leksik-
morfologik, semantik va leksik tiplari bor: chכ ch (soch), z’rəy (zirak), qul
כg‘ (quloq), כshsh’ (oshni); nərvכ n (Far.), shat’, zəngngi; kel’, sכ :qi; r
כvach, chukr’; nכ npar, chek’ch va boshqalar.
O‘zbek shevalarida shunday so‘zlar ham uchraydiki, bunday so‘zlar
shakl jihatidan o‘xshash bo‘lishlariga qaramay, shevalararo boshqa-boshqa
ma’nolarda ishlatiladi

---

O‘zbek shevalarining leksik tarkibida an’anaviy leksika asosiy o‘rinni
egallaydi.Shevalarning an’anaviy leksikasi hozirgi kunda asosan keksalar tilida
qo‘llanadigan so‘zlar bo‘lib,
ular sof leksik – dialektal so‘zlar sanaladi.
Shevalarda qo‘llanuvchi dialektal so‘zlarning semantik guruhlari ko‘p bo‘lib,
ulardan namunalar keltiramiz.

---

1. Dehqonchilikka xos atamalar: oq ər’q, shaq ar’q, qכ vכ q, ashkədi,
bug‘dכ y // biydəy, djoxכ r’, erpə, qzlcha, kכ sek, suvma, loppək.
2. Chorvachilikka oid atamalar: כt//at, s’g’r, ’nek, qoy, yechk’, tuye,