Bajardi: Do'smamatova Feruza Tekshirdi: Baboev Akmal

TKTI oziq-ovqat fakulteti Ye2-guruh talabasi Do'smamatova Feruzaning Oziq-ovqat kimyosi fanidan mustaqil ishi.

Bajardi: Do'smamatova Feruza

Tekshirdi: Baboev Akmal.

Mavzu: Lizin olish tehnalogiyasi.
Reja:
1. Lizinning tarixi.
2. Lizin haqida ma'lumot.
3. Lizinning olinish usullari.

Lizin Drexsel tomonidan 1889 y kazeinogen gidrolizining (parchalanishining) mahsuloti sifatida topilgan. Bir necha yil o'tgach, Fischer, Zigfrid va Hedin bu jelatin, tuxum albumin, fibrin va boshqa oqsillar kabi oqsillarning bir qismi ekanligini aniqladilar.

Keyinchalik uning paydo bo'lishi nihollarni ko'chatlarda va o'rganilgan o'simlik oqsillarining ko'pchiligida namoyon bo'ldi, ular bilan barcha hujayra oqsillarining umumiy tarkibiy elementi sifatida ko'pligi aniqlandi.

LIZIN H2N-(CH,)4 ~ CH(NH2)COOH,
almashtirib bulmaydigan aminokislotalardan biri. Suyuqlanish temperaturasi 224—225°. Koʻpchilik oqsillar va peptidlar mo-lekulalari tarkibiga kiradi, bugdoy unida 1,9%, mol goʻshtida 10%, sigir sutida 8,7% L. bor. Optik faol D va L - shakllari mavjud. Asos, kislota va suvda yaxshi eriydi. Peptidlar sintezida ishlatiladi, boshqa aminokislotalar bilan birgalikda mollarga ozuqa sifatida beriladi.
Lizin aimnokislotasini ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo vazifasini mikroorganizmlar, bakteriyalar sintez qiladi. Aminokislotalarni tayyor oqsillarni sintez qilish orqali ham olinadi. Oqsillarni ferment prorotein gidrolaza ta’sirida gidrolizlash natijasida ham olinadi. Pepsin fermenti oqsillarni tez fermentativgidroliz qiladi. Natijada hosil bo‘lgan aminokislotalar fraksiyalash orqali bir biridan ajratib olinadi
n, lizin va glyutamin kislotasini sintezi uchun Corunebacterium glutamicum va Brevibasterium flavum bakterialari ishlatiladi. Aminokislotalar sintez qiluvchi mikroorganizmlarning ko‘pchiligi klassik mikrobiologiya usullaridan foydalanib, tanlab olinganlar, ya’niular mutantlar hisoblanadilar. Past molekulyar og‘irlikga ega bo‘lgan birikmalarni superprodutsentlarini yaratish strategiyasi unchali yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan bo‘lsada, ba’zi aminokislotalarni produtsentlari gen-muxandislik usullari yordamida yaratilganva ulardan ishlab chiqarish miqyosida foydalanib kelinmoqda. Kimyoviy yo‘l bilan, sintez orqali olinadigan aminokislotalarni qismi hozircha ko‘proq. Masalan, keng miqyosda ishlatiladigan aminokislotalardan glitsin va metionin asosan kimyoviy sintez yo‘li bilan ishlab chiqiladi. Aminokislotalar oziq-ovqat kimyoviy sintez yo‘li bilan ishlab chiqiladi.[3,7]. Aminokislotalar oziq-ovqat mahsulotlarini ta’amini tuzatish va ularni oziqa birligini oshirish maqsadida keng qo‘llaniladi. Tarkibida yuqori miqdorda almashmaydigan aminokislotalar saqlovchi ozuqa oqsillari konsentratlari orqali faqatgina oqsili kam bo‘lgan ozuqa mahsulotlari tarkibidagi oqsil moddalar miqdorini me’yoriga keltirish mumkin xolos, ammo bu mahsulotlar almashmaydigan aminokislotalar miqdorinime’yorga keltirish uchun kamlik qiladi. Hayvonlar ozuqasini me’yoriga keltirish uchun ba’zi bir aminokislotalar sof holda qo‘shilishi shart, chunki ularni miqdori ozuqalar tarkibida me’yoridan juda ham oz. Dunyoda har yili 300 ming tonnadan ko‘proq almashmaydigan aminokislotalar sanoat asosida ishlab chiqariladi. Ammo, afsuski bu texnologiya mamlakatimizda joriy etilmagan. Almashmaydigan
МеждународныйнаучныйжурналNo4(100), часть2«Научный импульс» Ноябрь, 2021196aminokislotalar sintez qilishning 3 yo’li mavjud o’simlik yoki mikrob oqsilini gidroliz qilish orqali ershiladi.[3,6].Lizin olish texnologiyasi: Lizin olish jarayonlari qatiy aseptik sharoitni talab qilganligi uchun barcha uskunalar, reaktorlar, kommunikatsiyalar va fermentatsiyaga beriladigan havo sterillanishi zarur. Havoni sterillash 135-1400S haroratda o‘tkir bu
Dunyoda har yili 300 ming tonnadan ko‘proq almashmaydigan aminokislotalar sanoat asosida ishlab chiqariladi. Ammo, afsuski bu texnologiya mamlakatimizda joriy etilmagan. Almashmaydigan
aminokislotalar sintez qilo’simlik yoki mikrob oqsilini gidroliz qilish orqali ershiladi.
.Lizin olish texnologiyasi: Lizin olish jarayonlari qatiy aseptik sharoitni talab qilganligi uchun barcha uskunalar, reaktorlar, kommunikatsiyalar va fermentatsiyaga beriladigan havo sterillanishi zarur. Havoni sterillash 135-1400C haroratda o‘tkir bug‘ bosimi ostida amalga oshiriladi. Bunda sterilizatsiyaning “sovutish” usulidan ya’ni bakteriotsid gazlar (etilen) va kimyoviy reagent eritmalaridan (formalin, xlor saqlovchi birikmalar va h.k.) foydalanish mumkin.
Sovuq sterillash amalga oshirilgandan so‘ng kimyoviy reagentlar qoldiqlari steril suvda yuvib tashlanadi.Kristall lizin kultural suyuqlikdan ion almashinuv usullaridan foydalanilib ajratiladi. Kultural suyuqlikdan biomassa sentrifugalash yoki filtrlash orqali alohidalanadi. Lizin filtratdan KU-2 yoki KB-4P-2 markali ion almashinuv smolasida sorbsiyalanadi.
Lizin olish texnologiyasi quyidagi bosqichlardan iborat: ekish materialini olish; oziq muhitini tayyorlash va sterillash; barcha uskunalar, kommunikatsiya va havoni tayyorlash hamda sterillash; fermentatsiya;lizin ajratish