Бажарди: гурух талабаси

I.II. Магистрал бўлаклари бўйича йўқолган
дамларни аниқлаш.

Қувурдаги йўқолган дам асосан ғадир-будурлик ҳисобига йўқолади, яъни қувир қанча узун бўлса, кўп дам йўқолади. Агар қувурнинг узунлик бўйича бирор ерда маҳаллий қаршилик /жўмрак, тўсиқ, қувирнинг бир диаметридан бошқа диаметрига ўтиши ва ҳоказо/ ўрнатилган бўлса, ундаги йўқолган дам узунлик бўйича йўқолган дамга нисбатан 5-10 фоизни ташкил этиши мумкин, яъни

; /2/
бунда - маҳаллий қаршиликда йўқолган дам;
-узунлик бўйича йўқолган дам;
Агар маҳаллий қаршиликдаги йўқолган дам узунлик бўйича йўқолган дамнинг 10 фоизини ташкил этса, унда қувирдаги умумий йўқолган дам:
га тенг. /3/
Қувирнинг узунлик бўйича йўқоладиган дамни қуйидаги ифодалар орқали топиш мумкин:
; /4/
; /5/
; /6/
бунда – қувирнинг гидравлик қаршилик коэффициенти;
К- суюқлик сарф модули м³/с;
А- қувирнинг солиштирма қаршилиги с²/м⁶;
2-жадвал
Ғадир-будирлиги n=0,012 га тенг бўлган қувир учун стандарт диаметрларга тўғри келадиган К,A, қийматлари

d, м	0.075	0.100	0.125	0.150	0.200	0.250	0.300
К, м^3/с	0.029	0.061	0.111	0.179	0.384	0.692	1.121
А, с^2/м^6	1189.06	286.74	81.16	31.21	6.78	2.09	0.80
	0.035	0.032	0.03	0.029	0.026	0.025	0.023

2-жадвалда магистрал қувир учун танлаб олинган стандарт диаметрларга мос келадиган суюқлик сарф модулларни оламиз.

Ифода /5/ дан магистралнинг бўлакларида йўқолган узунлик бўйича дамларни топамиз:

Умумий йўқолган дам эса ифода / 3 / дан топилади:

Магистралнинг 2-3 ва 3-5 бўлакларида

ёки
ёки
Умумий йўқолган дамлар орқали магистралнинг нуқталарида пъезометрик дамлар топилади /дамлар охирги нуқтадан бошланғич қараб топилади/.
Масаланинг шарти бўйича магистралнинг охирги нуқтасида пъезомтерик дам


га тенг бўлиши керак.
Нуқта 3да пъезометрик дам
ёки
Нуқта 2да эса

Суюқлик дамига эга бўлган минорада /1 нуқта/ пъезометрик дами

га тенг.

Бажарилган ҳисоблар асосида магистрал 1-2-3-5 ёки 1-2-3-6 учун қуйидаги 3-жадвални тузамиз:

3 жадвал
Магистралнинг бўлакларидаги йўқолган умумий дамлар ва пъезомтерик дамлар қиймати

Магистрал нуқталари	Магистрал бўлаклари	Сув сарфи м^3/с	Қувирнинг диаметрлари м	Сарф модули м^3/с	Йўқолган дамлар м	Умумий йўқолган дамлар м	Пъезометр қиймати м
1
2
3

2. Тармоқ қувирларни гидравлик ҳисоблаш
2.1. Йўқолган дамларни аниқлаш ва тармоқ қувирлар учун диаметрларни танлаш

Масаланинг шарти бўйича тармоқларнинг охирги нуқталарида H₄ H₅ H₆ ва магистрал қувирни ҳисоблаганда H₂ ва H₃ тугун нуқталарида пъезометрик дамлар маълум.

Ҳар бир тармоқ учун йўқолган дамни аниқлашда тугун нуқтадаги қийматидан тармоқнинг охирги нуқтасидаги пъезометрик дамни айириш керак, яъни




Бундан узунлик бўйича йўқолган дам




Энди ҳар бир тармоқ бўлимлари чучун ўзидан ўтказаётган суюқлик сарфига тўғри келадиган стандарт диаметрларни танлаймиз. Бунинг учун ҳар бир бўлим тармоғига гидравлик қиялиги /уклон/ни топамиз:

Маълум бўлган қияликлар учун ҳисобланган сарф модулларини ифода орқали топиш мумкин:

Ҳисоб йўли билан топилган сарф модулларни жадвалда стандарт диаметрлар учун берилган сарф модуллари К_с билан солиштирилади. Агар кўрилаётган тармоқда К_ҳ К_с бўлса унда ҳисобланган сарф модули ўрнига унга яқин бўлган жадвал сарф мудули олинади.


=
=
Олинган сарф модули учун К_ж стандарт диаметрли қувир учун тўғри келади.
Масалан ҳисоб бўйича топилган суюқлик модуль сарфи
тўғри келади,
тўғри келади.
Шундай қилиб, ҳисобланган модуль сарфларни стандарт жадвалдаги модулларга алмаштириб, яна йўқолган дамларни ҳақиқий қийматларини тармоқ бўлимларида аниқлаш мумкин.


ва шу тармоқларда стандарт диаметрлар учун йўқолган умумий дамларни топамиз:


Қурилётган тармоқнинг бошидаги пъезометрик дами ва шу тармоқдаги умумий йўқолган дами маълумлигидан тармоқнинг охирги нуқтасида озод дамни топиш мумкин. Топилган озод дам масала шарти бўйича шу тармоқ учун берилган озод дам билан солиштирилади.
Берилган масала учун:
=
=
Агар топилган озод дам берилган дан 10%дан кўп фарқ қилса, унда қайтадан шу бўлимни ҳисоблаш керак бўлади.
Берилган масала учун:

-10% ≤ ≤+10%

-10% ≤ ≤+10%
2.2. Тармоқ қувирлари учун диаметрларни танлаш
Топилган берилган шарт бўйича дан 10%дан кўп. Топилган озод дамлар дан 10% дан кўп бўлмаслиги учун, тармоқ бўлимнинг 3-6 қисмида ҳисобланган йўқолган дамни дан гача ошириш керак. 2-4 тармоқ учун дан гача камайтириш керак. Шунда тармоқларнинг охирги нуқталарида масалани шарти бўйича берилган озод дамларга тенг бўлади.
Бунга эришиш учун тармоқлардаги диамтерларни икки хил стандарт диаметрлар билан алмаштириш керак ва у қуйидагича бажарилади.
Тармоқда йўқолган дамни берилган қийматгача ошириш керак бўлса, қувирнинг х бўлагини кичик бўлган стандарт диаметр билан алмаштириш керак, фақат у 100мм дан кичик бўлмаслиги керак.
Қувирнинг х зунлик бўлагини қуйидаги ифодадан топиш мумкин:

=

=

Агар тармоқдаги йўқолган дамни берилган қийматгача камайтириш керак бўлса, унда қувирнинг ёки бўлагини катта бўлган стандарт диаметр билан алмаштириш керак. Бундай бўлим 2-4ёки 3-6 қувирга тегишли бўлиб, унга икки хил стандарт диаметрлар ва уларга тўғри келадиган сарф модулларни кўринишга қўйиб, ёки ни топамиз.

Шундай қилиб, тармоқ ва ларда қувир диаметрларини икки хил қилиб олиб, охирги ва нуқталарда берилган шарт бўйича озод дамни олиш мумкин.
Магистрал ва тармоқлардаги нуқталардаги берилган пъезометрик дамлар бўйича пъезометрик чизиқ қуриш мумкин.