Bajardi: Odilova Marjona Ilmiy rahbar: Islamova Moxichexra Bekmurzayevna. Navoiy

II-bob. Ijtimoiy pedagoglarning bola bilan olib boradigan ishlari.
2.1.Maktabgacha yoshdagi bolalarni muhit ta'sirida tarbiyalash.
Farzandlarimizni baxtli, hissiy jihatdan barkamol, biznesda, o‘qishda, serqirra, bir so‘z bilan aytganda, shaxs sifatida tarbiyalashda muvaffaqiyat qozonishini barchamiz xohlaymiz. Shaxsning ijodiy boshlanishi – insonparvar maqsadlarni qo’ya olish, ularni amalga oshirish yo’llarini topish va g’oyani mukammallikka etkazish qobiliyati – faqat ijodiy rivojlangan shaxsga xosdir. Ijod qilish qobiliyati insonning o’ziga xos xususiyati bo’lib, u tufayli u tabiat bilan birlikda yashashi, zarar etkazmasdan yaratishi, vayron qilmasdan ko’payishi mumkin. Inson ijodini jamiyatdan tashqarida tasavvur etib bo‘lmaydi, chunki ijodkor tomonidan yaratilgan har bir narsa hamisha o‘ziga xos, o‘ziga xos va zamondoshlar va kelajak avlodlar uchun qadrli bo‘lgan va bo‘lib qoladi. Va sizning farzandingiz kim bo’ladi? Psixologlar va o’qituvchilar maktabgacha yoshdagi bolalik davridagi ijodkorlikning erta rivojlanishi kelajakdagi muvaffaqiyatning kalitidir degan xulosaga kelishdi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirish o’yinda sodir bo’lishi isbotlangan. Turli xil vizual faoliyat – modellashtirish, chizish, applikatsiya, dizayn – bolaga har safar yangi binolar, chizmalar, haykaltaroshlik va dekorativ kompozitsiyalar yaratish imkonini beradi. Albatta, bolalar asarlari universal yangilik emas, sub’ektiv qiymatga ega, lekin ularni yaratish orqali bola madaniyat olamiga qo’shiladi. Hammasi emas “Rassom bolalari” kelajakda rassom va haykaltarosh bo’lishadi, lekin ular o’zlarini yanada nozik his qilish, atrofidagi dunyoni va undagi o’zlarini yaxshiroq tushunish uchun noyob qobiliyatga ega bo’ladilar. Yaratish istagi bolaning ichki ehtiyoji bo’lib, unda mustaqil ravishda paydo bo’ladi va o’ta samimiylik bilan ajralib turadi. Va biz, kattalar, bolaga rassomni o’zida kashf etishga, uning shaxs bo’lishiga yordam beradigan qobiliyatni rivojlantirishga yordam berishga tayyor bo’lishimiz kerak. Musiqa insonga ajoyib ta’sir kuchiga ega va shuning uchun u bolaning ichki rivojlanishi uchun eng go’zal va juda kuchli vositalardan biridir. Bola musiqani hayotdagi haqiqiy voqealarni boshdan kechirgandek his qiladi. Va musiqa orqali bola o’z his-tuyg’ularini ifodalashni o’rganadi. Musiqa bilan do’stlik, bolalar hali ham har qanday bilimga ochiq bo’lganda, imkon qadar erta boshlanishi kerak. Chiroyli, zukko, sog‘lom farzand ko‘rish – u bilan birga bo‘lgan, uning kelajagi haqida qayg‘uradigan, qayg‘uradigan har bir insonning xohishidir. Dadalar va onalar, bobo-buvilar bolani tezda yurish, gapirish, o’qish, hisoblash va yozishni o’rgatish uchun uni qanday, qachon va qanday qilish kerakligi haqida doimo o’ylashadi. Bu tashvishlar ba’zan sizning yoningizdagi ishonchli va ishonchli yordamchini almashtirishni qiyinlashtiradi. Uning nomi – harakat. Harakat – bu yaxshi o’qituvchi. Harakat tufayli atrofdagi dunyo chaqaloqqa o’zining ajoyib xilma-xilligi bilan ochiladi. Kichkina odamning birinchi hayotiy tajribasi uning ko’zlari, tili, qo’llari, kosmosdagi harakati bilan bog’liq. Bola ham jasoratning, qat’iyatning birinchi namoyon bo’lishi, hayotdagi birinchi g’alabalari uchun harakatga qarzdor. Bolalarni sevadigan kattalar buni yodda tutishlari kerak. Bolalikda yo’qolgan narsa o’rnini bosa olmaydi. Bolaning o’sishi bilan birga, agar siz tibbiyotda ma’lum bo’lgan narsaga rioya qilmasangiz, uning jismoniy rivojlanishidagi kamchiliklar tuzatiladi. “motor faoliyatining energiya qoidasi” . Harakatlar natijasida isrofgarchilik emas, balki tana vaznini olish mavjud. Kitob ba’zi qisqartmalar bilan taqdim etilgan. Bola shaxsini shakllantirish jarayoni insoniyatning ijtimoiy-tarixiy tajribasini o’zlashtirish orqali ta’lim va tarbiya sharoitida amalga oshiriladi. Bu turli tadbirlarda sodir bo’ladi. Natijada, bola o’zi yashayotgan jamiyatning ijtimoiy munosabatlar tizimiga kiradi. Bolaning ijtimoiy tajribasini rivojlantirish uzoq va murakkab jarayondir. Qiyinchiliklar shundan iboratki, bir tomondan, bola mazmuni, hajmi va umumlashtirish darajasi jihatidan murakkab bo’lgan inson tajribasini o’zlashtirishi kerak, boshqa tomondan, u faqat shakllanadigan ushbu tajribani qanday o’zlashtirishni bilmaydi. Uni o’zlashtirish jarayonida. Bola uchun mavjud bo’lgan tarkibni tanlash, uning rivojlanishini boshqarish ta’lim va tarbiya jarayonida kattalar tomonidan amalga oshiriladi. Bu bolaning shaxsini rivojlantirishda ta’limning etakchi rolini belgilaydi. Bu bolaning psixofiziologik imkoniyatlarini, ularning dinamikasini hisobga oladi. Shu munosabat bilan ta’lim jarayonining o’zi doimiy bo’lib qolmaydi. U o’zgaradi: uning mazmuni boyib, murakkablashadi, shakllari o’zgaradi, o’sib borayotgan shaxsning shaxsiyatiga ta’sir qilish usullari yanada xilma-xil bo’ladi. Ta’limning o’zgarishi bolaning “proksimal rivojlanish zonalari” (L. S. Vygotskiy) bilan bog’liq bo’lib, ular bilim, ko’nikma, faoliyat va boshqalarning murakkabroq mazmunini o’zlashtirish uchun psixofiziologik imkoniyatlarning paydo bo’lishi bilan tavsiflanadi (masalan, o’zlashtirish). Emaklab yurgandan keyin yurish, g’o’ng’irlashdan keyin faol nutqni o’zlashtirish, g’oyalarning sezilarli doirasi to’planganidan keyin tushunchalar darajasida bilimlarni o’zlashtirish, o’yinning paydo bo’lishi, mavzu asosida mehnat faoliyati va boshqalar). “Yaqin rivojlanish zonasi” ga yo’naltirilgan ta’lim va tarbiya hozirgi rivojlanish darajasidan oldinga boradi va bolaning rivojlanishiga yordam beradi. Shaxsning rivojlanishi bir qancha bosqichlardan o’tadi. Har bir keyingi bosqich avvalgisi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ilgari erishilgan yuqori bosqichning shakllanishiga organik ravishda kiradi. Erta yoshda shakllangan rivojlanish inson uchun vaqtinchalik emas, balki doimiy ahamiyatga ega. Mazmun, usullar, tashkil etish shakllarining uzluksizligi ta’limning birinchi bosqichidan to oxirgi bosqichigacha bo’lgan o’ziga xos xususiyatdir. Bola shaxsini rivojlantirishda tarbiyaning hal qiluvchi roli, ayniqsa, har tomonlama rivojlanish uchun muhim shartlardan mahrum bo’lgan bolalar uchun davlat muassasalarida aniq namoyon bo’ladi. Bunday bolalar uchun ishlab chiqilgan ta’lim tizimi ularning hayotga va mehnatga tayyorlanishini ta’minlaydi. Biroq, tarbiya bolaning rivojlanishiga majburlamasligi, uning biron bir tomonining aqliy rivojlanishining sun’iy tezlashishiga olib kelmasligi kerak. Shuning uchun maktabgacha pedagogikada bolaning shaxsiyatini har tomonlama va uyg’un rivojlantirish, uning rivojlanishini boyitish (A. V. Zaporojets)