Bank atamalar lug’ati

BANK ATAMALAR LUG’ATI
Aksept - to‘lovchining to‘lov hujjatini to‘lash uchun bergan roziligi
Avizo - banklararo hisob-kitoblarda hujjatning yuborilganligi to‘g‘risidagi ogoxnoma
Akkreditiv - ishonch, ishonchli ma’nosini bildiradi, naqd pulsiz hisob-kitob shakllaridan biri.
Amortizatsiya (eskirish) - bu aktivning foydali xizmat qilish muddati davomida uning amortizatsiya qilinadigan qiymatini muntazam ravishda taqsimlash va bank xarajatlari uchun o‘tkazib borish ko‘rinishidagi eskirishning qiymat ifodasi.
Amortizatsiyalanadigan qiymat - bu aktivning, uning likvidatsiya qiymatini chegirib tashlagan holda, moliyaviy hisobotlarda ko‘rsatilgan boshlang‘ich (tikla- nish) qiymati summasi.
Asosiy vositalar - bu moddiy aktivlar bo‘lib, bank faoliyatida bank xizmatlarini ko‘rsatish jarayonida, ijaraga berish uchun yoki ma’muriy maqsadlarda foydalaniladi va bir yildan ortiq vaqt mobaynida foydalanishga mo‘ljallangan.
Boshlang‘ich (haqiqiy) qiymat - bu asosiy vositani qurish yoki uni sotib olish (qurish yoki qurilishni tugallash) uchun haqiqiy xarajatlar summasi, shu jumladan, to‘langan soliqlar, bojxona bojlari va yig‘imlari hamda yetkazib berish, montaj, o‘rnatish, ishga tushirish va aktivdan belgilangan maqsadda foydalanish uchun uni ishchi holatiga keltirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan boshqa xarajatlar sum- masidir.
Balans qiymati - bujamg‘arilgan eskirish va qiymatini yo‘qotishdanko‘riladigan jamg‘arilgan zararni chegirib tashlagandan keyin qolgan va ushbu summa bo‘yicha aktiv balans hisobotida tan olinadigan summa.
Bank amaliyot kuni - bank ish kunining bir qismi bo‘lib, bankka kelib tushgan barcha pul hisob-kitob hujjatlarini qabul qilish, rasmiylashtish va buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida aks ettirish uchun ajratilgan vaqt.
Bank buxgalteriya apparati - pul hisob-kitob hujjatlarini rasmiylashtirish, bank operatsiyalarini ichki nazoratdan o‘tkazish hamda ularni hisob registrlarida qayd etish bilan shug‘ullanuvchi xodimlar guruhi.
Bank ish kuni - qonun hujjatlari bilan belgilangan kun ichida o‘rnatilgan ish vaqti.
Bank operatsiyalari ichki nazorati - bank rahbariyati va barcha bank xodimlari tomonidan kunlik bank operatsiyalarini amalga oshirish jarayonida ular- ning qonunchilikka mosligi, samaradorligi, yuqori malakada bajarilishi va moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini ta’minlash tizimi.
Bosh kitob - hisobvaraqlar rejasidagi ikkinchi tartibli hisobvaraqlari qoldiq- larining ro‘yxati.
Buxgalteriya hisobi registrlari - ikkiyoqlama yozuv usulida operatsiyalar qayd etiladigan jurnallar, qaydnomalar, daftarlar va tasdiqlangan blanklar.
Bek-ofis - bankning tarkibiy qismi bo‘lib, Front-ofis tomonidan dastlabki nazoratdan o‘tgan va ijro uchun taqdim qilingan operatsiyalarni joriy nazoratdan o‘tkazish va bank operatsiyalarini amalga oshiruvchi buxgalterlar guruhi.
Bank depoziti - bank mijozi-yuridik yoki xususiy shaxs tomonidan bank­ka saqlash uchun qo‘yilgan pul mablag‘lari; ular bank hisobotida passiv sifatida ko‘rsatiladi.
Bank kafolati - mijozning iltimosiga ko‘ra tijorat banki tomonidan bo‘nak (avans) sifatida summani shartnoma shartlari bo‘yicha bajarish va kafolatlash. Bank kafolati berilishida kafolat majburiyatining mazmuni bankning o‘z farmoyishi bilan so‘zsiz tartibda qarzdor tashkilotning hisobdan uning summasini kafolat tashkilot hisobidan qoplash yo‘li bilan yoki u tashkilotga taalluqli bo‘lgan pullarni undirish yo‘li bilan ssudani qoplash huquqidan iboratdir.
Bank ssudasi - foiz to‘lash sharti bilan banklardan beriladigan pul vositasi. Qisqa muddatli, o‘rta muddatli, uzoq muddatli, shuningdek, to‘lanuvchi ssudalar, hisob veksellari, tovar hujjatlariga asoslangan ssuda, qimmatli qog‘ozlar, investitsiya ssudalari farqlanadi.
Banklardagi operativ hisobot - buxgalter xisobida aks etmaydigan yoki uning boshqa qismida aks etadigan pul, hisob-kitob, kredit operatsiyalari va alohida ko‘rsatkichlarning tizimdan tashqaridagi hisoboti.
Banklarning passiv operatsiyalari - shunday operatsiyalarki, banklar ular vositasida kredit va boshka aktiv bank operatsiyalarini o‘tkazish uchun o‘z resurs- larini tashkil qiladilar.
Banklarning fond operatsiyalari - qimmatbaho qog‘ozlar orqali banklarning operatsiyalari. Masalan, qimmatli qog‘ozlarni, garov sifatida ushlab turish; qimmatli qog‘ozlarni oldi-sotdisi bilan mijozning xohishiga ko‘ra shug‘ullanish.
Banknotlar - bank biletlari-markaziy emissiya banklari tomonidan chiqariladi- gan pul belgilari. Hozirgi kunda ular qog‘ oz pullarning asosiy turi hisoblanadi.
Bank kredit siyosati - kreditlashjarayonida yuzaga keluvchi risklari boshqarishda bank rahbariyati tomonidan qabul qilinadigan choralar va uslublarni belgilovchi hamda bank rahbariyati va xodimlari kreditlash portfelini samarali boshqarishga doir ko‘rsatmalar bilan ta’minlovchi hujjatdir.
Bank kredit portfeli monitoringi - bu kredit resurslarini ratsional joylashtirish va undan samarali foydalanish hamda berilgan kreditlar va ular bo‘yicha hisoblangan foizlarni o‘z vaqtida undirib olishni ta’minlashga yo‘naltirilgan bilimlar, uslublar va chora-tadbirlar majmuasidan iborat.
Bank krediti - bu moliya muassasalari (banklar, fondlar, tashkilot va uyushma- lar) tomonidan har qanday xo‘jalik subyektlari (tadbirkorlar, korxonalar, tashkilotlar va boshqalar)ga pul shaklida ssuda tarzida beriladi.
Banklararo kreditlar - bank kreditining keng tarqalgan shakllaridan biri. Banklararo kreditning joriy stavkasi ma’lum bir tijorat bankning boshqa turdagi ssu- dalar berish siyosatini aniqlab beruvchi muhim omil hisoblanadi. Bu normaning aniq miqdori Markaziy bank tomonidan belgilanadi.
Benefitsiar bank - bu to‘lov operatsiyasini yakunlovchi bank.
Bank emitent - operatsiyalarni boshlab beruvchi bank.
Dastlabki nazorat - Front-ofis yoki mas’ul ijrochi buxgalter tomonidan operatsiyalarni bajarmasdan oldin ularning qonunchilikka mos ekanligini aniqlash bo‘yicha amalga oshiriladigan nazorat;
Devidend - deb ataluvchi daromad aksionerlarga ularning qo‘lidagi aksiyalar soniga muvofiq to‘lanadi.
Debitor - qarzdorlar, to‘lovchi shaxs yoki korxona; fuqarolik huquqiga shartnomadagi yoki boshqa majburiyatnomadagi qarzdor.
Debitorlik qarzi - korxona, tashkilot, muassasalar bilan o‘zaro xo‘jalik munosabatlari natijasida jismoniy va yuridik shaxslar (debitorlar)dan olinadigan tegishli qarzlar miqdori. Debitorlik qarzi xo‘jalik yurituvchi mazkur subyektning oborotidagi pul mablag‘laridan ma’lum qismini jalb etish jarayonini va ularning debitorlar tomonidan foydalanishini aks ettiradi.
Emitent bank - pul belgilarini, qimmatli qog‘ozlar, to‘lov hisob-kitob hujjat­larini muomilaga chiqaruvchi bank.
Front-ofis - bankning tarkibiy qismi bo‘lib, qonun hujjatlarida nazarda tutil- gan bank operatsiyalarini amalga oshirishda bank mijozlari bilan bevosita muloqotda bo‘lgan holda ularga barcha bank xizmatlari ko‘rsatuvchi xodimlar guruhi. Ushbu guruhga Front-ofis boshlig‘i rahbarlik qiladi.
Foydali xizmat muddati - bu bank tomonidan aktivlardan foydalanish mo‘ljallanayotgan davr (hisob-kitob davri) yoki ushbu aktivdan foydalanishdan bank qo‘lga kiritishni kutayotgan ish va xizmatlar miqdori.
Foydalanish qiymati (qimmatliligi) - aktivdan foydalanishni davom etishdan va ushbu aktivni uning foydali xizmat muddati oxirida tugatishdan kutilayotgan, mo‘ljallangan kelgusi pul oqimlarining diskontlangan qiymati.
Haqiqiy (real) qiymat - bu aktivning joriy bozor qiymati yoki qonunchilikka muvofiq baholash faoliyati bilan shug‘ullanish huquqiga ega bo‘lgan mustaqil ekspertlar tomonidan aniqlanadigan qiymati.
Inflyatsiya - mamlakat iqtisodiyotida iste’mol tovarlari va xizmatlari narxlari umumiy darajasining o‘sishi.
Imtiyozli aksiyalar - oddiy aksiyalar singari firmani, korxonaning kapitalini bir qismiga egalik qilish huquqini beradi, ammo uning egasi boshqaruvda ishtirok etish huquqini bermaydi.
Iste’mol krediti - bu aholining iste’mol talablarini qondirishga yordam beruv­chi kreditdir va uy-ro‘zg‘or buyumlari: radio-elektron va maishiy asbob-uskunalar, mebellar, interer buyumlari, turar uy-joylarni ta’mirlash bilan bog‘liq tovarlarni xarid qilish, avtomashina sotib olish va aholiga ko‘rsatiladigan tibbiy xizmatlar va boshqa xizmatlarning haqini to‘lash uchun 3 yilgacha bo‘lgan muddatda beriladi.
Inkasso - bank operatsiyasi turi; bank mijozining topshirig‘iga ko‘ra unga te­gishli pul miqdorini haq to‘lovchi korxonalardan hisob-kitob hujjatlari asosida ular manziliga jo‘natilgan mollar va xizmat uchun qabul qilib oladi va mijozning bank- dagi hisobvarag‘iga o‘tkazadi.
Jamg‘arma sertifikatlari - bu bank tomonidan chiqariladigan va uni egasiga oldindan shartlashilgan vaqtda belgilangan summani olish huquqini beruvchi qim- matli qog‘oz.
Joriy nazorat - Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalter tomonidan Front-ofis yoki mas’ul ijrochi buxgalter ma’qullagan barcha bank operatsiyalarining qonunchilikka mosligini aniqlash maqsadida qaytadan amalga oshiriladigan nazorat. Joriy nazorat pul hisob-kitob hujjatlarining asl va elektron nusxalarining bir-biriga mosligini tek- shirishni ham o‘z ichiga oladi.
Kredit - iqtisodiy kategoriya bo‘lib, u vaqtincha o‘z egalari qo‘lida bo‘sh turgan pul mablag‘larini boshqalar tomonidan ma’lum muddatga haq to‘lash sharti bilan qarzga olish va qaytarib berish yuzasidan kelib chiqadigan munosabatlarni bildiradi.
Kredit subyektlari - har xil bo‘lishi mumkin. Bularga korxona, firma, tashkilot, davlat va turli toifadagi aholi kiradi.
Kredit summasi - bu qarzga beriladigan pul birligining hajmi.
Kredit tizimi - bank va kredit muassasalari ularning kredit operatsiyalarini baja- rish uslublari, tashkil etishning huquqiy shakllari majmuini ifodalaydi.
Kassadagi naqd pul - bank seyflari va kassalarida mavjud naqd pul.
Kafolatlangan kredit - hukumat muassasalari yoki bank tomonidan alohida shaxslar yoki korporatsiyalarga kafolat bilan beriladigan kredit.
Kliring bank - banklararo hisob-kitob tizimiga kiruvchi bank.
Likvidatsion qiymat - aktiv eskirgan va o‘z xizmat muddati oxirida kutilayot- gan holatda bo‘lgan taqdirda, bank aktivni tugatish bo‘yicha baholangan xarajatlarni chegirib tashlagandan keyin mazkur vaqtda ushbu aktivni tugatishdan olinishi mum­kin bo‘lgan baholangan summa.
Mas’ul ijrochi buxgalter - mijozlarning pul hisob-kitob hujjatlarini to‘g‘ri rasmiylashtirilganligi va bank operatsiyalarining qonuniyligini dastlabki nazoratdan o‘tkazib, ularni buxgalteriya hisobida aks ettirishga tayyorlovchi buxgalter.
Minibank - bank filiali binosidan tashqarida, lekin o‘zi joylashgan viloyat- shahar hududida joylashgan va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining te­gishli normativ-huquqiy hujjatlariga muvofiq faoliyat yurituvchi bank filialining tarkibiy tuzilmasi.
Marja - banklarning oladigan foizi bilan beridigan foizi o‘rtasidagi farq.
Maxsus imtiyozli kreditlash jamg‘armasi - kichik va yakka tadbirkorlik sub- yektlariga imtiyozli kreditlar, shuningdek, mikrokreditlar berish maqsadida tash- kil qilingan jamg‘arma. Imtiyozli kredit berish jamg‘armasi hisobidan beriladigan mikrokreditlar bo‘yicha foiz stavkalari mikrokredit berilgan kundagi Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasining 50 foizdan ortiq bo‘lmagan miqdorda bel- gilanadi.
Mikrokredit - qarz oluvchiga tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun eng kam ish haqining 1000 baravari miqdoridan oshmaydigan pul mablag‘i.
Muddatli kredit - kredit shartnomasiga ko‘ra to‘lav muddati hali etib kelmagan ssudadir.
Muddati uzaytirilgan kredit - ayrim hollarda kreditni qaytarish muddati kel- masdan avval qarzdor tomonidan bankka taqdim etilgan iqtisodiy asoslangan yozma iltimosnoma asosida kreditni qaytarish muddatini keyinroqqa surilishi to‘g‘risida fi­lial kredit komissiyalari qarorlari asosida Bosh bank kredit qo‘mitasi bilan kelishil- gan holda ijobiy qaror qabul qilingan qarzlar.
Muddati o‘tgan kreditlar - kredit shartnomasida belgilangan qaytarish mud- dati, shuningdek, garchi ularning muddati uzaytirilgan bo‘lsa, uzaytirish mud­dati ham tugagan qarzlar. Muddati o‘tgan kreditlar iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra qayta rasmiylashtirilgan hisoblanadi, chunki kredit shartnomasida muddati o‘tkazib yuborilganligi uchun oshirilgan foiz stavkalarini qo‘llash ko‘zda tutiladi.
Nazoratchi buxgalter - mas’ul ijrochi buxgalter tomonidan dastlabki nazoratdan o‘tkazilgan barcha bank operatsiyalarini joriy nazoratdan o‘tkazib amalga oshiruvchi buxgalter.
Obligatsiyalar - zayom oluvchilarni (emmitentini)va kreditlarni (investorni) munosabatlarini rasmiylashtiruvchi qimmatli qog‘oz bo‘lib, emmitentini belgilab pul summasini kelishilgan vaqtda to‘lash shartini ifoda qiladi.
Optsion (option) - shartnoma (qimmatbaho qog‘oz) bo‘lib, xaridorga ma’lum bir qimmatbaho qog‘ oz yoki tovarni belgilangan muddatdan so‘ng yoki ma’lum bir davr ichida qat’iy belgilangan narxlarda sotib olish yoki sotish huquqini beradi.
Overdraft - kontokorrent hisobraqamining maxsus shakli hisoblanadi. Uning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bank mijozning asosiy «talab qilib olin­guncha» depozit hisobraqamida qisqa muddat mobaynida debetli (qoplanmagan) qoldiq bo‘lishiga ruxsat beradi. Overdraft hisobraqamidan foydalanish huquqi eng ishonchli mijozlargagina beriladi.
Qadrsizlanishdan ko‘riladigan (yoki ko‘rilishi mumkin bo‘lgan) zarar - kreditning balans qiymati uning qoplanadigan qiymatidan oshib ketgan summa. Bu qarzdor kreditni to‘liq summasi (asosiy qarz va foizlar)ni qaytara olmasligini va bank zarar ko‘rishiga keltirishi mumkinligini bildiradi.
Qoplanadigan qiymat - kreditning balans qiymati va kreditning dastlabki real foiz stavkasi bo‘yicha diskontlashdan kutilayotgan pul oqimlarining joriy qiymatidan eng kattasi.
Real foiz stavka usuli - aktivning (majburiyatning) xizmat muddati davomidagi kechiktirilgan (masalan, har oyda emas, har yilda olinadigan yoki to‘lanadigan) foizli to‘lovlarga taqsimlash orqali diskont yoki mukofotni foizli daromadga (yoki xarajat- ga) amortizatsiyalash yo‘li bilan doimiy foiz stavkasini tan olinishiga olib keladigan usuldir.
Real foiz stavkasi - moliyaviy aktivning mo‘ljallangan xizmat muddati davomida yoki maqbul bo‘lgan holda, qisqaroq davrda kutilayotgan kelgusi pul to‘lovlari yoki tushumlari oqimlarini uning sof balans qiymatigacha aniq diskontlaydigan stavka.
Rezerv kapital - aksionerlik jamiyati va boshqa tashkilotlarning xususiy valyutalarining bir qismi bo‘lib, ular foydadan chegirmalar hisobiga hosil bo‘ladi. Ular, asosan, operatsion faoliyatlarda sodir bo‘ladigan yo‘qotishlarni to‘ldirish, asosiy kapital va daromad yaxshi bo‘lmagan holda ham devidend to‘lash hisoblarida qo‘llaniladi.
Tiklanish qiymati - bu asosiy vositalarning bank buxgalteriya balansida ularni qayta baholanishi hisobga olingan holdagi qiymati.
Vakillik hisobvarag‘i - bir bankning boshqa bankda ochgan hisobvarag‘i.
Vakolatli banklar - Moliya kredit tashkiloti bo‘lib, ular hokimiyat organlari tomonidan ma’lum operatsiyalarni o‘tkazish uchun maxsus ruxsatnoma olgan bo‘ladi. Bu moliya-kredit tashkiloti bo‘lib, xalqaro valyuta-kredit tashkilotlarida o‘z mamlakati hukumati manfaatlarini himoya qiladi.
Valyuta - bu xalqaro hisob-kitoblarda ishlatiladigan u yoki bu mamlakat milliy pul birligida ifodalangan to‘lov hujjatlari va pul majburiyatlari.
Yakuniy nazorat - amaliyot kun tugagandan so‘ng, keyingi bank ish kunidan ke- chikmagan holda Front-ofis yoki mas’ul ijrochi buxgalter va Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalter tomonidan bajarilgan barcha bank operatsiyalarining qonunchilikka mosligi va maqsadga muvofiqligini tasdiqlash maqsadida amalga oshiriladigan nazorat.
Yordamchi kitob - bosh kitob hisobvaraqlariga ochiladigan shaxsiy hisobvaraqlar, shuningdek, alohida mablag‘lar turi va qimmatliklar bo‘yicha yuritila­digan kartochka, kitob yoki jurnallar.