Bank daromadlari va ularni ko’paytirish yo’llari

Bankdan tashqari faoliyatdan olingan daromadlar (nooperatsion daromadlar) yalpi daromadning kichik ulushini tashkil etadi va quyidagi daromad turlarini o'z ichiga oladi.
Dividendlar shaklida olingan daromadlar:
aktsiyalarga (kredit tashkilotlari, norezident banklarning boshqa aktsiyalari, norezidentlarning boshqa aktsiyalari) investitsiyalaridan olingan dividendlar;
aktsiyalardan tashqari olingan dividendlar (sho'ba va bog'langan banklarning xo'jalik faoliyatida ishtirok etish uchun olingan dividendlar; boshqa tashkilotlarning ustav kapitalida ishtirok etganlik uchun olingan dividendlar).
Bank tashkilotlaridan olingan daromadlar: bank ta'lim muassasalari va kredit tashkiloti tashkilotlari faoliyatidan olingan daromadlar.
Kredit tashkilotining mol-mulkini (binolari, mashinalari, uskunalari va boshqalar) sotish (tasdiqlash) bo'yicha bir martalik bitimlar bilan bog'liq favqulodda (ko'zda tutilmagan) xarakterdagi daromadlar, shuningdek mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar.
Quyidagi daromad turlari odatda bankning boshqa daromadlari sifatida tasniflanadi:
kredit, hisob-kitob va boshqa operatsiyalar bo'yicha olingan jarimalar, penyalar, jarimalar;
kreditlar bo'yicha mumkin bo'lgan yo'qotishlar, qimmatli qog'ozlarning mumkin bo'lgan amortizatsiyasi, boshqa operatsiyalar uchun zaxiralar summalarini undirish;
kreditorlik qarzlarini hisobdan chiqarishdan;
ortiqcha pul mablag'lari va boshqa moddiy boyliklarni hisobga olishdan;
hisobot yilida aniqlangan o'tgan yillardagi faoliyatdan olingan daromadlar va boshqalar.
Bankning daromad manbalari barqaror va beqaror bo'linadi. Nisbatan barqaror daromad manbalariga bank xizmatlaridan olinadigan foizli va foizsiz daromadlar, beqaror - ikkilamchi bozorda qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalardan, kutilmagan (favqulodda) operatsiyalardan olingan daromadlar kiradi. Bank daromadining o'sishi barqaror manbalar hisobiga, bank foydasining o'sishiga beqaror manbalarning ozgina ta'siri bilan amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir.
Bank xarajatlari - bu bank mablag'larining turli operatsiyalarni amalga oshirish va kredit muassasasi faoliyatini ta'minlash uchun xarajatlari. 
Tijorat banki xarajatlarini ikki qism sifatida ifodalash mumkin: foizli va foizsiz xarajatlar.
Foiz xarajatlari - so’m va chet el valyutasida hisoblangan va to'langan foizlar (jalb qilingan kreditlar, ochiq hisobvaraqlar, depozitlar, qimmatli qog'ozlar va boshqa jalb qilingan mablag'lar bo'yicha).
Foizsiz xarajatlar - foizlardan tashqari bankning barcha boshqa harajatlarini o'z ichiga oladi, bular: foizsiz operatsion xarajatlar (bankning kontragentlariga ko'rsatilgan xizmatlar uchun to'lanadigan komissiya to'lovlari, valyuta operatsiyalari bo'yicha xarajatlar, ular bilan operatsiyalar bo'yicha foizsiz xarajatlar). qimmatli qog'ozlar, boshqa foizsiz xarajatlar), shuningdek bank faoliyatini ta'minlash xarajatlari va boshqa xarajatlar.
Bankning umumiy xarajatlarini sifat jihatidan baholash ularning tarkibiy qismlarini, bu xarajatlarning bank faoliyati bilan bog'liqligi yoki bankdan tashqari operatsiyalarni bajarish bilan bog'liqligiga qarab taqsimlashni o'z ichiga oladi.
Operatsion xarajatlar:
so’m va chet el valyutasida hisoblangan va to'langan foizlar (jalb qilingan kreditlar, yuridik va jismoniy shaxslarning ochiq hisobvaraqlari va depozitlari, chiqarilgan qimmatli qog'ozlar va boshqa jalb qilingan mablag'lar bo'yicha);
naqd va naqd bo'lmagan xorijiy valyuta va boshqa valyuta qiymatlari bilan operatsiyalar bo'yicha xarajatlar;
qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar bo'yicha xarajatlar;
dori vositalari bilan operatsiyalar bo'yicha xarajatlar. metallar;
pul mablag'lari, qimmatli qog'ozlar va boshqa boyliklarni tashish va saqlash bilan bog'liq xarajatlar;
kassa va hisob-kitob operatsiyalari, inkasso operatsiyalari, olingan kafolatlar, kafolatlar, boshqa operatsiyalar bo'yicha.
Mahalliy amaliyotda joriy moliyaviy hisobotga muvofiq bankning operatsion xarajatlarida quyidagi xarajatlar turlari ajratiladi.
To'langan foizlar va shunga o'xshash xarajatlar - jismoniy va yuridik shaxslarning belgilangan foiz stavkasi bilan chiqarilgan qarzdorlik qimmatli qog'ozlari (obligatsiyalar, depozit va jamg'arma sertifikatlari, veksellar) bo'yicha jalb qilingan va jalb qilingan resurslardan (kreditlar, depozitlar, ssudalar) foydalanish uchun bankning barcha foiz xarajatlari. eslatmalar) va boshqa operatsiyalar. Foiz xarajatlari bankning operatsion xarajatlarida eng katta ulushni egallaydi.
Komissiya xarajatlari - qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar bo'yicha to'lanadigan komissiyalar shaklidagi xarajatlar; kassa operatsiyalari, inkasso operatsiyalari, hisob-kitob operatsiyalari, olingan kafolatlar, kafolatlar va boshqa operatsiyalar bo'yicha.
Boshqa operatsion xarajatlar - barcha foizsiz xarajatlar, shu jumladan turli bank operatsiyalarini amalga oshirish xarajatlari (valyuta operatsiyalari, qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar, qimmatbaho metallar va qimmatli qog'ozlarni sotib olish va sotish bo'yicha operatsiyalar, qimmatbaho metallarni qayta baholashning salbiy natijalari va qimmatli qog'ozlar va boshqalar).
Bankning funktsional faoliyatini ta'minlash xarajatlari:
bank xodimlarining mehnatiga haq to'lash xarajatlari (ish haqi, mukofotlar, kompensatsiyalar va boshqa to'lovlar; kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash xarajatlari; ish haqi fondiga hisob-kitoblar);
bankning ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatini ta'minlash xarajatlari (asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar uchun amortizatsiya ajratmalari; binolarni, asbob-uskunalarni, inventarlarni, transportni saqlash uchun operatsion xarajatlar; asosiy vositalarni ijaraga olish; transport xarajatlari; ish yuritish xarajatlari; aloqa va telekommunikatsiyalar; blankalarni, hisobot shakllarini, to'lov vositalarini va boshqa bank ma'lumotlarini tashuvchilarni sotib olish va ishlab chiqarish xarajatlari va boshqalar);
bank faoliyatini ta'minlash bo'yicha boshqa xarajatlar (qonun hujjatlariga muvofiq bank xarajatlariga kiritilgan soliqlar, auditorlik va yuridik xizmatlar uchun to'lovlar, reklama, vakillik xarajatlari, maxsus zaxiralarga ajratmalar va boshqalar)
Bankning boshqa xarajatlari:
to'langan jarimalar, penyalar, jarimalar (egalarining hisobvaraqlaridan mablag'larni o'z vaqtida va noto'g'ri hisobdan chiqarmaganlik va hisobvaraq egalariga to'lanishi kerak bo'lgan summalarni kreditga kiritmaganlik uchun; egalarining hisobvaraqlaridan debetlangan pul mablag'larini noto'g'ri yo'naltirish (o'tkazish) uchun; to'lash tartibini buzish); to'lov; soliq organlariga mijozlarning hisobvaraqlarini ochish to'g'risida o'z vaqtida xabar bermaslik; kredit va depozit shartnomalarini buzish; byudjet bilan hisob-kitoblarni buzish; O’zbek Respublikasi Markaziy bankining me'yoriy talablarini buzish va boshqalar);
hisobot davrida aniqlangan o'tgan yillar xarajatlari;
sud xarajatlari va bankning arbitraj ishlari bo'yicha xarajatlari;
bank mulkini sotish bilan bog'liq xarajatlar;
debitorlik qarzlarini hisobdan chiqarish va boshqalar.
Bank faoliyatining o‘ziga xosligi shundan iboratki, banklar asosan jalb qilingan va jalb qilingan resurslar bilan ishlaydi, ularning bank resurs bazasidagi ulushi 80-85% ni tashkil qiladi. Ushbu resurslar to'lanadi, ular uchun bank foizli xarajatlarni o'z zimmasiga oladi. Bankning 70% gacha bo'lgan umumiy xarajatlarida ham, operatsion xarajatlarida ham bankning foizli xarajatlari eng katta ulushni egallaydi.
Foyda bank faoliyatining asosiy ko'rsatkichidir. Tijorat bankining daromadlari va xarajatlari o'rtasidagi farq uning yalpi foydasidir. Aynan yalpi foyda ko'rsatkichi (ya'ni soliqlar va qoldiq foydani taqsimlashdan tashqari) tijorat banki faoliyati samaradorligini tavsiflaydi.
Foyda va zararlar schyotida tijorat banklari faoliyati natijalari, o‘tgan moliya yilida amalga oshirilgan barcha xarajatlar va olingan daromadlar hisobga olinadi.
Ushbu hujjat bank daromadlari va xarajatlarining alohida moddalari, shuningdek, ularning guruhlari tarkibi va nisbatlarini o'rganish, aniq bank operatsiyalari rentabelligini tahlil qilish va tijorat banki foydasini omilli tahlil qilish imkonini beradi.
Xorijiy mamlakatlarda foyda va zararlar hisobiga parallel ravishda, qoida tariqasida, analitik jadval bo'lgan va rasmiy hisobot elementi bo'lmagan o'rtacha kapital balansi tuziladi. Ushbu balans bankning o'zi tomonidan tahliliy maqsadlarda foydalaniladi. Uning qurilishi bir qator xususiyatlar bilan tavsiflanadi.
Balans moddalari quyidagi guruhlarga bo'linadi: aktivda - daromad keltiruvchi va daromad keltirmaydigan, passivda - to'langan va to'lanmagan. Balansning bunday tuzilishi bank rentabelligini baholashni osonlashtiradi. Aktivda daromad bo'lmagan moddalarning ko'proq ulushi daromadni kamaytiradi, lekin bank likvidligini oshiradi. To'lanmagan majburiyatlarning sezilarli miqdori rentabellikni oshiradi, lekin likvidlikni pasaytiradi.

XULOSA
Bankda sof foyda birinchi navbatda bankning rivojlanish va o'sish istiqbollarini baholash uchun hisoblanadi. Agar bank doimiy ravishda yuqori stavka bilan ishlasa, uni to'lovga qodir tashkilot deyish mumkin. Banklar bunday banklarga kredit berishga ko'proq tayyor va ular uchun hamkorlar bilan munosabatlarni o'rnatish osonroq. Aksiyadorlik jamiyatlarida aktsiyalarning qiymati va ular bo'yicha dividendlar oshadi.

O'z-o'zidan sof foyda bankda bir vaqtning o'zida bir qator funktsiyalarni bajaradi:
baholash yoki nazorat qilish - bu tashkilotning rentabelligini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin ;
kapitalni shakllantirish - daromadlar kapitalni to'ldiradi, bank kreditlar va uchinchi tomon investitsiyalariga bo'lgan ehtiyojni kamaytirishi mumkin;
kompensatsiya va kafolat - bank o'z zaxiralari va mablag'larini yaratadi, buning natijasida u ishonchli ishlashi mumkin;
rag'batlantiruvchi - ko'rsatkichning oshishi resurslarni taqsimlash va ulardan foydalanishning oqilonaligini oshirishga, xarajatlarni minimallashtirishga undaydi;
imidj - bankning sof foydasi uchinchi tomon ekspertlari tomonidan investitsiya ob'ekti sifatida jozibadorligi nuqtai nazaridan baholanadi;
innovatsion - o'z ixtiyorida bo'sh pul mablag'lariga ega bo'lgan bank ishlab chiqarish fondini yaxshilash, xodimlarni yaxshilash, xodimlarning ish haqini oshirish, yangi xizmatlar va texnologiyalarni joriy etishi mumkin.