Bank ishi” yo’nalishi mavzu: “Aholi jamg’armalari bo’yicha operatsiyalarni rasmiylashtirilishi va hisobga olish tartibi” mavzusidagi kurs ishi

Jamg’arma nima? Banklarda aholi jamg'armalari.
Jamg'arma nima? Jamg'arma deganda, ma'lum bir vaqt ichida o'zlarining iste'mol xarajatlarini chiqarib tashlaganidan keyin odamning qolgan pullari tushuniladi. Shunday qilib, jamg'arma barcha xarajatlar va majburiyatlar to'langanidan keyin biron bir kishi yoki uy xo'jaligi uchun mablag'larning sof ortiqcha qismini anglatadi. Jamg'arma mablag'lari yoki ularning ekvivalenti shaklida saqlanadi (masalan, bank depozitlari kabi), bu yo'qotish xavfiga duch kelmaydi, shuningdek, shunga mos ravishda minimal daromad bilan ta'minlanadi.
Jamg'arma mablag'larini tejash orqali pul mablag'larini xavf ostiga qo'yishni talab qiladi. Asosiy mahsulot
Jamg'arma - bu sarflangandan keyin qolgan pul miqdori va boshqa majburiyatlar daromaddan ushlab qolinadi.
Jamg'arma mablag'larini aks holda bo'sh turgan va investitsiyalar bilan bog'liq bo'lmagan yoki iste'molga sarflanadigan mablag'ni anglatadi.
Jamg'arma hisobvaraqlari juda xavfsiz, ammo natijada juda past rentabellik stavkalari mavjud.
Jamg'arma mablag'larini tejash bilan qarama-qarshi bo'lishi mumkin, chunki ikkinchisi pulni xavf ostiga qo'yib, boylik orttirishga intiladi.
Salbiy tejamkorlik uy xo'jaliklarining qarzdorligi yoki salbiy sof qiymatidan dalolat beradi.
Jamg'arma haqida tushunchalar. Jamg'arma sarflangandan keyin qolgan pul miqdorini o'z ichiga oladi. Odamlar nafaqaga chiqish, bolalarni kollejda o'qitish, uy yoki mashina uchun dastlabki to'lov, ta'til yoki boshqa bir qator misollar kabi turli xil hayotiy maqsadlar yoki intilishlar uchun pul to'plashlari mumkin. Odatda favqulodda vaziyatlarda tejash uchun mablag 'ajratilishi mumkin. Masalan, Sashaning oylik ish haqi 5000 dollarni tashkil qiladi. Xarajatlarga 1300 dollarlik ijara to'lovi, 450 dollarlik avtomobil to'lovi, 500 dollarlik talabalik krediti to'lovi, 300 dollar kredit karta to'lovi, 250 dollar oziq-ovqat mahsulotlari, 75 dollar kommunal xizmatlar, 75 dollar uyali aloqa xizmatlari va benzin uchun 100 dollar kiradi. Sashaning oylik daromadi 5000 dollar, oylik harajatlari 3050 dollar bo'lganligi sababli, jamg'arma sifatida 1950 dollar qolgan. Agar Sasha bu ortiqcha miqdorni tejash sifatida saqlasa va keyinchalik favqulodda vaziyatga duch kelsa, muammoni hal qilishda yashash uchun biroz pul bo'ladi. Agar biror kishi omonat mablag'larini ushlab turolmasa, ular oylik maoshga yashash uchun aytiladi. Agar bunday odam favqulodda vaziyatni boshdan kechirsa, ko'pincha yashash uchun etarli mablag 'yig'ilmaydi va ular qarzga botish yoki bankrot bo'lish xavfini tug'dirishi mumkin. Federal zaxira bir martalik daromadni ushbu daromadga to'lanadigan soliqni olib tashlagan holda barcha daromad manbalarini belgilaydi.
Jamg'arma hisobvaraqlarining turlari. Banklar tomonidan har xil xususiyatlar yoki cheklovlar bilan ta'minlanadigan har xil turdagi jamg'arma hisobvaraqlari mavjud. E'tibor bering, barcha bank jamg'armalari har bir tashkilot uchun har bir depozit uchun 250 000 AQSh dollargacha bo'lgan depozitni federal sug'urtalash (FDIC) bilan ta'minlanadi.
Jamg'arma hisobvaraqlari. Jamg'arma hisobvarag'i kunlik xarajatlar uchun kerak bo'lmagan, ammo favqulodda vaziyatda mavjud bo'lgan naqd pul uchun foizlarni to'laydi. Depozitlar va pul mablag'lari onlayn tarzda, telefon orqali, pochta orqali yoki jismoniy bank filialida yoki bankomatda amalga oshiriladi. Jamg'arma hisobvarag'idagi foiz stavkalari past bo'ladi, lekin ko'pincha bu cheklash hisobvarag'idan yuqori. Eng yaxshi jamg'arma hisobvaraqlarini odatda Internet orqali topish mumkin, chunki ular yuqori foiz stavkasini to'laydilar. Faqatgina onlayn hisobvaraqlar yuqori daromad keltiruvchi jamg'arma hisobvaraqlarining namunalari bo'lishi mumkin, ular depozitlar bo'yicha milliy o'rtacha ko'rsatkichdan 20-25 baravar yuqori foizlarni taklif qilishi mumkin.
Hisoblarni tekshirish.Tekshiruv hisobvarag'i cheklarni yozish yoki sizning hisobingizdan olingan debet kartalaridan foydalanish imkoniyatini beradi. Hisob-kitob hisobvarag'i boshqa bank hisob raqamlariga qaraganda past foizlarni to'laydi va ularning ko'pchiligi chek mijozlariga umuman foiz bermaydilar. Biroq, buning evaziga hisob egalari tez-tez oylik to'lovlari kam yoki umuman olinmagan holda yuqori likvidli va qulay mablag'larni olishadi.
Pul bozoridagi hisob-kitoblar. Pul bozori hisobvarag'i (MMA) - bu bankda yoki kredit uyushmasida foizlar hisobi (pul bozori o'zaro fondi bilan adashtirmaslik kerak). MMA-lar odatdagi hisob daftarchalariga qaraganda ko'proq foiz stavkasi to'laydi, shuningdek cheklarni yozish va debet kartalari bo'yicha imtiyozlarni o'z ichiga oladi. Bular cheklovlar bilan ta'minlanishi mumkin, bu ularni odatiy tekshiruv hisobiga nisbatan kamroq moslashuvchan qiladi.
Depozit sertifikatlari (CD). Depozit sertifikati (CD) yuqori foiz stavkasi evaziga naqd pul olish imkoniyatini ma'lum muddatga che klaydi. Depozit muddati uch oydan besh yilgacha; muddat qancha ko'p bo'lsa, foiz stavkasi shuncha yuqori bo'ladi. CD-larda pulni qaytarib olish bo'yicha jarimalar mavjud bo'lib, ular olingan foizlarni o'chirib tashlashi mumkin, shuning uchun pulni butun muddat CD-da saqlash yaxshiroqdir. O'zingizning investitsiyangizni maksimal darajada oshirishni istasangiz, eng yaxshi kompakt-disk stavkasi uchun xarid qilish juda muhimdir.
Jamg'arma stavkangizni qanday hisoblash mumkin. Bir kishining jamg'arma stavkasi iste'mol qilish yoki majburiyatlarga sarf qilishdan ko'ra saqlanadigan shaxsiy shaxsiy daromad foizidir.
Sizning sof daromadingiz soliqlardan so'ng yiliga 25000 AQSh dollarini tashkil etadi (ya'ni sizning bir martalik daromadingiz) va yil davomida siz shuningdek iste'mol, hisob-kitob va boshqa xarajatlarga 24000 dollar sarflaysiz. Sizning jamg'armangiz $ 1,000. Jamg'armani bir martalik daromadga taqsimlash 4% = ($ 1,000 / $ 25,000 x 100) tejash stavkasini beradi. AQShda o'rtacha shaxsiy jamg'arma stavkasi 9-10% atrofida o'zgarib turadi.
O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrdagi «2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko'rsatkichlariga erishishning ustuvor yo'nalishlari to'g'risida»gi pq-1438-sonli qarorida 2011-2015 yillarda aholi va xo'jalik sub'ektlarining tijorat banklaridagi depozitlari hajmini 2,5 martaga oshirish kuzda tutilgan.
Mazkur vazifaning talablaridan kelib chiqib, o'zbekiston respublikasi markaziy banki, o'zbekiston banklari assotsiatsiyasi, o'zbekiston xotin-qizlar qumitasi, moliya sohasini rivojlantirish agentligi tomonidan germaniyaning xalqaro hamkorlik bo'yicha jamg'arma kassalari fondi (jamg'arma kassalari fondi) bilan birgalikda joriy yilning 30 oktyabr kuni o'zbekiston banklari assotsiatsiyasida «moliyaviy bilimlarini oshirish – banklarda aholi jamg'armalarini mobilizatsiyalash omili» mavzusida seminar tashkil etildi.
Moliyaviy bilimni oshirish rejalashtirish, jamg'arma, qarzdorlik, moliyaviy xizmatlardan samarali foydalanishga nisbatan aholining iqtisodiy bilimlarini sezilarli darajada oshirishga imkon yaratadi. Bu esa o'z navbatida, aholiga o'z daromadlarini himoyalashga yordam beradi hamda ularning ko'payishiga ko'mak beradi.
Seminarda germaniya jamg'arma kassalari moliyaviy guruhining hamda jamg'arma kassalari fondining rahbarlari ishtirok etdilar.
Seminarda xorijiy hamkorlar qatorida mahalliy tashkilotlar vakillari, jumladan, tijorat banklari, “xalq sug'urta” sug'urta kompaniyasi, xotin-qizlar qumitasi, savdo-sanoat palatasi va “mahalla” jamg'armasi vakillari ham qatnashdilar.
Seminarlarda respublikamizga tashrif buyurgan germaniya jamg'arma kassalari moliyaviy guruhining rahbarlari ma'ruza qildilar.
Germaniyalik ekspertlar barqaror iqtisodiy o'sish sur'atini ta'minlashda muhim bo'lgan investitsiyalarning ichki manbai hisoblanadigan jamg'armalarning iqtisodiyotda tutgan o'rnining mohiyatini ochib berishdi. Bunda bank-moliya tizimida jamg'arma ishlarini tashkil etishda alohida e'tibor berilishi lozim bo'lgan va pul mablag'larini jamg'arishga ko'maklashadigan omillarga asosiy urg'u berildi.
Xususan, bank-moliya tizimida jamg'arma ishlarini tashkil etishda bir qator omillarga, foiz stavkasi, omonatlarni himoyalash kafolati, omonatchilar huquqi, aholining moliyaviy bilimlari, inflyatsiya hamda bank konsul'tatsiya va xizmatlarining sifati kabi omillarga alohida e'tibor qaratildi. 
Shu bilan birga, seminar qatnashchilari oila byudjetini samarali tashkil etishning asosiy jihatlari va germaniya moliya tashkilotlari tomonidan aholining yosh jihatidan turli guruhlariga mo'ljallangan moliya xizmatlari bilan ham tanishtirildi.
Xalqaro ekspertlar respublikamizda tijorat banklari tomonidan aholi omonatlarini jalb etish bo'yicha amaldagi qonunchilik bazasini, ayniqsa banklarga nisbatan ishonchning oshishiga xizmat qiladigan aholi omonatlarining 100-foizlik himoyalash kafolatini, ular bo'yicha sirning saqlanishi hamda omonatlar bo'yicha olingan daromadlarning soliqdan ozod etilganligini ham ta'kidlab o'tishdi.
Seminar ishtirokchilari germaniya ekspertlari bilan jamg'arma faoliyatiga tegishli ularni qiziqtirgan masalalar bo'yicha fikr almashishdi. Jamg'arma ishlarini samarali tashkil etish, moliya tashkilotlari mutaxassislarining yangi va zamonaviy jamg'arma turlarini ishlab chiqishdagi professional bilimlarini oshirish, jamg'armaning kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyalashtirishda tutgan beqiyos o'rnini aholiga etkazish borasidagi keng qamrovli masalalar tahlil qilindi. 
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2015 yil 22 iyuldagi 19/11-sonli qarori bilan tasdiqlangan “O'zbekiston Respublikasi banklarida depozit operatsiyalarini amalga oshirish tartibi to'g'risida”gi Yo'riqnoma 2015 yil 26 avgustda 2711-son bilan Adliya vazirligidan ro'yxatdan o'tdi.
Mazkur Yo'riqnoma “O'zbekiston Respublikasining Markaziy banki to'g'risida”gi, “Banklar va bank faoliyati to'g'risida”gi qonunlar va O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida” 2015 yil 6 maydagi PQ-2344-sonli qaroriga muvofiq banklar tomonidan milliy va chet el valyutasida depozitlarni jalb qilish, qaytarish, foizlar hisoblash va to'lash bilan bog'liq operatsiyalarni bajarish va nazorat qilishni takomillashtirish maqsadida ishlab chiqilgan.
Yo'riqnomada tijorat banklar uchun omonatni qabul qilish jumladan, talab qilib olinguncha saqlanadigan hamda muddatli omonat turlariga kengroq sharh berilgan, omonatni qabul qilishdagi bir qator hujjatlashtirish ishlari takomillashtirilgan.
Ushbu Yo'riqnomaning yangi tahriri quyidagi asosiy va muhim o'zgartirishlarni o'z ichiga oladi:
- Omonat bo'linmasi va omonat kassalari kunlik hujjatlarining to'g'ri rasmiylashtirilishini qo'shimcha ravishda tekshiruvdan o'tkazish maqsadida Yakuniy nazorat xizmatini joriy etish;
- Uzoq vaqt mobaynida talab qilinmayotgan omonatlar bo'yicha nazoratni kuchaytirish va ular bilan ishlashni soddalashtirish maqsadida omonatlarga “harakatsiz omonatlar” maqomini berish muddatini 3 yildan 1 yilgacha tushirish;
- Xavfsizlik va qulaylik nuqtai nazaridan “xarakatsiz omonatlar” hisobvaraqlari bo'yicha operatsiyalar bajarilmasligi uchun omonatchi kelgunga qadar dasturda omonat bo'linmasi tomonidan ularga ta'qiq qo'yish;
- Banklardagi mavjud noaniqliklarni kamaytirish, shu jumladan buxgalteriya hisobvaraqlari rejasiga amal qilinishini ta'minlash maqsadida omonat mablag'larini bank balansiga kirim qilishda 29801-“Mijozlar bilan hisob-kitoblar” va 29896-“Boshqa majburiyatlar” hisobraqamlaridan tranzit sifatida foydalanishni qat'iyan ta'qiqlash;
- Omonatchilarning banklarga bo'lgan ishonchini yanada oshirish, muddatli va jamg'arma omonat hisobvaraqlarida omonat mablag'larining but saqlanishini ta'minlash maqsadida har bir tijorat banki veb-saytida “Shaxsiy kabinet” xizmatini tashkil etish. Agar tashkil etilgan bo'lsa, uning ishlashini talab darajasiga etkazish;
- Omonat operatsiyalarini takomillashtirish va omonatchilarga qulaylik yaratish maqsadida banklar tomonidan elektron omonat plastik kartalarini joriy etilishiga ruxsat berish;
- “Bank siri to'g'risida”gi Qonun talablariga rioya etgan holda bankdagi aholi omonatlari qoldiqlari inventarizatsiyasini “SMS-banking” dasturidan foydalanib o'tkazishga ruxsat berish;
Bunda banklar Markaziy bankka tekshiruv o'tkazilganligini lozim darajada tasdiqlovchi ma'lumotlarni taqdim etishlari shart bo'ladi.
- “O'zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to'g'risida”gi Nizomning (ro'yxat raqami 2465, 03.06.2013y.) 25-bandida banklar tomonidan jismoniy shaxslarning mablag'larini naqd pulsiz shaklda o'tkazishda memorial orderlardan foydalanilishi belgilangan.
Shu boisdan, ish jarayonida rasmiylashtiriladigan hujjatlarni kamaytirish maqsadida Naqd pulsiz kirim orderini (Yo'riqnomaning 8-ilovasi) va Naqd pulsiz chiqim orderini (Yo'riqnomaning 9-ilovasi) amaliyotdan chiqarish;
- Kun davomida ishlatilgan qat'iy hisobda turuvchi blankalar ishlatilishini nazoratga olish maqsadida “Kun davomida ishlatilgan qat'iy hisobda turuvchi blankalarning ishlatilishini nazoratga olish daftari”ni joriy qilish.
-. Omonat amaliyotlarini takomillashtirish maqsadida Omonat daftarchalarini ham unda ko'rsatilgan shaxslar shaxsan imzo qo'yishi sharti bilan kompьyuterning tegishli dasturi orqali to'ldirilishiga ruxsat berish. Ilgari omonat daftarchasi bundan mustasno edi;
- Omonat amaliyotlarini takomillashtirish maqsadida muddatli va jamg'arma omonatlar muddati tugaganidan so'ng, ularning muddati uzaytirilgan hollarda, mazkur omonatlar uchun yangi hisobvaraqlar ochmasdan omonat hisobini avval ochilgan hisobvaraqda davom ettirilishiga ruxsat berish;
- Omonat amaliyotlarini takomillashtirish maqsadida shartnomada ko'rsatilgan muddat tugaganidan keyin yoki shartnoma shartlarida boshqa shartlar ko'zda tutilmagan bo'lsa, muddatli va jamg'arma omonat mablag'larini boshqa omonat hisobvaralariga omonatchi yoki uning ishonchli vakilining ishtirokisiz o'tkazishni ta'qiqlash;
- Omonat amaliyotlarini takomillashtirish va xavfsizlik nuqtai nazaridan shaxsiy hisobvaraq varaqchasida omonat va foizlarning harakati bo'yicha barcha yozuvlarni nazoratchi va omonatchi imzosi bilan tasdiqlash shartini joriy qilish;
- Omonat amaliyotlarini takomillashtirish maqsadida omonatchi muddati tugagan, muddatli omonatini aynan shu omonatga qaytadan qo'yish (muddatini uzaytirish) istagini bildirsa, bank kassasida chiqim va qayta kirim amallari bajarilmasdan, omonat summasi va unga hisoblangan foizlari (omonatchi foizlarni ham omonat summasiga qo'shmoqchi bo'lsa) bilan birga aynan shu yoki boshqa turdagi omonatga yangi omonat daftarchasi rasmiylashtirilmasdan va yangi hisobvaraq ochilmasdan rasmiylashtirilishiga ruxsat berish;
- Omonatchilarga qulaylik yaratish maqsadida yangi omonat daftarchasi “omonat daftarchasi yo'qolganligi haqida” ariza taqdim etilgandan so'ng, besh ish kuni o'rniga uch bank ish kuni mobaynida berilishini kiritish;
Shu bilan birga, yuridik shaxslar bank bilan tuzilgan umumiy shartnomalar asosida bir yoki bir nechta jismoniy shaxslarning shaxsiy hisobvaraqlariga qonunda belgilangan to'lovlarni (ish haqi, unga tenglashtirilgan to'lovlar va boshqalar) o'tkazishi mumkinligi belgilangan.
Qayd etish lozimki, mazkur Yo'riqnomaning Yangi tahriri aholining bank xizmatlariga bo'lgan talabini qondirish va ishonchi ortishi bilan bir qatorda omonat mablag'larining but saqlanishida muhim o'rin tutadi.
Jamg‘arma omonatlar
Bank omonati shartnomasida belgilangan muayyan maqsadga yo‘naltiriladigan yoki boshqa shartlar asosida jalb qilingan omonatlar jamg‘arma omonatlar hisoblanadi.
Jamg‘arma omonatlar bo‘yicha bank bilan omonatchi o‘rtasida bank omonati shartnomasi tuzilishi va omonatchi shartnoma tuzganidan so‘ng, bank omonati shartnomasida ko‘rsatilgan omonat summasi qo‘yilishi shart. Jamg‘arma omonatlar bo‘yicha bank omonati shartnomasiga muvofiq qo‘shimcha mablag‘lar kiritilishi mumkin. Qo‘shimcha mablag‘lar kiritish tartibi bank omonati shartnomasida aniq belgilanishi lozim.
Jamg‘arma omonatlar maqsadli, yutuqli va boshqa shartlar belgilangan ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin.
Ma’lum maqsad uchun jamg‘ariladigan va qat’iy ravishda shu maqsadga yo‘naltiriladigan omonatlar maqsadli jamg‘arma omonatlar hisoblanadi.
Omonatchiga foizlar yutuq ko‘rinishida to‘lanadigan omonatlar yutuqli jamg‘arma omonatlar hisoblanadi. Yutuqlar pul mablag‘lari, omonatga qo‘shimcha foizlar hisoblab yozish, buyum va boshqa ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin.
Omonat qo‘yishda bank omonati shartnomasida ko‘rsatilgan shartlarning bajarilishi bilan omonatdan foydalanish mumkin bo‘lgan uchinchi shaxs nomiga qo‘yilgan omonatlar shartli jamg‘arma omonatlar hisoblanadi. Masalan, “Omonatchi o‘quv yurtini tugatgandan so‘ng, omonat beriladi” yoki “Voyaga yetgach beriladi” kabi shartlar belgilangan bo‘lishi mumkin. Omonatchining xohishiga ko‘ra, shartning bajarilish muddati bank omonati shartnomasida ko‘rsatilishi mumkin. Masalan, “20___ yilda omonatchi o‘quv yurtini tugatgandan so‘ng omonat beriladi”.
Omonatchi jismoniy shaxslar xohishlariga qarab, bank jamg‘arma omonat hisobvaraqlari bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin. Masalan, omonatchi topshirig‘i asosida bank uning jamg‘arma omonat summasini bankdan olingan kredit va unga hisoblangan foizlar to‘loviga, kommunal to‘lovlarni amalga oshirish uchun yo‘naltirilishi mumkin.
Bunda, bank omonatchini bank omonati shartnomasi shartlariga muvofiq operatsiya bajarilmasdan oldin yoki operatsiya bajarilgandan keyin xabardor qilish majburiyatini oladi.
Xabar, uni mijoz olganligi to‘g‘risida bankka xabar berish sharti bilan pochta orqali buyurtma xat shaklida yoki boshqa shaklda jo‘natiladi.
Bank omonati shartnomasida bank tomonidan omonat hisobvarag‘i bo‘yicha bajarilgan barcha operatsiyalar haqida xabardor qilishi belgilangan bo‘lsa, bank shartnomada ko‘rsatilgan muddatlarda jamg‘arma omonat hisobvaraqlaridan ko‘chirmani omonatchiga taqdim qiladi.
Jamg‘arma omonat hisobvarag‘idan olingan ko‘chirmalar va omonat daftarchasidagi barcha o‘zgarishlarni omonatchi o‘rganib chiqishi hamda har qanday nomuvofiqlik to‘g‘risida bankka xabar qilishi kerak. Bank xabar qilingan nomuvofiqlikning sabablarini o‘rganib, ularni birlamchi hujjatlar asosida bartaraf qilishi va amalga oshirilgan o‘zgarishlar to‘g‘risida omonatchiga xabar berishi lozim.
Agar omonatchi jamg‘arma omonatni bank omonati shartnomasida ko‘rsatilgan holatlar yuz bergunga qadar qaytarib berishni talab qilish niyatida bo‘lsa, u o‘zining bu niyatidan bankni omonatni olishni mo‘ljallayotgan sanadan kamida bir oy oldin xabardor qilishi lozim.
Omonatchi jamg‘arma omonat summasini, bank omonati shartnomasida nazarda tutilgan holatlar vujudga kelganidan keyin qaytarib berishni talab qilmagan hollarda, agar bank omonati shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, shartnoma omonatni talab qilib olinguncha saqlanadigan omonatlar shartlari asosida uzaytirilgan deb hisoblanadi.
Yuridik shaxs, yuridik shaxs tashkil etmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yakka tartibdagi tadbirkor hamda dehqon xo‘jaliklarining jamg‘arma omonatlariga mablag‘lar ularning asosiy hisobvarag‘idan o‘tkaziladi va omonat muddati tugagach yoki bank omonati shartnomasi bekor qilingan hollarda jamg‘arma omonatidagi mablag‘lar ularning asosiy hisobvarag‘iga o‘tkazib beriladi.
Jamg‘arma omonatlar hisobi “O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasi”ga (ro‘yxat raqami 773-17, 2004-yil 13-avgust) muvofiq “20400 — Jamg‘arma depozitlar” hisobvaraqlarida yuritiladi.
Aholi pul jamg‘armalari va ularning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni.
Aholi omonatlarini kafolatlashning huquqiy asoslari.
Aholi omonatlarini kafolatlashning huquqiy asosini «fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to‘g‘risida»gi o’zbekiston respublikasi qonuni (2002 yil 5 aprel) tashkil etadi. Fuqarolarning banklardagi omonatlari kafolatlash ob’yekti hisoblanadi.
Fuqarolarning banklardagi, qonun hujjatlari bilan kafolatlashning alohida tartibi nazarda tutilgan omonatlarida turgan, fuqarolarning banklar ishonchli boshqaruviga topshirilgan, taqdim etuvchiga to‘lanadigan hisobvaraqlarda saqlanayotgan, yuridik shaxs tashkil etmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan jismoniy shaxslarning hisobvaraqlariga qo‘yilgan,mazkur bank yoki uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlarni ta’minlash uchun fuqarolarning banklardagi garovda turgan omonatlariga qo‘yilgan, banklarning chet ellardagi filiallariga qo‘yilgan pul mablag‘lari kafolatlash ob’ekti hisoblanmaydi.
Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash fondi tuziladi.fond faoliyatining maqsadi bankning bank operatsiyalarini o‘tkazish huquqini beruvchi litsenziyasi o’zbekiston respublikasi markaziy banki tomonidan chaqirib olingan taqdirda fuqarolarning banklardagi omonatlari bo‘yicha haq to‘lanishini ushbu qonunda nazarda tutilgan shartlarda va miqdorda kafolatlashdan iboratdir. Fuqarolarning banklardagi omonatlari bo‘yicha fondning haq to‘lanishini kafolatlashi bank qayta tashkil etilganligi munosabati bilan litsenziya chaqirib olingan hollarga taalluqli emas.fond yuridik shaxs hisoblanadi va banklar bilan yozma ravishda tuziladigan bitimlar asosida faoliyat yuritadi.fondning mol-mulki banklarning majburiy badallari, mablag‘ qo‘yilishidan olingan daromadlar, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tushumlar hisobidan shakllantiriladi.fondning pul mablag‘lari o’zbekiston respublikasi markaziy bankida saqlanadi. Fondning o‘z mablag‘larini davlat qimmatli qog‘ozlariga va boshqa aktivlarga qo‘yishdan olgan daromadlari soliq solish ob’ekti hisoblanmaydi.fondni boshqarish fondning kuzatuv kengashi va fondning ijro etuvchi organi tomonidan amalga oshiriladi. Fond moliyaviy yordam ko‘rsatish va xayriya faoliyati bilan shug‘ullanishi, shuningdek yuridik shaxslarning muassisi bo‘lishi mumkin emas. Bir yo‘la to‘lanadigan va kalendar badallar banklarning fondga to‘laydigan majburiy badallaridir. Bankning fondga bir yo‘la to‘laydigan badali bankning amalda shakllangan ustav kapitali miqdorining 0,1 foizini tashkil etadi. Kalendar badal banklar tomonidan fondga yilning har choragida o‘tkaziladigan pul mablag‘laridan iborat bo‘ladi. Kalendar badallarning miqdori ushbu qonunga muvofiq kafolatlanishi lozim bo‘lgan fuqarolar omonatlarining yil choragidagi amaldagi qoldig‘iga qarab fond kuzatuv kengashi tomonidan belgilangan, ammo omonatlar umumiy summasining 0,5 foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda belgilanadi. Kalendar badallarning to‘langan summasi fuqarolarning bankdagi omonatlari qoldig‘i umumiy summasining 5 foiziga yetganda banklar tomonidan kalendar badallarni to‘lash to‘xtatiladi. Fuqarolarning bankdagi omonatlari qoldig‘ining umumiy summasi o‘zgarganda fondga to‘langan kalendar badallarning summasi qayta hisoblab chiqilishi kerak.o’zbekiston respublikasi markaziy banki tomonidan banklar uchun fuqarolarning pul mablag‘larini omonatlarga jalb etishga taqiq joriy etilishi banklarni fondga kalendar badallarini to‘lashdan ozod etmaydi. Kalendar badalning stavkasi o‘zgartirilgan taqdirda fond banklarni bundan kamida o‘ttiz kun oldin xabardor qilishi shart. Fuqarolarning banklardagi omonatlari bo‘yicha kalendar badal chet el valyutasida hisob-kitob qilinganda o’zbekiston respublikasi markaziy banki tomonidan belgilangan, kalendar badal o‘tkazilgan kundan oldingi kungi kurs bo‘yicha qayta hisoblab chiqiladi. Banklar tomonidan fondga to‘lanadigan majburiy badallar banklarning ko‘rsatilayotgan xizmatlar tannarxiga kiritiladigan xarajatlariga qo‘shib qo‘yiladi.