Bank ishi” yo’nalishi mavzu: “Balans hisobotining mazmuni, tarkibi, uning elementlari va ularni tuzish tartibi” mavzusidagi kurs ishi

Buxgalteriya balansi tahlili mazmuni va vazifalari
Buxgalteriya balansi moliyaviy hisobotning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi, xo‘jalik yurituvchi subyektning mulkiy va moliyaviy ahvoli haqidagi axborotni to‘playdi hamda oshkor qiladi.
Buxgalteriya balansida uzoq muddatli va joriy aktivlar, o‘z sarmoyasi, uzoq muddatli va joriy majburiyatlar hamda ularni oshkor qilishda, xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvolini tahlil qilishda moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun yordam bera oladigan axborotdan iborat bo‘ladi.
Buxgalteriya balansidagi barcha axborot to‘g‘ri oshkor qilinishi va foydalanuvchilarga tushunarli bo‘lishi kerak. Zarur hollarda buxgalteriya balansiga kiritiladigan moddalar ularni tushuntirib beradigan axborotlar bilan to‘ldiriladi.
“Balans” atamasi lotincha “bis” – ikki marta, “banx” – tarozi pallasi so‘zlaridan tarkib topgan bo‘lib, ikki palla degan ma’noni anglatadi. U tenglik, muvozanat tushunchasi sifatida ishlatiladi.
Buxgalteriya balansini turli tasnifiy belgilari (tuzilish vaqti, axborot hajmi, aks ettirish obyekti, tozalash usuli) bo‘yicha turlarini tarkiblash mumkin.
Buxgalteriya balansi moliyaviy hisobotning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Unda xo’jalik yurituvchi su’yektning aktivlari, kapital va majburiyatlar hamda ularning tarkibi to’g’risidagi ma’lumotlar ma’lum bir davrga aks ettiriladi. “Balans” atamasi lotincha bis – “ikki marta”, banx – “tarozi pallasi” so’zlaridan tarkib topgan bo’lib, tom ma’noda “ikki palla” degan ma’noni anglatadi va tenglik, muvozanat tushunchasi sifatida ishlatiladi.²
Buxgalteriya balansiga iqtisodiy adabiyotlarda turlicha ta’riflar berilgan. Masalan, A.S. Sotivoldiyev “Balans xo’jalikning hisobot davri oxiriga bo’lgan mablag’lari va ularning manbalari holatini ko’rsatadi. Uning aktiv va passividagi majburiyatlariga asosan alohida bo’lim va guruhlari bo’yicha o’z va unga tenglashtirilgan mablag’lar miqdorini aniqlash, hisob-kitob intizomi ustidan nazorat qilish, bank kreditlaridan foydalanish holatini tahlil qilish, xo’jalikning umumiy moliyaviy holatiga baho berish va shunga o’xshagan muhim xulosalar qilish mumkin”deb yozadi. M. Ostanaqulov esa “Balans hisoboti korxonaning ma’lum sanaga bo’lgan moliyaviy holatini ko’rsatadi. Balans hisoboti korxonaning aktivlari, korxonaning boshqa xuquqiy shaxslar va fuqarolarga bo’lgan majburiyatlari aksionerlik jamiyat shaklida faoliyat yuritadigan korxonaning aksiyali kapitalining tavsiloti bilan berilgan ro’yxatini ko’rsatadi. Buxgalteriya balansini balans hisoboti deb atashiga sabab, bu balansda korxona aktivlarining qiymatini, korxonaning boshqa yuridik shaxslar va fuqarolarga bo’lgan majburiyatlarining umumiy qiymati bilan korxonaning kapitalini umumiy qiymatiga teng kelishliligidir.” deb tushuntiradi. S. B. Qodirxonov buxgalteriya balansi to’g’risida quyidagilarni yozadi: “Balansda korxonaning barcha mavjud mablag’lari, boshqa tashkilot va shaxslar bilan olib boradigan hisob-kitob muomalalari, moliya va kredit organlari bilan aloqasi hamda xo’jalik faoliyatining moliyaviy natijalari umumlashtirilgan ko’rsatkichlarda aks ettiriladi”. ³
Markazda buxgalteriya hisobini Moliya vazirligining tegishli yo`riqnomasi va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga amal qilgan holda yuritish, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda tashkil etish;
Markazda buxgalteriya hisobini tashkil qilish, uning to`liq va aniq yuritish, moliya-xo`jalik operasiyalarnini nazorat qilish, hisob-kitoblarning o`z vaqtida amalga oshirilishini, shuningdek, buxgalteriya hujjatlarining saqlanishini ta’minlash;
byudjet mablag`larini, shuningdek, byudjetdan tashqari mablag`larni harajatlar smetasini ko`zda tutilgan muayyan maqsadlarga to`g`ri sarflanishi, shuningdek, pul mablag`lari va moddiy qimmatliklarning butligi ustidan muntazam nazorat qilish;
tizimiga kiruvchi tashkilotlarda buxgalteriya hisobini qonunchilik talablariga muvofiq yuritilishini nazorat qilish;
tashkilotda xodimlarning ish haqlarini va unga tenglashtirilgan to`lovlarini belgilangan tartibda hamda o`z vaqtida hisoblab chiqish;
smeta ijrosini jarayonida vujudga keladigan yuridik va jismoniy shaxslar bilan olib boriladigan hisob-kitoblarni o`z vaqtida amalga oshirish;
pul mablag`lari, hisob-kitoblar va moddiy qimmatliklar, shuningdek, boshqa aktivlarni va majburiyatlarni inventarizasiya qilishda qatnashish, inventarizasiya natijalarini o`z vaqtida va to`g`ri rasmiylashtirish hamda ularni buxgalteriya hisobida aks ettirish;
moddiy javobgar shaxslarga ularning javobgarligida turgan moddiy qimmatliklarning butligini saqlash va hisobini olib borish yuzasidan tushuntirish ishlarini o`tkazish;
moddiy qimmatliklarni olish uchun berilgan ishonchnomalarni hisobini yuritish va ulardan to`g`ri foydalanilishini nazorat qilish;
moliyaviy hisobotlarni belgilangan muddatlarda tuzish va topshirish;
tashkilot rahbari tasdiqlashi uchun xarajat smetalarini va ularga ilova qilinadigan hisob-kitoblarni tuzish (agar rejalashtirish Buxgalteriyalari yoki ushbu vazifani amalga oshiruvchi lavozim shtatlar jadvalida nazarda tutilmagan bo`lsa);
asosiy vositalar hamda boshqa moddiy qimmatliklarni ularning saqlanish va foydalanish joylarida butligini muntazam nazorat qilish;
buxgalteriya hujjatlarini, hisob registrlarini, shuningdek, xarajatlar smetalarini (ilova hisob-kitoblari bilan birga) saqlanishini ta’minlash (agar rejalashtirish Buxgalteriyalari yoki ushbu vazifani amalga oshiruvchi lavozim shtatlar jadvalida nazarda tutilmagan bo`lsa);
Markazning Ma’muriy-xo`jalik Buxgalteriya bilan birga moddiy-texnika ta’minoti, moliyaviy-xo`jalik faoliyati masalalarini tegishli tartibda muvofiqlashtirish.
Buxgalteriyaga qonun hujjatlariga muvofiq hamda Adliya vazirligi va Markaz rahbari tomonidan vakolati doirasida qo`shimcha vazifalar va yo`nalishlar yuklatilishi mumkin.