Bap new indd

126-súwret.
Raketanıń 
dúzilisi.
1
2
3
4
υ
→
R
υ
→
G
127-súwret. 
Raketanıń 
kóteriliwi.
m
G
υ
→
G
υ
→
R
m
R

---

143
VI bap. Impulstiń saqlanıw nzıamı
Tayanısh túsinikler: reaktiv qozǵalıs, raketa, kosmonavtika.
1. Reaktiv qozǵalıs dep nege aytıladı? Impulstiń saqlanıw nızamı tiykarında reaktiv 
qozǵalıstı túsindirip beriń.
2. 123-124 súwretlerde keltirilgen tájiriybelerdi túsindirip beriń.
3. Raketanıń dúzilisin aytıp beriń.
4. Raketanıń qalay qozǵalısqa keliwin túsindirip beriń
VI BAPQA TIYISLI QOSÍMSHA SHÍNÍǴÍWLAR
1. Ne ushın qolımızdaǵı gerbishti balǵa menen ursaq, qolımız qattı 
awırmaydı?
2. Ashıq kosmostaǵı kosmonavt raketaǵa basqalardıń járdemisiz qaytıp 
kiriwi ushın qalayınsha qozǵalıwı kerek?
3. Jaǵada turıp qayıqtı túrtsek, ol jıljıydı. Ne ushın qayıqta turıp onı 
túrtsek, ol qozǵalmaydı?
4. Denege bekitilgen jip 0,05 s dawamında 20 N kúsh penen silkip 
tartılǵanda dene ornınan qozǵalmadı. Bunnan keyin jip tap sonday 
kúsh penen 2 s dawamında tartıp turılǵanda, dene ornınan qozǵaldı. 
Usı eki jaǵday ushın kúshtiń impulsin tabıń hám olardı salıstırıń.
5. Massası 20 g tas 15 m/s tezlik penen kelip urılsa, terezeniń aynası 
sınbaydı. Biraq 100 g lı tas tap sonday tezlik penen urılǵanda ayna 
sınadı. 20 g lı tas 60 m/s tezlik penen urılǵan jaǵdayda da ayna 
sınadı. Usı úsh jaǵday ushın deneniń impulslerin esaplań hám olardı 
salıstırıń. Ne ushın birinshi jaǵdayda ayna sınbaydı?
6. Massası 100 g lı tas 5 m/s tezlik penen gorizont baǵıtında ılaqtırıldı. 
Ílaqtırıw waqtında tastıń impulsi qansha bolǵan?
7. Massaları 1200 kg nan bolǵan eki avtomobil jolda qarama-qarsı 
baǵıtta kelip, bir-biri menen soqlıǵıstı. Eger olardıń tezlikleri sáykes 
90 km/saat hám 120 km/saat bolsa, olar bir-birine qanday shamadaǵı 
impulsler menen soqlıǵısqan? Eger usı avtomobillerdiń tezlikleri 
sáykes 36 km/saat hám 54 km/saat bolǵanda soqlıǵısıw paytında 
impulsleri qanday bolǵan bolar edi? Qaysı jaǵdayda soqlıǵısıwdıń 
aqıbeti úlken? Ne ushın?

---

144
Saqlanıw nızamları
8. Gorizont baǵıtında jaylasqan bette massası 400 g bolǵan sharik 1 m/s 
tezlikte ekinshi sharik penen soqlıǵıstı. Bunnan keyin birinshi sharik 
0,4 m/s tezlik penen óziniń qozǵalısın dawam ettirdi. Urılıw waqtın-
da birinshi shariktiń impulsi qansha shamaǵa ózgergen?
9. 3 m/s tezlik penen kiyatırǵan massası 60 t bolǵan temirjol vagonı 
tınısh turǵan 40 t lı vagonǵa tirkeldi. Tirkelgennen soń vagonlar 
qanday tezlik penen qozǵalǵan?
10. 4 m/s tezlik penen juwırıp ketip baratırǵan massası 40 kg bolǵan 
bala 1 m/s tezlik penen qozǵalatuǵın 20 kg massaǵa iye arbanı qu-
wıp jetip, onıń ústine minip aldı. Arbanıń bala menen birgeliktegi 
tezligi qanday?
11. Qozǵalıstaǵı arbanıń ústindegi qumǵa bir bólek dene kelip tústi. 
Qanday jaǵdayda arba óziniń qozǵalısınıń baǵıtın saqlaǵan halda 
tezligin kemeytedi? Toqtaydı? Keyin qaray qozǵaladı?
12. Massası 70 kg bolǵan adam massası 280 kg bolǵan qayıqtıń bir 
ushınan ekinshi ushına 5 m jol júrdi. Bul jaǵdayda qayıq suwǵa 
salıstırǵanda neshe metr aralıqqa jılısadı?
13. Massası 100 g bolǵan shar gorizont baǵıtındaǵı bette 0,5 m/s tezlikte 
kelip ekinshi sharǵa urıldı hám 0,2 m/s tezlikte óziniń qozǵalısın 
dáslepki baǵıtta dawam ettirdi. Urılıw paytında shardıń impulsi qan-
shaǵa ózgergen?