Bap new indd

Biyiklikten erkin túsip baratırǵanda deneniń qálegen waqıttaǵı 
kinetikalıq hám potenciallıq energiyalarınıń qosındısı, yaǵnıy 
deneniń tolıq mexanikalıq energiyası ózgermeydi.
Bul juwmaq deneni joqarıǵa qarap tik ılaqtırılǵandaǵı hallar ushın da 
orınlı. Demek, deneniń maksimal kinetikalıq energiyası onıń maksimal po-
tenciallıq energiyasına teń.
Deneniń kinetikalıq energiyasınıń ózgeriwi orınlanǵan jumısqa teń. Eger 
biyiklikten túsken deneniń 1-jaǵdayındaǵı kinetikalıq energiyası E
k1
, 2-jaǵ-
dayındaǵı energiyası E
k2
bolsa, orınlanǵan jumıs tómendegishe boladı:
A = E
k2
– E
k1
. (1)
Usı eki jaǵday ushın deneniń potenciallıq energiyasınıń ózgerisi de tap 
sonday orınlanǵan jumısqa teń, yaǵnıy:
A = – (E
p2
– E
p1
). (2)
(1)-hám (2)-ańlatpalardıń shep tárepleri birdey shamalardı ańlatqanı ushın oń 
táreplerin teńlestiriw múmkin:
E
k2
– E
k1
= – (E
p2
– E
p1
). (3)

---

160
Saqlanıw nızamları
x
x
m
136-súwret. Prujina menen 
deneden ibarat jabıq 
sistemada mexanikalıq 
energiyanıń saqlanıwı.
Deneniń óz ara tásiri hám qozǵalısı nátiyjesinde kinetikalıq energiya hám 
potenciallıq energiyaları ózgeredi, olar biriniń artıwı ekinshisiniń kemeyiwine 
teń. Olardıń biri qansha kemeyse, ekinshisi sonsha artadı.
(3)-teńlikti tómendegi kóriniste jazıw múmkin:
E
k1
+ E
p1
= E
k2
+ E
p2
. (4)
Bul teńliktiń shep tárepi 1-jaǵdaydaǵı, oń tárepi bolsa 2-jaǵdaydaǵı 
deneniń tolıq mexanikalıq energiyasın sáwlelendiredi. Bul teńlik mexani-