Bap new indd

Qozǵalıstıń barısında deneniń tezligi ózgerse, onda bunday 
qozǵalıs teń ólshewli emes qozǵalıs dep ataladı.
31-súwrette súwretlengen hawa reńli formanıń beti basıp ótilgen s = 35 km 
joldıń san mánisine teń. Joqarıdaǵı mısalda avtomobildiń ózgermeytuǵın 
tezligi emes, al ortasha tezligi haqqında aytıw múmkin. Bul jaǵdayda 
avtomobildiń ortasha tezligi 35 km : 0,5 saat = 70 km/saat.
Teń ólshewli emes qozǵalısta ortasha tezlik dene basıp ótken 
joldıń usı joldı ótiwge ketken waqıtqa qatnası menen anıqlanadı.
Yaǵnıy:
υ
orta
=
s
1
+ s
2 
+ ˙˙˙ + s
n
t
1
+ t
2 
+ ˙˙˙ + t
n
Ortasha tezliktiń grafigi ózgermeytuǵın tezliktiń grafigi sıyaqlı gorizontal 
baǵıtındaǵı tuwrı sızıqtan ibarat boladı. (2)-formuladan teń ólshewli emes 
qozǵalısta basıp ótilgen jol tómendegishe ańlatıladı:
s
=
υ
orta
ּ
t
.
31-súwrette kórsetilgen tuwrı tórt múyeshliktiń betiniń maydanı 
avtomobildiń ortasha tezligi υ
orta
= 70 km/saat penen qozǵalıs waqıtı t = 0,5 
saat kóbeymesine teń. Bul jaǵdayda ortasha tezliktiń grafigi payda etken 
shtrixlanǵan formanıń beti teń ólshewli emes qozǵalıstıń tezliginiń grafigi 
payda etken hawa reńli formanıń betine teń boladı.
0
31-súwret.  Avtomobildiń teń ólshewli emes qozǵalısındaǵı tezliktiń grafigi.
υ, km/saat
90
70
s = 35 km
t, saat
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
.

---

36
Kinematika tiykarları
Bir zamatlıq tezlik
Ortasha tezlik teń ólshewli emes qozǵalatuǵın deneniń pútkil jol 
dawamındaǵı qozǵalısın ulıwma túrde táriyipleydi. Biraq, onnan joldıń 
qálegen noqatındaǵı tezlikti biliwge bolmaydı. Teń ólshewli emes qozǵalısta 
bizdi joldıń qálegen noqatındaǵı tezlik qızıqtırıwı múmkin.