Bap new indd

Tayanısh túsinikler: teń ólshewli ózgermeli qozǵalıstaǵı tezlik, teń 
ólshewli ózgermeli qozǵalıstıń ortasha tezligi.
1. 100 metr aralıqqa juwırıw jarısındaǵı qozǵalıs tezliginiń grafigin sızıń.
2. Teń ólshewli tezleniwshi hám teń ólshewli ásteleniwshi qozǵalıstaǵı deneniń 
tezliginiń grafigin sızıń.
1. Ornınan qozǵalǵan dene 0,2 m/s
2
tezleniw menen qozǵala baslasa, ol 1 minutta 
qanday tezlikke erisedi?
(6)
(5)
(4)
.
 υ
ort 
= [5 + (1 · 10)/2] m/s =
= 10 m/s = 36 km/saat.
;
.
;
.

---

44
Kinematika tiykarları
(1)
2. Baslanǵısh tezligi 3 m/s bolǵan dene 0,4 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli tezleniw 
menen qozǵalıp, 30 s da qanday tezlikke erisedi?
3. 60 km/saat tezlik penen ketip baratırǵan «Neksiya» avtomobiliniń motorın óshirgennen 
keyin 0,5 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli ásteleniwshi qozǵala basladı. 20 s tan 
keyin onıń tezligi qansha boladı? Usı 20 s dawamında ortasha tezligi qansha boladı?
4. 0,4 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli tezleniwshi deneniń belgili waqıttaǵı tezligi 
9 m/s qa teń. Deneniń usı waqıttan 10 s aldınǵı waqıttaǵı tezligi qansha bolǵan?
5. Baslanǵısh tezligi 2 m/s bolǵan dene 3 m/s
2
tezleniw menen qozǵala basladı. Bunday 
qozǵalıs ushın tezliktiń grafigin sızıń.
6. Avtomobil jolınıń birinshi yarımın
υ
1
= 20 m/s, ekinshi yarımın υ
2 
= 25 m/s tezlik 
penen basıp ótti. Onıń barlıq joldaǵı ortasha tezligin tabıń.
11-§. TEŃ ÓLSHEWLI ÓZGERMELI QOZǴALÍSTAǴÍ 
BASÍP ÓTILGEN JOL
Joldıń formulası 
Tınısh haldaǵı (υ
o
= 0) dene a tezleniwi menen teń ólshewli tezleniwshi 
qozǵalıp, t waqıtı dawamında υ tezlikke iye bolsın. Usı waqıt dawamında 
deneniń basıp ótken jolı tómendegishe ańlatıladı:
s
=
υ
ort
t.
Bunda υ
ort
= at/2 ekenliginen paydalanıp, baslanǵısh tezliksiz teń ólshewli 
tezleniwshi qozǵalısta ótilgen jol ushın tómendegi formulanı payda etemiz:
Baslanǵısh tezliksiz teń ólshewli tez-
leniwshi qozǵalatuǵın deneniń tezlik grafigi 
qıyalıq boyınsha baǵıtlanǵan tuwrı sızıq 
ekenligin bilesiz (38-súwret). Bul súwrette 
sáwlelendirilgen OBC úshmúyeshliginiń 
may danın anıqlayıq. Súwrettegi OABC 
tuwrı tórtmúyeshtiń tárepleri at hám t 
ekenligin, onıń maydanı at · t = at
2
ǵa teń. 
OBC úshmúyeshliginiń maydanı OABC 
tórtmúyeshliginiń maydanınıń yarımına 
teń, at
2
/2. Bul deneniń basıp ótken s jolın 
kórsetedi. υ
0
baslanǵısh tezlik penen teń ólshewli tezleniwshi qozǵalatuǵın 
s = at
2
(2)
2
.