Bap new indd

38-súwret. υ
0
= 0 bolǵan jaǵday 
ushın teń ólshewli tezleniwshi 
qozǵalıstaǵı joldıń grafigi.
tezlanuvchan harakatda yo‘l 
t
υ
A
o
C
B
at
2
at
t
2
s =

---

45
II bap. Tuwrı sızıqlı háreket
39-súwret. υ
0
> 0 bolǵanda teń 
ólshewli tezleniwshi qozǵalıs 
ushın joldıń grafigi.
t
υ
A
O
D
C
B
at
2
at
υ
0 
t
υ
0
t
2
deneniń t waqıtı dawamında basıp ótken 
s jolı 39-súwrette súwretlengen. OABD 
figurası betiniń san mánisine teń boladı. Ol 
eki bólimnen – maydanı υ
0
t bolǵan OACD 
tuwrı tórtmúyeshliktiń maydanı at
2
/2 ge teń 
ABC úshmúyeshlikten ibarat. Demek, teń ól-
shewli ózgermeli qozǵalısta deneniń basıp 
ótken jolı tómedegishe ańlatıladı:
s = υ
0
t + at
2
(3)
2
Joldıń grafigi
Joldıń grafigin dúziw ushın basıp 
ótilgen joldıń usı joldı basıp ótiw ushın 
sarplanǵan waqıtqa baylanıslılıǵın sızılmada 
kórsetiwimiz kerek. Bul sızıqtı joldıń waqıtqa baylanıslı grafigi yamasa 
qısqasha, joldıń grafigi dep ataladı. Hárqanday teń ólshewli qozǵalatuǵın 
deneniń jolı grafigi tuwrı sızıqtan ibarat ekenligin bilemiz. Endi teń ólshewli 
ózgermeli qozǵalıstaǵı deneniń jol grafigin 
dúzip kóreyik.
Dene tınısh halınan qozǵalıp (υ
0
= 0), 
a = 2 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli 
tezleniwshi qozǵalatuǵın bolsın. Joldıń 
grafigin sızıw ushın dáslep s = at
2
/2 
formuladan t waqıttıń birneshe mánisine 
sáykes kelgen s jolın esaplaymız hám 
nátiyjelerdi kestege jazamız:
t, s
0
1
2
3
4 5
s, m
0
1
4
9 16 25
Kestedegi t hám s tiń sáykes má-
nislerin koordinata kósherlerinde sáw-
lelendirip, joldıń grafigin payda etemiz 
(40-súwret). Bul grafik iymek sızıq bolıp, 
waqıttıń artıwı menen basıp ótilgen jol 
proporcional túrde artadı.
s =
at
2
2
s, m
25
16
9
4
1
0
1 2 3 4 5 t, s
a = 2 m/s
2