Bap new indd

40-súwret. υ
0
= 0 bolǵanda teń ólshewli 
tezleniwshi qozǵalıs ushın joldıń grafigi.
.

---

46
Kinematika tiykarları
Bunday kóriniske iye bolǵan iymek sızıq parabola dep ataladı. Biz 
baslanǵısh tezligi υ
0
 = 0 bolǵanda waqıt birliginde tezligi birdey shamaǵa 
artıp barıwshı qozǵalıs ushın joldıń grafigin kórip shıqtıq. Baslanǵısh tezligi 
nolge teń bolıp teń ólshewli ózgermeli tezlik penen qozǵalatuǵın deneniń 
qozǵalısınıń birinshi sekundında (t = 1 s) tezleniwdiń yarımına teń aralıqtı 
ótiwiniń (2)-formuladan esaplap tabıwımız múmkin. Demek, birinshi sekundta 
basıp ótilgen joldı bilgen halda tezleniwdi tabıw múmkin eken. 
Másele sheshiw úlgisi
10 m/s tezlik penen tuwrı jolda ketip baratırǵan velosiped – 0,2 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli ásteleniwshi qozǵala basladı. Velosiped 40 s 
dawamında qansha joldı basıp ótti? Velosiped qansha waqıttan keyin toqtaydı?
Berilgen: Formulası: Sheshiliwi:
υ
0
= 10 m/s;
a = – 0,2 m/s
2
; 
t = 40 s;
υ = υ
0
+ at
0
υ = 0.
υ
0
+ at
0
= 0
Tabıw kerek:
s = ? t
0
= ? Juwabı: s = 240 m; t
0 
= 50 s. 
Tayanısh túsinikler: teń ólshewli ózgermeli qozǵalısta basıp ótilgen 
jol, teń ólshewli ózgermeli qozǵalıs ushın joldıń grafigi.
1. Tınısh haldan qozǵalıp, (υ
0
 
= 0), a = 3 m/s
2
tezleniwi menen teń ólshewli tezleniwshi 
qozǵalatuǵın deneniń jolınıń grafigin sızıń.
2. 39-súwrettegi grafikten υ
0
 > 0 ushın deneniń basıp ótken jolı qalay tabıladı?
1. Ornınan qozǵalıp 0,3 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli qozǵalatuǵın dene 10 s 
ishinde qansha joldı basıp ótedi?
2. Baslanǵısh tezligi 30 km/saat bolǵan avtomobil 0,5 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli 
tezleniwshi qozǵalıp 1 minutta qanday joldı basıp ótedi?
3. Dene ornınan qozǵalıp, 1 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli tezleniwshi qozǵalmaqta. 
Deneniń qozǵalısındaǵı joldıń grafigin sızıń.
4. Baslanǵısh tezligi 36 km/saat bolǵan avtomobil 4 m/s
2
tezleniw menen teń ólshewli 
tezleniwshi qozǵalmaqta. Avtomobildiń qozǵalısındaǵı joldıń grafigin sızıń.
5. Dene birdey waqıt aralıqlarında υ
0
= 0 m/s, υ
1
= 1 m/s, υ
2
= 2 m/s h.t.b. tezlikke iye 
bolsa, onıń qozǵalısın teń ólshewli ózgermeli qozǵalıs dep aytıwǵa bola ma?
s = υ
0
t + at
2
2
s = ( ) m = 240 m.
– 0,2 · 40
2
2
10 · 40 + 
t
0
= – s = 50 s.
10
– 0,2
t
0
 = – a
υ
0
;
;
;
.

---

47
II bap. Tuwrı sızıqlı háreket