Bap new indd

12-§. TEŃ ÓLSHEWLI TEZLENIWSHI QOZǴALÍSTAǴÍ 
DENENIŃ TEZLENIWIN ANÍQLAW
(1-laboratoriyalıq jumıs)
Jumıstıń maqseti: qıya nawadan domalap túsip kiyatırǵan shariktiń basıp
ótken jolı hám qozǵalıw waqıtın ólshew arqalı teń ólshewli 
tezleniwshi qozǵalatuǵın deneniń tezleniwin anıqlawdı 
úyreniw.
Kerekli ásbap-úskeneler: metall nawa, polat sharik, shtativ, metall cilindr, 
ólshew lentası, sekundomer.
41-súwret. Teń ólshewli tezleniwshi qozǵalıstaǵı tezleniwdi anıqlaw ushın dúzilis.
Jumıstı orınlaw tártibi
1. 41-súwrette kórsetilgendey, metall nawanı shtativke ornatıń, metall 
cilindrdi nawanıń tómengi ushına jaylastırıń.
2. Nawanıń joqarǵı ushınan jiberilgen sharik nawanıń tómengi ushındaǵı 
cilindrge barıp urılǵanǵa shekem ótken waqıttı sekundomerdiń járdeminde 
ólsheń.
3. Tájiriybeni 3 ret tákirarlań. Hámme waqıt shariktiń qozǵalıw waqıtı
t
1
, t
2
, t
3
tı ólsheń. Nátiyjelerdi 1-kestege jazıp barıń.
4. Ólshew lentası járdeminde shariktiń basıp ótken s jolın ólsheń.
5. Teń ólshewli tezleniwshi qozǵalısta dene basıp ótken jol s = at
2
/2 
formulasınan tezleniwdiń formulası a = 2s/t
2
boladı. Tájiriybede ólshen-gen 
s joldı hám hárbir t
1
, t
2
, t
3
waqıttı birme-bir tezleniw menen usı formulasına 
qoyıp, a
1
, a
2
, a
3
tezleniwlerin esaplań.
6. a
ort
= (a
1
+ a
2
+ a
3
)/3 formulasınıń járdeminde ortasha tezleniwdi 
esaplań. Alınǵan bul mánis qıya nawadan dumalap túsetuǵın shariktiń 
tezleniwin kórsetedi.
7. Usı tájiriybeni nawanıń qıyalıǵı úsh túrli jaǵdaylar ushın orınlań.
8. ∆a
n
 = |a
ort
 – a
n
| formulasınan absolyut qátelikti tabıń.
9. ∆a
ort
= (∆a
1
+ ∆a
2
+ ∆a
3
)/3 formulasınan ortasha absolyut qátelikti esaplań.
10. ε = (∆a
ort
 / a
ort
) ∙ 100% formulasınan salıstırmalı qátelikti tabıń.
11. Nátiyjelerdi tallań hám juwmaqlar shıǵarıń.

---

48
Kinematika tiykarları
1-keste
Q/s
s, m t
1
, s t
2
, s t
3
, s
a
1
, 
m/s
2
a
2
, 
m/s
2
a
3
, 
m/s
2
a, 
m/s
2
a
ort
, 
m/s
2
ε, %
1
2
3
1. 
Nawanıń qıyalıǵı úlkeygende ne sebepten tezleniwdiń mánisi artadı?